Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 października 2003 r.
I PK 425/02
Zakres obowiązków pracowniczych określają przepisy prawa pracy, pos-
tanowienia umowy o pracę oraz - jeżeli chodzi o ich konkretny kształt - zwyczaj
zakładowy.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 października 2003 r.
sprawy z powództwa Anatola K. przeciwko Spółdzielni Transportu Wiejskiego w S. o
odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 22 maja 2002 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Anatol K. wniósł pozew przeciwko Spółdzielni Transportu Wiejskiego w
S. o przywrócenie go do pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku z zachowa-
niem dotychczasowych warunków pracy i płacy oraz o zasądzenie od pozwanego
pracodawcy na rzecz powoda należnego mu wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę oraz zasądzenie poniesionych
kosztów procesu.
Pozwana Spółdzielnia Transportu Wiejskiego w S. wniosła o oddalenie po-
wództwa w całości.
Sąd Rejonowy Sąd Pracy w Bielsku Podlaskim wyrokiem z dnia 29 paździer-
nika 2001 r. oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, że powód Anatol K. był za-
trudniony w pozwanej Spółdzielni na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślo-
2
ny, od dnia 7 września 1987 r. na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych
oraz jako kierowca.
W dniu 25 kwietnia 2001 r. z powodem została rozwiązana umowa o pracę
bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Przyczyną zastosowania wskaza-
nego trybu było ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, pole-
gające na opuszczeniu przez powoda w dniu 17 kwietnia 2001 r. zakładu pracy w
godzinach pracy bez zgody przełożonego. Rozwiązanie umowy o pracę z powodem
bez wypowiedzenia zostało poprzedzone zawiadomieniem zakładowej organizacji
związkowej.
W dniu 17 kwietnia 2001 r. powód stawił się do pracy. Dowiedział się, że kurs,
który miał wykonać, został odwołany. Ignacy M., prezes pozwanej, około godz. 800
wyjechał w celach służbowych do W. Powód do godziny 1000
przebywał w miejscu
pracy a następnie zgłosił Annie D., odpowiedzialnej u pozwanej za sprawy kadrowe,
że w dniu dzisiejszym jest na urlopie. Około godz. 1200
prezes M. telefonicznie polecił
Danucie C. aby poinformowała powoda, by ten na godz. 1600
stawił się do pracy, po-
nieważ uda się do P. Powód około 1300
telefonicznie skontaktował się z prezesem,
od którego otrzymał potwierdzenie kursu do P. W trakcie tej rozmowy nie poinformo-
wał go, że jest pod wpływem alkoholu.
Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że powód w dniu 17
kwietnia 2001 r. pozostawał w dyspozycji pracodawcy, czyli że powinien być przygo-
towany do świadczenia pracy. Decyzję o urlopie podjął samodzielnie, bez konsultacji
z przełożonym, choć miał możliwość to uzgodnić z samego rana, ewentualnie później
telefonicznie. Powód, który kilkanaście lat przepracował jako kierowca, dobrze znał
swoje obowiązki i powinien się liczyć z tym, że w każdej chwili może otrzymać nowe
zlecenie wyjazdu. Mimo to spożywał alkohol w trakcie pozostawania w dyspozycji
pracodawcy, co uniemożliwiło mu wykonanie zlecenia wyjazdu do P. Zdaniem Sądu,
zachowanie to było ciężkim naruszeniem przez powoda obowiązków pracowniczych i
stanowiło podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W apelacji od powyższego wyroku powód zarzucił obrazę prawa materialnego
polegającą na błędnej wykładni art. 52 § 1 k.p. poprzez przyjęcie, że opuszczenie
przez powoda zakładu pracy w przekonaniu, że miał wówczas możliwość wykorzy-
stania urlopu wypoczynkowego, stanowi naruszenie podstawowych obowiązków pra-
cownika, bez wskazania, czy to naruszenie ze względu na stopień natężenia winy,
okoliczności oraz stan świadomości i wolę pracownika odpowiada pojęciu „ciężkiego
3
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych”, a także błędną ocenę ze-
branego materiału dowodowego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 22 maja 2002 r. oddalił apelację. Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustale-
nia Sądu Pracy oraz ich ocenę prawną.
Sąd Okręgowy rozważał ponadto kwestię legalności skorzystania przez po-
woda z urlopu wypoczynkowego w dniu 17 kwietnia 2001 r. W tym zakresie - zda-
niem Sądu - należy przyjąć, że jedynie udzielenie takiego urlopu przez pracodawcę,
prezesa spółdzielni Ignacego M., uzasadniałoby udanie się pracownika na urlop wy-
poczynkowy. W sprawie bezsporne jest, iż powód zgody od przełożonego nie uzy-
skał, co więcej nie starał się o jej uzyskanie, chociaż powinien i miał taką możliwość
np. telefonicznie. W pozwanym zakładzie pracy zwyczajowo przyjęto ustne uzgod-
nienia terminu urlopu z prezesem. O fakcie udania się na urlop powód powiadomił
jedynie osobę prowadzącą sprawy kadrowe, która nie była uprawniona do wydania
pozwolenia na skorzystanie z wolnego dnia. Potem udał się do domu. Z dokonanych
przez Sąd Rejonowy ustaleń wynika, iż w pozwanej spółdzielni było przyjęte, że je-
żeli kierowca nie przebywa w delegacji, a na terenie zakładu pracy nie ma dla niego
żadnego zajęcia, udaje się do domu, będąc gotowym do podjęcia świadczenia pracy
po zawiadomieniu przez pracodawcę. Wynika z tego, że przez czas określony w
umowie o pracę, pracownik jeżeli nie świadczy pracy, pozostaje w dyspozycji praco-
dawcy w gotowości do świadczenia pracy (tzn. wyjazdu w trasę).
