II UZP 3/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 22 czerwca 2004 r.
II UZP 3/04
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2004 r. sprawy z wniosku Mariu-
sza M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o rentę, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu
postanowieniem z dnia 28 stycznia 2004 r. [...]
„1) Czy żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych RP, który częściowo utracił zdol-
ność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej bez związku ze
służbą, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego,
a który nie spełnia przesłanki z art. 57 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z 17.12.1998r. o eme-
ryturach i rentach z FUS (Dz.U. nr 162, poz. 1118 ze zm.), nabywa prawo do renty
szkoleniowej ?
w razie odpowiedzi przeczącej:
2) Czy żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych RP, który w czasie odbywania
służby wojskowej utracił zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale rokuje
odzyskanie zdolności po przekwalifikowaniu jest osobą niezdolną do pracy w rozu-
mieniu art. 30 ust. 1 ustawy z 29.05.1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 2002r., nr 9, poz. 87), uprawnioną do
renty inwalidy wojskowego ?”
p o d j ą ł uchwałę:
1) Niezawodowy żołnierz Sił Zbrojnych RP, który utracił częściowo zdol-
ność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej bez związku z
tą służbą, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania za-
wodowego, a który nie spełnia warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
2
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie nabywa prawa do renty
szkoleniowej przewidzianej w art. 3 pkt 2 i art. 60 tejże ustawy.
2) Niezawodowy żołnierz Sił Zbrojnych RP, który w czasie odbywania
służby wojskowej utracił zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale
rokuje jej odzyskanie po przekwalifikowaniu jest inwalidą wojskowym w rozu-
mieniu art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 87 ze zm.) uprawnionym do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy (art. 2 pkt 1 lit. a i art. 35 ust. 1 tejże ustawy).
U z a s a d n i e n i e
Przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego.
Mariusz M., urodzony 29 lipca 1976 r., z zawodu mechanik pojazdów samo-
chodowych, rozpoczął w listopadzie 1995 r. służbę wojskową jako żołnierz niezawo-
dowy. W dniu 5 grudnia 1996 r. został z niej zwolniony, albowiem rejonowa wojskowa
komisja lekarska orzekła o jego niezdolności do służby wojskowej niepozostającej w
związku ze służbą. Po stwierdzeniu u wnioskodawcy częściowej niezdolności do
pracy z powodu astmy oskrzelowej atopowej, organ rentowy przyznał mu rentę od
dnia 31 grudnia 1996 r. na podstawie ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
13, poz. 68 ze zm.), powoływanej dalej jako „ustawa” lub „ustawa zaopatrzeniowa”.
Rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy bez związku ze służbą wojskową
przyznawano Mariuszowi M. okresowo, ostatnio do 28 lutego 2001 r. W kwietniu
2001 r. lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rozpoznał u wniosko-
dawcy astmę oskrzelową atopową oraz alergiczne zapalenie skóry, stwierdzając jed-
nocześnie, że schorzenia te pozostają bez związku ze służbą wojskową, zaś Mariusz
M., który jest niezdolny do pracy w dotychczasowym zawodzie, wymaga od 1 marca
2001 r. przekwalifikowania zawodowego. Na podstawie art. 60 w związku z art. 57 i
art. 58 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), powoływanej dalej jako
„ustawa emerytalna”, organ rentowy, decyzją z dnia 26 kwietnia 2001 r., odmówił
Mariuszowi M. prawa do renty szkoleniowej, gdyż - stosownie do wieku - nie posiadał
3
wymaganych dwóch lat stażu ubezpieczeniowego. Nie zachodziły również przesłanki
pozwalające na odstąpienie od wymaganego dwuletniego stażu ubezpieczeniowego.
Powołana w postępowaniu sądowym biegła alergolog stwierdziła, że astma oskrze-
lowa atopowa nie pozostaje w związku ze służbą wojskową i powoduje u wniosko-
dawcy dalszą, na okres 18 miesięcy od dnia 1 marca 2001 r., częściową niezdolność
do pracy, która powstała w październiku 1996 r., a więc w okresie odbywania służby
wojskowej. Uznała też, podobnie jak lekarz orzecznik ZUS, że wnioskodawca wyma-
ga przekwalifikowania zawodowego. Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe
ustalenia, zmienił decyzję organu rentowego i przyznał Mariuszowi M. prawo do dal-
szej okresowej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy bez związku ze służbą
wojskową na kolejne 18 miesięcy. Odnosząc się do postulowanej przez lekarza
orzecznika ZUS i biegłą alergolog celowości przekwalifikowania zawodowego, Sąd
ten uznał, że, przy uwzględnieniu „specyfiki” stwierdzonej choroby i sytuacji na rynku
pracy, przekwalifikowanie takie byłoby znacznie utrudnione.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, do którego organ rentowy wniósł od powyż-
szego wyroku apelację, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie
art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne o treści z przytoczonej w sentencji uchwały.
