Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r.
II UK 243/03
Kasa Chorych nie może uzależniać zrefundowania kosztów leku przepi-
sanego osobie, o której mowa w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o
powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.), od
własnej oceny prawidłowości metody leczenia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lutego 2004 r. sprawy
z wniosku Krystyny D. przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w Warszawie o
refundację kosztów leczenia, na skutek kasacji Narodowego Funduszu Zdrowia od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie
z dnia 22 maja 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 10 października 2002 r. P. Regionalna Kasa Chorych w R. od-
mówiła wnioskodawczyni Krystynie D. prawa do zrefundowania kosztów leczenia jej
córki preparatem Betaferon twierdząc, że refundacja dotyczy wyłącznie dorosłych
pacjentów, gdyż lek nie był testowany na osobach poniżej 18 roku życia.
Na skutek odwołania wnioskodawczyni Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 10 marca 2003 r. [...] zmienił za-
skarżoną decyzję i przyznał córce wnioskodawczyni prawo do zrefundowania kosz-
tów leczenia. Sąd ustalił, że córka wnioskodawczyni od 14 roku życia choruje na
stwardnienie rozsiane. Dotychczasowe leczenie sterydami nie zahamowało postępu
choroby, która w jej przypadku postępuje bardzo szybko. Według lekarzy z Poradni
Dziecięcej Szpitala Wojewódzkiego w R. i Kliniki Neurologii Centrum Zdrowia
Dziecka leczenie preparatem interferon Beta daje szansę zahamowania postępu
2
choroby. W trakcie ostatniej hospitalizacji już podczas leczenia tym preparatem prze-
prowadzone badania wykazały regres w chorobie i zalecono dalsze leczenie. Zale-
cona i wdrożona kuracja stanowi niezbędny element terapii i znajduje pełne uzasad-
nienie medyczne. W przypadku córki wnioskodawczyni Betaferon jest lekiem pod-
stawowym, czyli lekiem ratującym życie w rozumieniu art. 7 ust. 7 ustawy z dnia 6
lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze
zm.). Zgodnie z art. 31 tej ustawy ubezpieczeniem zdrowotnym objęte są koszty le-
ków podstawowych. Wprawdzie rozporządzenia dotyczące refundacji leków nie wy-
mieniają tego preparatu, jednak przepisy art. 39 powołanej ustawy i art. 68 ust. 2
Konstytucji RP gwarantują ubezpieczonemu prawo do bezpłatnego leczenia w przy-
padku chorób przewlekłych i zagrażających życiu.
Po rozpoznaniu apelacji Narodowego Funduszu Zdrowia w Warszawie - na-
stępcy prawnego P. Kasy Chorych w R. - Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Rzeszowie wyrokiem z dnia 22 maja 2003 r. [...] zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do zrefundowania kosztów
leczenia córki preparatem Betaferon od dnia 22 maja 2003 r. z tym , że ponosi ona
33% kosztów leczenia według stosowanego programu, w pozostałej części oddalił
apelację Narodowego Funduszu Zdrowia i odwołanie wnioskodawczyni. Sąd Okrę-
gowy uznał, że apelacja jest uzasadniona w tej części, w jakiej kwestionuje przyzna-
nie refundacji pełnych kosztów leczenia. Przepis art. 68 ust. 2 Konstytucji RP zawie-
rający deklarację równego traktowania i równego dostępu do świadczeń zdrowotnych
nie stanowi podstawy roszczenia o konkretne świadczenie, gdyż warunki i zakres
udzielania świadczeń określa ustawa. Zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy o ubezpiecze-
niu zdrowotnym ubezpieczonemu, chorującemu na niektóre choroby przewlekłe, leki
mogą być przepisywane bezpłatnie, za opłatą zryczałtowaną lub odpłatnością czę-
ściową. Wykazy tych chorób i leków określają odpowiednie rozporządzenia, to jest
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2002 r. w sprawie leków podsta-
wowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające (Dz.U.
