Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 24 MAJA 2005 R.
I KZP 12/05
Ukończenie przez nieletniego, o którym mowa w art. 13 ustawy z dnia
26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z
2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.), 21 lat w czasie orzekania, nie stoi na prze-
szkodzie wymierzeniu mu kary z nadzwyczajnym jej złagodzeniem, o ile
zachodzą przesłanki określone w art. 10 tej ustawy. W braku takich pod-
staw postępowanie wszczęte w związku z popełnieniem przez nieletniego
czynu karalnego ulega umorzeniu.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: D. Rysińska (sprawozdawca), R. Sądej.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Andrzeja G. po rozpoznaniu, przedstawio-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w O., postano-
wieniem z dnia 28 stycznia 2005 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy użyty w przepisie art. 13 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o po-
stępowaniu w sprawach nieletnich (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r., Nr 11, poz.
109) zwrot >nieletni, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w
art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), ale w chwili orzekania ukończył lat 18<, wobec które-
go sąd właściwy według przepisów kodeksu postępowania karnego rozpo-
znając sprawę na podstawie art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n., może wymierzyć karę
2
z nadzwyczajnym jej złagodzeniem, oznacza osobę, która w chwili orzeka-
nia nie ukończyła lat 21?”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne zrodziło się na tle następującej sytuacji procesowej.
Do Wydziału II Karnego Sądu Rejonowego w K. wpłynęła sprawa
Andrzeja G., urodzonego dnia 29 listopada 1980 r., w której akt oskarżenia,
skierowany przez prokuratora na podstawie art. 18 § 1 pkt 2 ustawy z dnia
26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, zarzucał
popełnienie czynu kwalifikowanego z art. 279 § 1 k.k., polegającego na
tym, że „w okresie od 20 maja do 23 maja 1994 r. w K., poprzez wypchnię-
cie skrzydła okna w budynku Społecznej Szkoły Podstawowej włamał się
do niej, a następnie po wybiciu szyb w drzwiach wejściowych do klas,
wszedł do ich wnętrza, skąd zabrał w celu przywłaszczenia książki, pienią-
dze, zegar i inne przedmioty o łącznej wartości 1 420 000 starych złotych
na szkodę wymienionej szkoły”. W sprawie ustalono, że umorzone począt-
kowo (z powodu niewykrycia sprawców) postępowanie w tej sprawie, zo-
stało podjęte na nowo w dniu 18 listopada 2002 r., i w jego ramach, w dniu
13 listopada 2003 r., postawiono Andrzejowi G. zarzut popełnienia opisa-
nego wyżej czynu.
Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowy w K. umo-
rzył postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k., wyrażając pogląd,
że „w niniejszej sprawie brak jest podstaw prawnych do wymierzenia kary
oskarżonemu, który w czasie popełnienia zarzucanego mu czynu był osobą
3
nieletnią a w chwili orzekania jest już osobą dorosłą i ma ukończone 24 la-
ta – nie podlega więc przepisom ustawy o postępowaniu w sprawach nie-
letnich z dnia 26 października 1982 r.”, a ponadto „nie ma możliwości orze-
czenia środków poprawczych lub wychowawczych w oparciu o powołaną
ustawę, albowiem środki te mogą być stosowane tylko wobec nieletniego
do ukończenia przez niego 21 roku życia”. Zdaniem Sądu Rejonowego,
nieletnim w rozumieniu ustawy jest, w związku z treścią art. 1 § 2 pkt 1 w
zw. z art. 1 § 1 pkt 1-3 u.p.n., osoba która nie ukończyła 21 lat. Sąd ten
stwierdza więc istnienie luki prawnej, wywodząc, że choć „fakt popełnienia
przestępstwa pomiędzy 13 a 17 rokiem życia (wyłączając sytuację określo-
ną w art. 10 § 2 k.k.) nie jest prawnie obojętny, to brak jest podstawy do
pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności prawnej w momencie, gdy nie
jest on już nieletnim w rozumieniu ustawy o postępowaniu w sprawach nie-
letnich”.