Wątpliwości Sądu dotyczyły wykładni pojęcia „niezdolność do pracy” na gruncie
ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) w kontekście
możliwości przekwalifikowania zawodowego żołnierza (niezawodowego), który utracił
zdolność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej i w konse-
kwencji możliwości przyznania mu renty szkoleniowej. W szczególności Sąd ten po-
wziął wątpliwość, czy pojęcie niezdolności do pracy w rozumieniu powołanej ustawy
jest tożsame z pojęciem niezdolności do pracy zdefiniowanym w art. 12 i art. 13
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Za tożsamością pojęciową „niezdolności do pracy” na gruncie obu tych
ustaw przemawia, zdaniem Sądu, odpowiednie stosowanie w sprawach nieuregulo-
wanych w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych niektórych
przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w tym art. 12, art. 13 i art. 14.
Ustawa o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych nie reguluje jednak kwe-
stii przekwalifikowania zawodowego osoby niezdolnej do pracy, jak też nie odwołuje
się w tym zakresie do ustawy emerytalnej. Powszechny system ubezpieczeń spo-
łecznych przewiduje możliwość przekwalifikowania zawodowego osoby niezdolnej do
4
pracy, przy czym ubezpieczonemu podlegającemu takiemu przekwalifikowaniu przy-
sługuje prawo do renty szkoleniowej, zastępującej rentę „zwykłą”. Świadczeniobiorca
po przekwalifikowaniu uznawany jest za osobę zdolną do pracy. Powstaje zatem za-
gadnienie, czy na gruncie ustawy zaopatrzeniowej możliwe jest przekwalifikowanie
zawodowe ubezpieczonego, a w konsekwencji, czy można przyznać mu prawo do
renty szkoleniowej. W ocenie Sądu, prawa do renty szkoleniowej nie można wypro-
wadzać wyłącznie z regulacji o odpowiednim stosowaniu art. 12 - art. 14 ustawy o
emeryturach i rentach, gdyż nie stanowią one podstawy materialno-prawnej do orze-
kania o rencie szkoleniowej. Za odpowiedzią negatywną przemawiają i inne argu-
menty. Po pierwsze, ustawa zaopatrzeniowa nie przewiduje w katalogu świadczeń
(art. 2) renty szkoleniowej. Po drugie, do stosowania regulacji w zakresie prawa do
renty szkoleniowej nie odsyła również art. 64 tej ustawy. Sąd podkreślił, że ustawo-
dawca wprowadził instytucję renty szkoleniowej zarówno do ustawy podstawowej
(ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, DzU. Nr 40, poz. 267 ze zm.) jak i do szeregu ustaw odrębnych, jednak nie
przewidział jej w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin. Świadczyłoby to o tym, że instytucja renty szkoleniowej nie ma zastosowania
na gruncie tej ustawy.
Sąd powziął również wątpliwość odnośnie do możliwości stosowania przez or-
gan rentowy przepisów ustawy emerytalnej dla oceny prawa do renty szkoleniowej, z
pominięciem ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. Podniósł, że
lekarz orzecznik ZUS oraz biegły sądowy mogli orzec o celowości przekwalifikowa-
nia, gdyż ocena niezdolności do pracy dotyczyła faktu, a nie prawa. Z kolei decyzja
organu rentowego dotyczyła prawa. Ten nie mógł rozstrzygnąć o świadczeniu, które
dla danej sytuacji faktycznej nie jest przewidziane. W ocenie Sądu, przy braku w
ustawie zaopatrzeniowej regulacji kwestii przyznania prawa do renty szkoleniowej,
ubezpieczony spełniałby warunki do renty inwalidy wojskowego. Świadczenie to nie
jest bowiem, tak jak w ustawie o emeryturach i rentach, warunkowane posiadaniem
okresów ubezpieczenia. Warunku legitymowania się odpowiednim stażem ubezpie-
czenia nie przewidują zwłaszcza art. 30 i art. 52 ustawy zaopatrzeniowej. Wobec po-
wyższego Sąd powziął wątpliwość czy żołnierz niezawodowy, który utracił zdolność
do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale rokuje odzyskanie zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu jest osobą niezdolną do pracy w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia
29 maja 1974 r., uprawnioną do renty inwalidy wojskowego. Wywodził przy tym, że
5
niedopuszczalność przyznania renty szkoleniowej na gruncie ustawy zaopatrzenio-
wej przemawiałaby również za niemożnością przekwalifikowania zawodowego.