Nr 28, poz. 272) i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2002 r. w spra-
wie wykazu chorób oraz wykazu leków i materiałów medycznych, które ze względu
na te choroby mogą być przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częścio-
wą odpłatnością (Dz.U. Nr 28, poz. 273). W żadnym z tych rozporządzeń nie zostały
umieszczone interferony Beta, w tym Betaferon, jako leki objęte wykazem leków wy-
dawanych bezpłatnie, za opłatą zryczałtowaną lub za odpłatnością częściową. Prze-
3
pisy tych rozporządzeń nie mogą być podstawą prawną uzasadniającą żądanie
wnioskodawczyni. Należy jednak stwierdzić, że stosunek prawny między świadcze-
niodawcą i pacjentem ma w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego cha-
rakter zobowiązania. Jest to zobowiązanie do opieki zdrowotnej. Narodowy Fundusz
Zdrowia przyznał, że z uwagi na dużą ilość chorych na stwardnienie rozsiane na te-
renie P. P. Regionalna Kasa Chorych stworzyła program refundacji kosztów leczenia
preparatem Betaferon. Program ten przewiduje refundację leku w 1/3 przez samego
pacjenta zaś w pozostałej części przez Kasę Chorych i producenta. Programem tym
córka wnioskodawczyni nie została objęta z uwagi na to, że nie ukończyła 18 roku
życia. To ostatnie postanowienie umowy dotyczącej refundacji kosztów leczenia jest
sprzeczne z art. 68 ust. 2 Konstytucji RP i art. 1a ustawy o powszechnym ubezpie-
czeniu zdrowotnym. Nie może ono zatem stanowić podstawy ograniczającej dostęp
córki wnioskodawczyni do świadczeń zdrowotnych w ramach zawartej umowy. W
zakresie refundacji, do której Kasa Chorych zobowiązała się w umowie, apelacja jest
nieuzasadniona. Z uwagi na fakt, że w trakcie postępowania córka wnioskodawczyni
była leczona Betaferonem i środki finansowe wydatkowane na ten lek pochodziły ze
składek społecznych i od rodziny wnioskodawczyni, Sąd nie znalazł podstaw do re-
fundacji leczenia za okres wsteczny.
Wyrok ten w części oddalającej apelację zaskarżył kasacją Narodowy Fun-
dusz Zdrowia i opierając kasację na obu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c.
wniósł o jego zmianę w części zaskarżonej oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i oddalenie odwołania. Jako naruszone przepisy prawa material-
nego wskazał art. 31 i art. 39 ust. 1 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowot-
nym zarzucając błędną ich wykładnię przez nieuwzględnienie faktu, że lek nie figu-
ruje w powołanych w uzasadnieniu wyroku rozporządzeniach Ministra Zdrowia i nie
jest refundowany w stosunku do osób poniżej 16 roku życia, gdyż nie był testowany
na osobach poniżej 18 lat. Na uzasadnienie tej podstawy kasacyjnej podał, że „wy-
konanie wyroku Sądu Okręgowego spowoduje, że Narodowy Fundusz Zdrowia wy-
datkuje pieniądze publiczne i współuczestniczył będzie w kosztach eksperymentu
medycznego, którego skutki nie są do przewidzenia a rokowania niepewne. Wynika
to z ryzyka podjętego leczenia w niestandardowy sposób i stanowi odstępstwo od
reguł sztuki, którego nie uzasadnia nawet brak postępu medycyny w tego typu przy-
padkach.” Pominięta została regulacja zawarta w ustawie z dnia 6 września 2001 r. -
Prawo farmaceutyczne (Dz.U. Nr 152, poz. 1265). Zgodnie z art. 3 ust. 1 tej ustawy
4
do obrotu dopuszczone są produkty lecznicze, które uzyskały pozwolenie na dopusz-
czenie do obrotu. Charakterystyka środka farmaceutycznego jednoznacznie wska-
zuje, że lek pod nazwą Interferon Beta nie powinien być stosowany u dzieci poniżej
18 roku życia. Stosowanie tego leku w grupie wiekowej poniżej 18 lat nie było po-
przedzone żadnymi badaniami skuteczności i bezpieczeństwa stosowania. „Jeżeli
takie badania zostaną przeprowadzone - producent leku winien w trybie art. 31
ustawy prawo farmaceutyczne wystąpić do Ministra Zdrowia o odpowiednia zmianę
danych objętych pozwoleniem. W dacie wydania wyroku przez Sąd Okręgowy
zmiana danych objętych pozwoleniem o dopuszczeniu leku do obrotu nie uległa
zmianie dlatego małoletnia Sylwia D. nie spełnia warunków do uzyskania świadcze-
nia finansowanego ze środków publicznych. Należy podkreślić, że Kasa Chorych -
poprzednik prawny Narodowego Funduszu Zdrowia - jako podmiot finansów publicz-
nych mogła dokonywać wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczegól-
nych rodzajów wydatków”. Przepis art. 31 ust. 1 i 2 ustawy o powszechnym ubezpie-
czeniu zdrowotnym nie dawał podstaw do nałożenia na Kasę Chorych obowiązku
finansowania eksperymentu medycznego, za który należy uznać zastosowanie leku
bez uprzednich wymaganych prawem badań klinicznych.