Powyższe postanowienie zaskarżył prokurator, który w zażaleniu za-
rzucił obrazę przepisu art. 18 § 1 i 2 u.p.n., mającą wpływ na treść orze-
czenia, polegającą na błędnym przyjęciu, że przepis ten nie stanowi pod-
stawy prawnej do wymierzenia Andrzejowi G. kary z uwagi na osiągnięcie
przezeń w chwili orzekania 24 lat. W uzasadnieniu zażalenia prokurator
podniósł m. in., że podstawę do wymierzenia oskarżonemu kary stanowi
przepis art. 13 u.p.n., który nie zawiera ograniczenia w zakresie górnej
granicy wieku sprawcy, do której możliwe jest pociągnięcie go do odpowie-
dzialności. Na podstawie powyższego skarżący wniósł o uchylenie zaskar-
żonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając złożone zażalenie, Sąd Okręgowy w O. powziął wątpli-
wość co do interpretacji przepisu art. 13 u.p.n., wyrażoną w prezentowa-
nym na wstępie zagadnieniu. Dokonując, w uzasadnieniu jego analizy
przez pryzmat przepisów art. 18 § 1 pkt 2 oraz art. 1 § 1 pkt 3, art. 73 § 1 i
art. 94 u.p.n. Sąd Okręgowy deklaruje, że skłania się do stanowiska sądu
4
pierwszej instancji co do istnienia w stanie prawnym luki, uzasadniającej
umorzenie postępowania.
Zajmując stanowisko w omawianej kwestii, Prokurator Prokuratury
Krajowej wniósł o podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały, że „nieletni, któ-
ry dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 1 pkt 2 lit. a
u.p.n., ale w chwili orzekania ukończył lat 18 i wobec którego sądem wła-
ściwym na podstawie art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n. jest sąd właściwy według
przepisów k.p.k. podlega odpowiedzialności za czyn karalny także po
ukończeniu lat 21”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sposób sformułowania przedstawionego do rozstrzygnięcia zagad-
nienia prawnego świadczy, że zasadniczej wykładni ustawy wymaga, zda-
niem Sądu Okręgowego, wyrażenie „nieletni”, zawarte w przepisie art. 13
ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nielet-
nich (Dz. U. z 2002 r., Nr 11, poz. 109 ze zm.), który to przepis statuuje
materialno-prawne podstawy wymierzenia osobie o tym statusie kary za
popełnienie czynu karalnego w postaci przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego. Przyjęcie powyższego za wyłączny punkt odniesienia musia-
łoby powodować odmowę podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały, ponie-
waż ustawa, we wskazanym zakresie, nie wymaga wykładni o „zasadni-
czym” – jak stanowi przepis art. 441 § 1 k.p.k. – charakterze. Z uzasadnie-
nia przedstawionego zagadnienia wynika jednak, że wątpliwości pytające-
go sądu dotyczą rozumienia zawartego w art. 13 u.p.n. wyrażenia „nieletni”
na tle innych unormowań ustawy, zwłaszcza na tle art. 1 § 1 pkt 3, art. 73 §
1 i art. 94 u.p.n., w czym sąd ten – w kontekście określonych przepisem
art. 13 u.p.n. przesłanek wymierzenia kary – upatruje ograniczenia podmio-
towego zakresu stosowania art. 13 u.p.n. tylko w stosunku do osób, które w
dacie orzekania nie ukończyły 21 lat. Z tego powodu, a także mając na
uwadze, iż pojęcie nieletniego w ustawie o postępowaniu w sprawach nie-
5
letnich jest niejednolite, Sąd Najwyższy uznał za uzasadnione odniesienie
się do przedstawionych w pytaniu wątpliwości interpretacyjnych. I tak:
1. W przepisie art. 1 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o