Ewentualna dopuszczalność przekwalifikowania zawodowego bez prawa do renty
szkoleniowej jest, zdaniem Sądu, niemożliwa. Przy przekwalifikowaniu zawodowym
w pierwszej kolejności występuje bowiem niezdolność do pracy i ta podlega ubezpie-
czeniu. Dopiero w następstwie przekwalifikowania osoba niezdolna do pracy stanie
się osobą zdolną do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie występuje kilka, mniej lub bardziej skomplikowa-
nych, zagadnień prawnych wymagających jednak zauważenia, rozważenia i roz-
strzygnięcia. W pierwszej kolejności należy udzielić odpowiedzi na pytanie, czy poję-
cie niezdolności do pacy (inwalidztwa) na gruncie przepisów ustawy zaopatrzeniowej
jest tożsame z pojęciem niezdolności do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej.
Kwestia ta została jednoznacznie rozstrzygnięta w art. 10 ustawy z dnia 28 czerwca
1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu
społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), wprowadzającej w miejsce terminu inwalidztwo
termin niezdolność do pracy. Wedle tego przepisu, ilekroć przepisy regulujące
sprawy zaopatrzenia inwalidów wojskowych „objętych przepisami o zaopatrzeniu in-
walidów wojennych i wojskowych uzależniają określone prawo od warunku inwa-
lidztwa, należy przez to rozumieć całkowitą lub częściową niezdolność do pracy”
(ust. 1). Pojęcie niezdolności do pracy wprowadzone do systemu zabezpieczenia
społecznego z dniem 1 września 1997 r. (data wejścia w życie ustawy z 28 czerwca
1996 r.), zostało przejęte bez zmian w ustawie z 17 grudnia 1998 r. Używany w
ustawie zaopatrzeniowej termin inwalidztwo jest zatem odpowiednikiem znaczenio-
wym określenia niezdolność do pracy. Renta z tytułu niezdolności do pracy dla inwa-
lidy wojskowego (art. 2 pkt 1 lit. a ustawy) - to odpowiednik renty z tytułu niezdolności
do pracy dla ubezpieczonego (art. 3 pkt 2 ustawy emerytalnej). Warto jednak w tym
kontekście odnotować, że pomimo wielu nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej po 1
września 1997 r. i ogłoszenia jej jednolitego tekstu w 2002 r. (Dz.U. Nr 9), ustawo-
dawca zachował określenie „inwalida wojskowy”. Znaczy ono tyle, ile na gruncie
ustawy emerytalnej - ubezpieczony niezdolny do pracy.
6
Ustawa z 29 maja 1974 r. jest ustawą opartą na zaopatrzeniowym modelu za-
bezpieczenia społecznego, a nie - jak ustawa z 17 grudnia 1998 r. - na modelu
ubezpieczeniowym. Wynikają stąd daleko idące konsekwencje. Niektóre z nich -
istotne - Sądy pominęły. Świadczenia przewidziane w ustawie są finansowane z
„funduszy państwowych” (art. 3), a nie - jak świadczenia z ubezpieczenia społeczne-
go - z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 54 pkt 1 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Powstanie do nich prawa nie jest powiązane z opłacaniem składki (okresem podle-
gania ubezpieczeniu społecznemu) ani z innym świadczeniem wzajemnym upraw-
nionego. Katalog świadczeń zaopatrzeniowych jest ukształtowany częściowo od-
miennie (art. 2 ustawy) od katalogu świadczeń ubezpieczeniowych (art. 3 ustawy
zaopatrzeniowej). Inaczej też uregulowane zostały warunki nabycia prawa do po-
szczególnych świadczeń z tego samego tytułu oraz ich wysokość. Ze względu na te
właśnie odmienności przepisy ubezpieczeniowe znajdują zastosowanie do zaopa-
trzenia inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin w takim jedynie zakresie,
w jakim odsyła do nich ustawodawca. Odesłania te w ustawie zaopatrzeniowej są
liczne.