Jako naruszone przepisy postępowania skarżący wskazał art. 316 i 278 k.p.c.
Naruszenie tych przepisów polega na tym, że „ Sąd Okręgowy zamknął rozprawę i
wydał przedmiotowy wyrok bez dostatecznego wyjaśnienia sprawy a w szczególno-
ści nie dopuścił dowodu z opinii biegłego - Konsultanta Krajowego lub Konsultanta
Wojewódzkiego z zakresu neurologii celem ustalenia czy lek Interferon Beta może
zostać zastosowany do leczenia małoletniej Sylwii D.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania są bezzasadne. Przepis art. 316
k.p.c. nie może być podstawą zarzutu popełnienia błędów w postępowaniu dowodo-
wym, gdyż reguluje on procedurę stosowaną po zamknięciu rozprawy, kiedy postę-
powanie dowodowe zostało już przeprowadzone, a strony ustosunkowały się do jego
wyników. Przepis ten w § 1 stanowi, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok,
biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, co oznacza,
że powinny być uwzględnione zmiany, jakie zaszły od wniesienia pozwu lub odwoła-
nia do zamknięcia rozprawy. Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował ten przepis
5
uwzględniając fakt, że po wniesieniu odwołania wydatki na leczenie córki wniosko-
dawczyni były finansowane ze składek społecznych, wobec czego Kasa Chorych
zwolniona jest z obowiązku refundacji tych kosztów. W § 2 art. 316 k.p.c. stanowi, że
rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się do-
piero po jej zamknięciu. W kasacji nie wskazuje się, aby po zamknięciu rozprawy
przed Sądem Okręgowym ujawniły się jakiekolwiek okoliczności uzasadniające
otwarcie jej na nowo. Zgodnie z art. 278 k.p.c. w wypadkach wymagających wiado-
mości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron może zasięgnąć opinii bie-
głego. Ani w apelacji, ani w toku postępowania apelacyjnego wnoszący kasację nie
zgłosił wniosku o powołanie biegłego, a w kasacji nie wskazuje powodów, dla których
Sąd musiałby przeprowadzić ten dowód z urzędu. Nie powołuje się przy tym na na-
ruszenie art. 232 k.p.c., stanowiącego podstawę prawną dopuszczenia przez sąd
dowodu niewskazanego przez strony. Sąd nie miał obowiązku działania z urzędu w
sytuacji, gdy przedmiotem sporu było finansowanie kosztów leczenia, co wymagało
jedynie oceny prawnej, a nie celowość i prawidłowość leczenia, co mogłoby wyma-
gać wiadomości specjalnych.
Nieuzasadnione są także zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego.
Nie mógł być naruszony przepis art. 31 ust 1 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym, który wymienia świadczenia zdrowotne przysługujące na zasadach
wymienionych w ustawie. Jest to przepis ogólny, z którego nie można wyprowadzić
wniosku, że wszystkie wymienione tam świadczenia, między innymi leczenie, są
udzielane bezpłatnie w ramach ubezpieczenia zdrowotnego. Przepis powołuje się na
zasady wymienione w ustawie, zatem pokrywanie kosztów określonego świadczenia
w ramach ubezpieczenia musi wynikać z przepisu ustawy dotyczącego tego świad-
czenia. Kwestia świadczeń w zakresie leków uregulowana jest w art. 37, który wpro-
wadza częściową odpłatność za leki podstawowe, uzupełniające i recepturowe. Inne
leki niż wymienione w tym przepisie są pełnopłatne. Wyjątek od zasady odpłatności
za leki stanowi przepis art. 39 ust 1, który stanowi, że osobom chorującym na choro-
by zakaźne i psychiczne oraz upośledzonym umysłowo, a także chorującym na nie-
które choroby przewlekłe, wrodzone lub nabyte, leki, preparaty diagnostyczne oraz
sprzęt jednorazowego użytku mogą być przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczał-
tową lub częściową odpłatnością. Przepis art. 39 ust. 2 upoważnia Ministra Zdrowia
do określenia w drodze rozporządzenia wykazu chorób, do których przepis jego ust.