postępowaniu w sprawach nieletnich wspólną nazwą „nieletni” określono
osoby, wobec których – w zależności od ich wieku – mogą być podejmo-
wane różne czynności (mające swe źródło w rożnych zachowaniach tych
osób) wskazane w art. 1 § 1 pkt 1-3 u.p.n. Każdemu z wymienionych tu ro-
dzajów postępowań przyporządkowano inny wiek osób, wobec których
przepisy ustawy mogą mieć zastosowanie. Tego rodzaju zróżnicowanie
świadczy o tym, że niezależnie od wspólnej nazwy nadanej osobom podle-
gającym omawianej ustawie, niezależnie też od tego, że zakresy stosowa-
nia jej przepisów często się ze sobą pokrywają, nic nie upoważnia do „mie-
szania” (łączenia) tych zakresów z pominięciem – jak uczynił to Sąd Rejo-
nowy a w ślad za nim sąd odwoławczy – leżących u ich podstaw różnic do-
tyczących przedmiotu postępowań, którymi objęte są kolejne kategorie nie-
letnich. Pominięcie tych właśnie założeń doprowadziło sądy do wyrażenia
nieuprawnionego poglądu, że nieletnim, w rozumieniu ustawy, jest osoba,
która nie ukończyła 21 lat. Stwierdzenie to wszak jest prawdziwe tylko w
stosunku do osoby, względem której są wykonywane już orzeczone środki
wychowawcze lub poprawcze (pkt 3 § 1 art. 1 u.p.n.), nie jest zaś prawdzi-
we co do osoby, wobec której postępowanie nie weszło jeszcze na etap
wykonania orzeczenia, lecz przepisy ustawy mają do niej zastosowanie w
związku z koniecznością podjęcia działań zmierzających do zapobiegania i
zwalczania demoralizacji; w tym wypadku nieletnim jest osoba, która nie
ukończyła lat 18 (pkt 1 § 1 art. 1 u.p.n.), a nie lat 21. Podobnie nie sposób
podzielić słuszności przytaczanej tezy wobec osoby, co do której przepisy
u.p.n. mają zastosowanie w związku z popełnieniem czynu karalnego (pkt
2 § 1 art. 1 u.p.n.). Skoro jedynym warunkiem stosowania ustawy jest po-
pełnienie takiego czynu między 13 a 17 rokiem życia, to niezależnie od
6
momentu podejmowania w związku z tym decyzji wobec takiej osoby (a co
za tym idzie od jej aktualnego wieku), niezależnie też od rodzaju środków
(kary), jakie w ogóle można wobec niej zastosować, pozostaje ona „nielet-
nim” i podlega jej przepisom.
2. Dokonując analizy unormowania art. 13 u.p.n. w myśl zasad wy-
kładni językowej należy mieć na uwadze zarówno to, że przepis ten odnosi
się do postępowania o czyn karalny (określony w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a
u.p.n.), jak i to, iż dotyczy on postępowania w fazie wydawania orzeczenia
w stosunku do nieletniego, nie zaś na etapie wykonywania już zapadłego
orzeczenia o zastosowaniu wobec niego środka poprawczego. Jeśli więc w
przepisie posłużono się określeniem „nieletni”, to przytaczane brzmienie
przepisu w zestawieniu z treścią unormowania art. 1 § 1 pkt 2 u.p.n. pro-
wadzi do prostego wniosku co do znaczenia przytaczanego zwrotu, a więc,
że chodzi w nim o osobę, która dopuściła się czynu karalnego w postaci
przestępstwa lub przestępstwa skarbowego po ukończeniu lat 13 i przed
ukończeniem lat 17. Uwzględnienie powyższego nie daje podstaw do in-
terpretacji, iżby podmiotowy zakres stosowania art. 13 u.p.n. – w związku z
rozumieniem pojęcia „nieletni” na gruncie tego przepisu – miał być w jaki-
kolwiek sposób modyfikowany wiekiem tej osoby, w tym wiekiem 21 lat
ukończonych w chwili orzekania.