Zgodnie z art. 64 ustawy, w sprawach nią nieuregulowanych stosuje się prze-
pisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, ale tylko te, które zostały enumeratywnie wymienione, i to odpowied-
nio. Odpowiednio, a więc z uwzględnieniem odmienności obu systemów zabezpie-
czeniowych. Są wśród nich art. 12, art. 13 i art. 14 definiujące niezdolność do pracy,
wyznaczające kryteria orzekania o niej i wskazujące podmiot do tego kompetentny.
Nie ma natomiast w ustawie odesłania do art. 57 ustawy emerytalnej, określającego
warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (w tym konieczności
posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz powstania nie-
zdolności do pracy w okresach wskazanych w pkt 3). Określa je bowiem odmiennie,
w zgodzie z techniką zaopatrzeniową, a więc w oderwaniu od składki, art. 30 ustawy.
Ustawa zaopatrzeniowa nie odsyła do art. 62 ustawy emerytalnej określającego spo-
sób ustalenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż ustalana jest ona
dla inwalidów wojskowych wedle odmiennych, zaopatrzeniowych, reguł (wysokość
renty z tytułu niezdolności żołnierza do pracy ustalana jest w relacji do jednolicie
określonej w art. 11 podstawy wymiaru, a różnicują ją, zgodnie z art. 36, stopień nie-
zdolności do pracy i jej związek ze służbą wojskową lub jego brak). Nie ma też ode-
7
słania do art. 60 ustawy emerytalnej normującego rentę szkoleniową, bo nie ma jej w
katalogu świadczeń przysługujących inwalidom wojskowym.
Prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie z 29 maja 1974 r. ustala i
świadczenia wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 4 ust. 1), w postępowa-
niu, do którego stosuje się przepisy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (art. 56 ust. 4). Organy rentowe ustalają prawo do świadczeń, jed-
nak tylko tych, które przewidziane w tej ustawie zaopatrzeniowej (przysługujących na
warunkach wyznaczonych w tej ustawie i w wysokości określonej jej przepisami). O
zdolności lub niezdolności żołnierza do pracy orzekają lekarze orzecznicy ZUS na
podstawie odpowiednio stosowanych przepisów art. art. 12 - 14 ustawy emerytalnej.
Inwalidzie wojskowemu nie przysługuje wprawdzie prawo do renty szkoleniowej (bę-
dącej swoistą odmianą renty z tytułu niezdolności do pracy), ale ma on prawo do
przysposobienia zawodowego (art. 2 pkt 2 lit. c ustawy). Przysposobienie zawodowe
polega na specjalnym leczeniu, przeszkoleniu oraz usprawnieniu w ośrodkach reha-
bilitacji w celu całkowitego lub częściowego przywrócenia zdolności do pracy (art. 15
ust. 1 ustawy), w zakresie którego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy emery-
talnej (ust. 2). Z odpowiednio zastosowanego do oceny zdolności żołnierza do pracy
art. 12 ust. 1 i ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 i art. 14 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej nale-
ży wnosić, że ustalenie celowości przekwalifikowania zawodowego w odniesieniu do
inwalidy wojskowego, to ustalenie celowości przysposobienia zawodowego.
Wniosek z dotychczasowego wywodu jest taki, że inwalidzie wojskowemu czę-
ściowo niezdolnemu do pracy nie przysługuje prawo do renty szkoleniowej - renty z
tytułu niezdolności do pracy ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono ce-
lowość przekwalifikowania zawodowego, wypłacanej okresowo (art. 60 ustawy eme-
rytalnej), w obniżonej wysokości (art. 64 ustawy emerytalnej). Nie wyłącza to możli-
wości orzeczenia względem niego celowości przekwalifikowania zawodowego (przy-
sposobienia zawodowego). W tym okresie inwalida wojskowy zachowuje prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy w pełnej wysokości.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na przedstawione mu do roz-
strzygnięcia zagadnienie prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.
========================================
II UZP 3/04
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2004 r. sprawy z wniosku Mariu-
sza M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o rentę, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu
postanowieniem z dnia 28 stycznia 2004 r. [...]