1 ma zastosowanie, oraz wykazu leków, do których stosuje się określone w nim za-
6
sady odpłatności. Sąd Okręgowy uznał, że przepis art. 39 ust. 1 ma zastosowanie,
mimo że w powołanym w zaskarżonym wyroku zarządzeniu Ministra Zdrowia z dnia
26 marca 2002 r. lek po nazwą Interferon Beta nie figuruje. Stanowisko to jest
słuszne, gdyż z omawianego przepisu nie wynika zakaz rozszerzania listy leków
przez Kasy Chorych w ramach umów zawieranych ze świadczeniodawcami na pod-
stawie art. 53 ust. 1 ustawy. P. Kasa Chorych zawarła taką umowę na częściowe
refundowanie kosztów leczenia interferonem Beta w ramach programu i umowę tę
wykonuje. Nie jest sporna kwestia zastosowania art. 39 ust. 1 w zakresie refundacji
leku osobom chorym na stwardnienie rozsiane, lecz kwestia kręgu tych osób, co do
którego umowa zawiera ograniczenie wiekowe. Sąd Okręgowy uznał to ograniczenie
za sprzeczne z prawem, w szczególności z art. 68 ust. 2 Konstytucji RP i art. 1a
ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, które to przepisy zapewniają
równy dostęp obywateli do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków
publicznych.
Uzależnienie ponoszenia kosztów leczenia w ramach ubezpieczenia od wieku
pacjenta jest oczywistym zaprzeczeniem zasady równości, gdyż jedynym kryterium
powinno tu być ubezpieczenie i jego zakres. Wnoszący kasację tłumaczy tę nierów-
ność ryzykiem stosowania leku w stosunku do osób poniżej 16 roku życia czyli do-
brem pacjenta. Zapomina przy tym, że pacjentka została już poddana kuracji Betafe-
ronem i kuracja jest nadal prowadzona. Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie ma
żadnych skutków w zakresie metody leczenia a jedynie w zakresie ponoszenia
kosztów tego leczenie. Jeżeli się uzna, że przepisy prawne nie pozwalają na pokry-
wanie części kosztów leczenia z ubezpieczenia zdrowotnego; koszty leczenia ponie-
sie w całości pacjentka, o ile z powodu braku środków nie zrezygnuje z leczenia.
Wszelkie zarzuty dotyczące przeciwwskazań stosowania leku i ograniczeń przy jego
rejestracji nie usprawiedliwiają różnicowania uprawnień do korzystania ze świadczeń
z ubezpieczenia ze względu na wiek. Granica wiekowa jest bowiem umowna, a o za-
stosowaniu określonej metody decydują lekarze oceniając organizm chorego. Na to,
że zalecana przez producenta leku granica wiekowa jest orientacyjna, wskazuje
przypadek córki wnioskodawczyni, która jest leczona Betaferonem z pozytywnym
skutkiem. Dlatego generalne zastrzeżenie ograniczające krąg osób uprawnionych do
świadczeń zdrowotnych opłacanych przez Kasę Chorych do określonej grupy wieko-
wej narusza przepis art. 1a pkt 5 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowot-
nym, który formułuje zasadę równego dostępu do świadczeń. Zastrzeżenie to jako
7
sprzeczne z prawem jest nieważne, zatem Kasa Chorych powinna wykonać przyjęte
na siebie zobowiązanie związane z programem leczenia chorych na stwardnienie
rozsiane w stosunku do wszystkich leczących się na tą chorobę ubezpieczonych w
tej Kasie Chorych.
Z powołanego w kasacji przepisu art. 31 ust. 2 ustawy o powszechnym ubez-
pieczeniu zdrowotnym, zobowiązującego Kasy Chorych do zapewnienia wymienio-
nych tam świadczeń, między innymi leczenia i zaopatrzenia w leki, nie wynika
uprawnienie Kasy Chorych do kwestionowania prawidłowości leczenia i stosowania
leków w konkretnych przypadkach. Zgodnie z art. 61 ust. 1 Kasa wykonuje funkcje
kontrolne, kontroluje między innymi stosowanie procedur diagnostycznych i terapeu-
tycznych pod względem jakości i zgodności z przyjętymi standardami. Jest to jednak
kontrola ogólna i jej wyniki odnoszą skutki tylko w stosunkach między Kasą Chorych
a świadczeniodawcą. Kasa Chorych nie jest natomiast uprawniona do ingerowania w
leczenie konkretnego pacjenta i w sprawach indywidualnych nie może uzależniać
zrefundowania kosztów leku przepisywanego osobom, o których mowa w art. 39 ust.
1, od własnej oceny prawidłowości metod leczenia. Twierdzenie, że w stosunku do
córki wnioskodawczyni stosowane są ryzykowne metody leczenia, nie uzasadnia
zarzutu naruszenia tego przepisu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================