Zdaniem Sądu drugiej instancji, nie ulega wątpliwości, że powód dopuścił się
ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, bowiem w sytuacji w której pozo-
stawał do dyspozycji pracodawcy (brak udzielonego urlopu) wprawił się w godzinach
pracy w stan nietrzeźwości wskutek czego nie mógł wykonać zleconego przez prze-
łożonego przewozu towaru. Stopień zawinienia powoda należy w tym przypadku za-
kwalifikować jako co najmniej „rażące niedbalstwo”. Podobną ocenę samowolnego
wykorzystania przysługujących dni wolnych od pracy, bez uzgodnienia z pracodawcą
jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych wyraził Sąd
Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 1985 r., I PR 118/84 (OSNCP 1985 nr 10, poz.
158).
Kasacja powoda od wymienionego wyroku została oparta na zarzucie naru-
szenia prawa materialnego, mianowicie art. 52 § 1 pkt 1 i art. 30 § 4 k.p., art. 112
i
art. 113
w związku z art. 14 i art. 8 k.p. oraz naruszenia przepisów o postępowaniu -
4
art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c. w związku z art. 227 i art. 232 k.p.c. „w związku z art. 300
k.p.” W uzasadnieniu kasacji powód podniósł, że Sąd Okręgowy, dokonując oceny
zasadności rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia, wykroczył
poza przyczynę sformułowaną w piśmie zwalniającym i jako ciężkie naruszenie pod-
stawowych obowiązków pracowniczych ocenił spożycie przez powoda alkoholu w
domu, podczas gdy powód w tym czasie powinien pozostawać w gotowości do
świadczenia pracy. Nietrafnie - zdaniem skarżącego - ocenił Sąd Okręgowy tryb sko-
rzystania przez powoda z jednodniowego urlopu wypoczynkowego w dniu 17 kwiet-
nia 2001 r. Powód skorzystał z sugestii pracownika strony pozwanej do obowiązków
którego należały sprawy kadrowe, aby „wziął” na dzień 17 kwietnia 2001 r. część
zaległego urlopu wypoczynkowego. Powód pozostawał w przekonaniu, że urlop jest
legalny, bowiem taka była praktyka zakładowa. Tym samym - zdaniem skarżącego -
dla zwolnienia z pracy bez wypowiedzenia brakowało co najmniej elementu narusze-
nia przez niego w sposób ciężki obowiązku pracowniczego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ogólne przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę przewidują, że w oświadcze-
niu pracodawcy rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wska-
zana przyczyna uzasadniająca rozwiązanie umowy o pracę (art. 30 § 4 k.p.). W treści
pisma z dnia 24 kwietnia 2001 r. przyczyna rozwiązania z powodem umowy o pracę
bez wypowiedzenia została określona następująco „z powodu opuszczenia zakładu
pracy bez zgody przełożonego w dniu 17.04.2001 r.”.
Stanowiska judykatury i doktryny prawa pracy są zgodne co do tego, że praco-
dawca jest związany podaną w piśmie zwalniającym przyczyną dokonanego rozwią-
zania umowy o pracę i w razie sporu pracodawca, a także rozpoznający sprawę sąd,
nie mogą wykraczać poza podaną przyczynę. W przypadku rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia podana przyczyna musi stanowić ciężkie naruszenie pod-
stawowych obowiązków pracowniczych.
Zakres obowiązków pracowniczych określają nie tylko przepisy prawa pracy,
postanowienia umowy o pracę, ale również - jak chodzi o ich konkretny kształt - zwy-
czaj zakładowy. U strony pozwanej przyjęto, że w wypadku kiedy nie było dla kierow-
ców zleceń wyjazdu, kierowcy mogli przebywać poza zakładem pracy, w domu, po-
zostając w gotowości do świadczenia pracy. W przypadku powoda sytuacja była o
5
tyle inna, że w związku z tym, iż planowany wyjazd stał się nieaktualny powód „wziął”
jeden dzień zaległego urlopu. Nie podlega wątpliwości, że tryb uzyskania urlopu nie
był zgodny z obowiązującym u strony pozwanej sposobem uzyskiwania urlopu drogą
osobistej decyzji prezesa Spółdzielni. W sytuacji jednak, kiedy powód poinformował
pracownicę zajmującą się sprawami kadrowymi o zamiarze skorzystania z urlopu i
uzyskał jej aprobatę, w odbiorze powoda mogło to oznaczać brak przeszkód formal-
nych do skorzystania z urlopu. Nie można w każdym razie powodowi w tej sytuacji
postawić zarzutu umyślnego działania w postaci naruszenia obowiązku przestrzega-
nia czasu pracy przez samowolne opuszczenie miejsca pracy, a nawet zarzutu rażą-
cego niedbalstwa w tym zakresie. Zachowanie powoda nie mieści się w ramach „kla-
sycznego” samowolnego opuszczenia pracy, które w judykaturze zasadniczo jest
uznawane za ciężkie naruszenie podstawowego obowiązku pracowniczego. Skoro
opuszczeniu pracy przez powoda w celu skorzystania z urlopu wypoczynkowego nie
można postawić zarzutu ciężkiego naruszenia podstawowego obowiązku pracowni-
czego, nie było celowe analizowanie zachowania powoda po opuszczeniu przez
niego miejsca pracy.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================