„1) Czy żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych RP, który częściowo utracił zdol-
ność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej bez związku ze
służbą, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego,
a który nie spełnia przesłanki z art. 57 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z 17.12.1998r. o eme-
ryturach i rentach z FUS (Dz.U. nr 162, poz. 1118 ze zm.), nabywa prawo do renty
szkoleniowej ?
w razie odpowiedzi przeczącej:
2) Czy żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych RP, który w czasie odbywania
służby wojskowej utracił zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale rokuje
odzyskanie zdolności po przekwalifikowaniu jest osobą niezdolną do pracy w rozu-
mieniu art. 30 ust. 1 ustawy z 29.05.1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 2002r., nr 9, poz. 87), uprawnioną do
renty inwalidy wojskowego ?”
p o d j ą ł uchwałę:
1) Niezawodowy żołnierz Sił Zbrojnych RP, który utracił częściowo zdol-
ność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej bez związku z
tą służbą, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania za-
wodowego, a który nie spełnia warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
2
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie nabywa prawa do renty
szkoleniowej przewidzianej w art. 3 pkt 2 i art. 60 tejże ustawy.
2) Niezawodowy żołnierz Sił Zbrojnych RP, który w czasie odbywania
służby wojskowej utracił zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale
rokuje jej odzyskanie po przekwalifikowaniu jest inwalidą wojskowym w rozu-
mieniu art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 87 ze zm.) uprawnionym do renty z tytułu częściowej niezdolności do
pracy (art. 2 pkt 1 lit. a i art. 35 ust. 1 tejże ustawy).
U z a s a d n i e n i e
Przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego.
Mariusz M., urodzony 29 lipca 1976 r., z zawodu mechanik pojazdów samo-
chodowych, rozpoczął w listopadzie 1995 r. służbę wojskową jako żołnierz niezawo-
dowy. W dniu 5 grudnia 1996 r. został z niej zwolniony, albowiem rejonowa wojskowa
komisja lekarska orzekła o jego niezdolności do służby wojskowej niepozostającej w
związku ze służbą. Po stwierdzeniu u wnioskodawcy częściowej niezdolności do
pracy z powodu astmy oskrzelowej atopowej, organ rentowy przyznał mu rentę od
dnia 31 grudnia 1996 r. na podstawie ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
13, poz. 68 ze zm.), powoływanej dalej jako „ustawa” lub „ustawa zaopatrzeniowa”.
Rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy bez związku ze służbą wojskową
przyznawano Mariuszowi M. okresowo, ostatnio do 28 lutego 2001 r. W kwietniu
2001 r. lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rozpoznał u wniosko-
dawcy astmę oskrzelową atopową oraz alergiczne zapalenie skóry, stwierdzając jed-
nocześnie, że schorzenia te pozostają bez związku ze służbą wojskową, zaś Mariusz
M., który jest niezdolny do pracy w dotychczasowym zawodzie, wymaga od 1 marca
2001 r. przekwalifikowania zawodowego. Na podstawie art. 60 w związku z art. 57 i
art. 58 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), powoływanej dalej jako
„ustawa emerytalna”, organ rentowy, decyzją z dnia 26 kwietnia 2001 r., odmówił
Mariuszowi M. prawa do renty szkoleniowej, gdyż - stosownie do wieku - nie posiadał
3
wymaganych dwóch lat stażu ubezpieczeniowego. Nie zachodziły również przesłanki
pozwalające na odstąpienie od wymaganego dwuletniego stażu ubezpieczeniowego.
Powołana w postępowaniu sądowym biegła alergolog stwierdziła, że astma oskrze-
lowa atopowa nie pozostaje w związku ze służbą wojskową i powoduje u wniosko-
dawcy dalszą, na okres 18 miesięcy od dnia 1 marca 2001 r., częściową niezdolność
do pracy, która powstała w październiku 1996 r., a więc w okresie odbywania służby
wojskowej. Uznała też, podobnie jak lekarz orzecznik ZUS, że wnioskodawca wyma-
ga przekwalifikowania zawodowego. Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe
ustalenia, zmienił decyzję organu rentowego i przyznał Mariuszowi M. prawo do dal-
szej okresowej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy bez związku ze służbą
wojskową na kolejne 18 miesięcy. Odnosząc się do postulowanej przez lekarza
orzecznika ZUS i biegłą alergolog celowości przekwalifikowania zawodowego, Sąd
ten uznał, że, przy uwzględnieniu „specyfiki” stwierdzonej choroby i sytuacji na rynku
pracy, przekwalifikowanie takie byłoby znacznie utrudnione.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, do którego organ rentowy wniósł od powyż-
szego wyroku apelację, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie
art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne o treści z przytoczonej w sentencji uchwały.
Wątpliwości Sądu dotyczyły wykładni pojęcia „niezdolność do pracy” na gruncie
ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) w kontekście
możliwości przekwalifikowania zawodowego żołnierza (niezawodowego), który utracił
zdolność do pracy zarobkowej w czasie odbywania służby wojskowej i w konse-
kwencji możliwości przyznania mu renty szkoleniowej. W szczególności Sąd ten po-
wziął wątpliwość, czy pojęcie niezdolności do pracy w rozumieniu powołanej ustawy
jest tożsame z pojęciem niezdolności do pracy zdefiniowanym w art. 12 i art. 13
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Za tożsamością pojęciową „niezdolności do pracy” na gruncie obu tych
ustaw przemawia, zdaniem Sądu, odpowiednie stosowanie w sprawach nieuregulo-
wanych w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych niektórych
przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w tym art. 12, art. 13 i art. 14.
Ustawa o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych nie reguluje jednak kwe-
stii przekwalifikowania zawodowego osoby niezdolnej do pracy, jak też nie odwołuje
się w tym zakresie do ustawy emerytalnej. Powszechny system ubezpieczeń spo-
łecznych przewiduje możliwość przekwalifikowania zawodowego osoby niezdolnej do
4
pracy, przy czym ubezpieczonemu podlegającemu takiemu przekwalifikowaniu przy-
sługuje prawo do renty szkoleniowej, zastępującej rentę „zwykłą”. Świadczeniobiorca
po przekwalifikowaniu uznawany jest za osobę zdolną do pracy. Powstaje zatem za-
gadnienie, czy na gruncie ustawy zaopatrzeniowej możliwe jest przekwalifikowanie
zawodowe ubezpieczonego, a w konsekwencji, czy można przyznać mu prawo do
renty szkoleniowej. W ocenie Sądu, prawa do renty szkoleniowej nie można wypro-
wadzać wyłącznie z regulacji o odpowiednim stosowaniu art. 12 - art. 14 ustawy o
emeryturach i rentach, gdyż nie stanowią one podstawy materialno-prawnej do orze-
kania o rencie szkoleniowej. Za odpowiedzią negatywną przemawiają i inne argu-
menty. Po pierwsze, ustawa zaopatrzeniowa nie przewiduje w katalogu świadczeń
(art. 2) renty szkoleniowej. Po drugie, do stosowania regulacji w zakresie prawa do
renty szkoleniowej nie odsyła również art. 64 tej ustawy. Sąd podkreślił, że ustawo-
dawca wprowadził instytucję renty szkoleniowej zarówno do ustawy podstawowej
(ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, DzU. Nr 40, poz. 267 ze zm.) jak i do szeregu ustaw odrębnych, jednak nie
przewidział jej w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich
rodzin. Świadczyłoby to o tym, że instytucja renty szkoleniowej nie ma zastosowania
na gruncie tej ustawy.
Sąd powziął również wątpliwość odnośnie do możliwości stosowania przez or-
gan rentowy przepisów ustawy emerytalnej dla oceny prawa do renty szkoleniowej, z
pominięciem ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. Podniósł, że
lekarz orzecznik ZUS oraz biegły sądowy mogli orzec o celowości przekwalifikowa-
nia, gdyż ocena niezdolności do pracy dotyczyła faktu, a nie prawa. Z kolei decyzja
organu rentowego dotyczyła prawa. Ten nie mógł rozstrzygnąć o świadczeniu, które
dla danej sytuacji faktycznej nie jest przewidziane. W ocenie Sądu, przy braku w
ustawie zaopatrzeniowej regulacji kwestii przyznania prawa do renty szkoleniowej,
ubezpieczony spełniałby warunki do renty inwalidy wojskowego. Świadczenie to nie
jest bowiem, tak jak w ustawie o emeryturach i rentach, warunkowane posiadaniem
okresów ubezpieczenia. Warunku legitymowania się odpowiednim stażem ubezpie-
czenia nie przewidują zwłaszcza art. 30 i art. 52 ustawy zaopatrzeniowej. Wobec po-
wyższego Sąd powziął wątpliwość czy żołnierz niezawodowy, który utracił zdolność
do pracy w dotychczasowym zawodzie, ale rokuje odzyskanie zdolności do pracy po
przekwalifikowaniu jest osobą niezdolną do pracy w rozumieniu art. 30 ustawy z dnia
29 maja 1974 r., uprawnioną do renty inwalidy wojskowego. Wywodził przy tym, że
5
niedopuszczalność przyznania renty szkoleniowej na gruncie ustawy zaopatrzenio-
wej przemawiałaby również za niemożnością przekwalifikowania zawodowego.
Ewentualna dopuszczalność przekwalifikowania zawodowego bez prawa do renty
szkoleniowej jest, zdaniem Sądu, niemożliwa. Przy przekwalifikowaniu zawodowym
w pierwszej kolejności występuje bowiem niezdolność do pracy i ta podlega ubezpie-
czeniu. Dopiero w następstwie przekwalifikowania osoba niezdolna do pracy stanie
się osobą zdolną do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie występuje kilka, mniej lub bardziej skomplikowa-
nych, zagadnień prawnych wymagających jednak zauważenia, rozważenia i roz-
strzygnięcia. W pierwszej kolejności należy udzielić odpowiedzi na pytanie, czy poję-
cie niezdolności do pacy (inwalidztwa) na gruncie przepisów ustawy zaopatrzeniowej
jest tożsame z pojęciem niezdolności do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej.
Kwestia ta została jednoznacznie rozstrzygnięta w art. 10 ustawy z dnia 28 czerwca
1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu
społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461), wprowadzającej w miejsce terminu inwalidztwo
termin niezdolność do pracy. Wedle tego przepisu, ilekroć przepisy regulujące
sprawy zaopatrzenia inwalidów wojskowych „objętych przepisami o zaopatrzeniu in-
walidów wojennych i wojskowych uzależniają określone prawo od warunku inwa-
lidztwa, należy przez to rozumieć całkowitą lub częściową niezdolność do pracy”
(ust. 1). Pojęcie niezdolności do pracy wprowadzone do systemu zabezpieczenia
społecznego z dniem 1 września 1997 r. (data wejścia w życie ustawy z 28 czerwca
1996 r.), zostało przejęte bez zmian w ustawie z 17 grudnia 1998 r. Używany w
ustawie zaopatrzeniowej termin inwalidztwo jest zatem odpowiednikiem znaczenio-
wym określenia niezdolność do pracy. Renta z tytułu niezdolności do pracy dla inwa-
lidy wojskowego (art. 2 pkt 1 lit. a ustawy) - to odpowiednik renty z tytułu niezdolności
do pracy dla ubezpieczonego (art. 3 pkt 2 ustawy emerytalnej). Warto jednak w tym
kontekście odnotować, że pomimo wielu nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej po 1
września 1997 r. i ogłoszenia jej jednolitego tekstu w 2002 r. (Dz.U. Nr 9), ustawo-
dawca zachował określenie „inwalida wojskowy”. Znaczy ono tyle, ile na gruncie
ustawy emerytalnej - ubezpieczony niezdolny do pracy.
6
Ustawa z 29 maja 1974 r. jest ustawą opartą na zaopatrzeniowym modelu za-
bezpieczenia społecznego, a nie - jak ustawa z 17 grudnia 1998 r. - na modelu
ubezpieczeniowym. Wynikają stąd daleko idące konsekwencje. Niektóre z nich -
istotne - Sądy pominęły. Świadczenia przewidziane w ustawie są finansowane z
„funduszy państwowych” (art. 3), a nie - jak świadczenia z ubezpieczenia społeczne-
go - z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 54 pkt 1 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Powstanie do nich prawa nie jest powiązane z opłacaniem składki (okresem podle-
gania ubezpieczeniu społecznemu) ani z innym świadczeniem wzajemnym upraw-
nionego. Katalog świadczeń zaopatrzeniowych jest ukształtowany częściowo od-
miennie (art. 2 ustawy) od katalogu świadczeń ubezpieczeniowych (art. 3 ustawy
zaopatrzeniowej). Inaczej też uregulowane zostały warunki nabycia prawa do po-
szczególnych świadczeń z tego samego tytułu oraz ich wysokość. Ze względu na te
właśnie odmienności przepisy ubezpieczeniowe znajdują zastosowanie do zaopa-
trzenia inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin w takim jedynie zakresie,
w jakim odsyła do nich ustawodawca. Odesłania te w ustawie zaopatrzeniowej są
liczne.
Zgodnie z art. 64 ustawy, w sprawach nią nieuregulowanych stosuje się prze-
pisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, ale tylko te, które zostały enumeratywnie wymienione, i to odpowied-
nio. Odpowiednio, a więc z uwzględnieniem odmienności obu systemów zabezpie-
czeniowych. Są wśród nich art. 12, art. 13 i art. 14 definiujące niezdolność do pracy,
wyznaczające kryteria orzekania o niej i wskazujące podmiot do tego kompetentny.
Nie ma natomiast w ustawie odesłania do art. 57 ustawy emerytalnej, określającego
warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (w tym konieczności
posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego oraz powstania nie-
zdolności do pracy w okresach wskazanych w pkt 3). Określa je bowiem odmiennie,
w zgodzie z techniką zaopatrzeniową, a więc w oderwaniu od składki, art. 30 ustawy.
Ustawa zaopatrzeniowa nie odsyła do art. 62 ustawy emerytalnej określającego spo-
sób ustalenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż ustalana jest ona
dla inwalidów wojskowych wedle odmiennych, zaopatrzeniowych, reguł (wysokość
renty z tytułu niezdolności żołnierza do pracy ustalana jest w relacji do jednolicie
określonej w art. 11 podstawy wymiaru, a różnicują ją, zgodnie z art. 36, stopień nie-
zdolności do pracy i jej związek ze służbą wojskową lub jego brak). Nie ma też ode-
7
słania do art. 60 ustawy emerytalnej normującego rentę szkoleniową, bo nie ma jej w
katalogu świadczeń przysługujących inwalidom wojskowym.
Prawo do świadczeń przewidzianych w ustawie z 29 maja 1974 r. ustala i
świadczenia wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 4 ust. 1), w postępowa-
niu, do którego stosuje się przepisy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (art. 56 ust. 4). Organy rentowe ustalają prawo do świadczeń, jed-
nak tylko tych, które przewidziane w tej ustawie zaopatrzeniowej (przysługujących na
warunkach wyznaczonych w tej ustawie i w wysokości określonej jej przepisami). O
zdolności lub niezdolności żołnierza do pracy orzekają lekarze orzecznicy ZUS na
podstawie odpowiednio stosowanych przepisów art. art. 12 - 14 ustawy emerytalnej.
Inwalidzie wojskowemu nie przysługuje wprawdzie prawo do renty szkoleniowej (bę-
dącej swoistą odmianą renty z tytułu niezdolności do pracy), ale ma on prawo do
przysposobienia zawodowego (art. 2 pkt 2 lit. c ustawy). Przysposobienie zawodowe
polega na specjalnym leczeniu, przeszkoleniu oraz usprawnieniu w ośrodkach reha-
bilitacji w celu całkowitego lub częściowego przywrócenia zdolności do pracy (art. 15
ust. 1 ustawy), w zakresie którego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy emery-
talnej (ust. 2). Z odpowiednio zastosowanego do oceny zdolności żołnierza do pracy
art. 12 ust. 1 i ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 i art. 14 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej nale-
ży wnosić, że ustalenie celowości przekwalifikowania zawodowego w odniesieniu do
inwalidy wojskowego, to ustalenie celowości przysposobienia zawodowego.
Wniosek z dotychczasowego wywodu jest taki, że inwalidzie wojskowemu czę-
ściowo niezdolnemu do pracy nie przysługuje prawo do renty szkoleniowej - renty z
tytułu niezdolności do pracy ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono ce-
lowość przekwalifikowania zawodowego, wypłacanej okresowo (art. 60 ustawy eme-
rytalnej), w obniżonej wysokości (art. 64 ustawy emerytalnej). Nie wyłącza to możli-
wości orzeczenia względem niego celowości przekwalifikowania zawodowego (przy-
sposobienia zawodowego). W tym okresie inwalida wojskowy zachowuje prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy w pełnej wysokości.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na przedstawione mu do roz-
strzygnięcia zagadnienie prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.
========================================