Modyfikację taką wprowadzono natomiast w samej treści art. 13
u.p.n. Nie można mieć jednak wątpliwości, że przepis ten wskazuje na jed-
no tylko ograniczenie jego stosowania w zakresie podmiotowym i ograni-
czenie to dotyczy jedynie dolnej granicy wieku nieletniego, a mianowicie
ukończenia przezeń – w momencie orzekania – 18 roku życia. Ustawo-
dawca nie ustanowił natomiast żadnych ograniczeń czy modyfikacji w sto-
sowaniu art. 13 u.p.n. w zależności od górnej granicy wieku w chwili roz-
strzygania, jak wyraźnie to uczynił (w zgodzie z treścią art. 1 § 1 pkt 3
u.p.n.) w przepisie art. 73 u.p.n., czy też w art. 94 u.p.n. Przekonuje to, że
7
orzeczenie kary na podstawie art. 13 u.p.n. – przy spełnieniu przesłanek jej
wymierzenia – jest możliwe wobec każdej osoby między 13 a 17 rokiem
życia w chwili popełnienia czynu karalnego i w wieku co najmniej 18 lat w
chwili orzekania; nie jest zatem limitowane wiekiem, do jakiego możliwe
jest wymierzenie takiej kary.
3. Należy zwrócić uwagę, że gdy chodzi o reakcję na popełnienie
czynu karalnego przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich są
skorelowane ze stosownymi unormowaniami Kodeksu karnego (art. 10) i
Kodeksu karnego skarbowego (art. 5). Odpowiedzialność karną lub karno-
skarbową ponosi bowiem osoba, która popełniła czyn zabroniony po ukoń-
czeniu 17 lat. Jednak, o ile osoba taka popełniła przestępstwo lub prze-
stępstwo skarbowe przed ukończeniem lat 18 a przemawiają za tym oko-
liczności wymienione w art. 10 § 4 k.k. i art. 5 § 2 k.k.s., możliwe jest sto-
sowanie wobec niej, w miejsce wymierzenia kary, środków przewidzianych
w u.p.n. Zauważyć trzeba, że choć w zakresie wykonywania tak orzeczo-
nych środków zastosowanie mają przepisy u.p.n. i wówczas osoba ta jest
„nieletnim” (por. art. 1 § 1 pkt 3 a także m.in. art. 69 § 1, art. 73 § 1, art. 94
u.p.n.), na etapie ich orzekania osobie tej, co oczywiste, status nieletniego
nie przysługuje (por. także postanowienie SN z dnia 28 listopada 1989 r., V
KZP 22/89, OSNKW 1990, z. 1-3, poz. 6).
Z kolei w art. 10 § 2 k.k. przewidziano możliwość pociągnięcia do od-
powiedzialności karnej osoby będącej nieletnim. Dotyczy ona takiej osoby,
która ukończyła lat 15 w chwili popełnienia jednego z taksatywnie wymie-
nionych, najpoważniejszych czynów zabronionych, jeżeli przemawiają za
tym okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i
warunki osobiste, a także bezskuteczność stosowanych dotychczas środ-
ków wychowawczych lub poprawczych. Nie ulega wątpliwości, że niezależ-
nie od wieku takiej osoby w dacie orzekania, nie traci ona statusu nielet-
niego w rozumieniu u.p.n., oraz iż ocena konkretnych okoliczności faktycz-
8
nych (por. np. art. 18 § 2 pkt. 1 lit. a u.p.n.) może doprowadzić do zastoso-
wania wobec niej, zamiast kary, środków wychowawczych lub popraw-
czych, orzekanych i wykonywanych w zgodzie z przepisami ustawy o po-
stępowaniu w sprawach nieletnich.
4. W powyższym kontekście, obejmującym styk przepisów tej ustawy,
Kodeksu karnego i Kodeksu karnego skarbowego w zakresie orzekania
kary oraz środków poprawczych i wychowawczych, a także wykonywania
tych orzeczeń, widać szczególnie wyraźnie, że treść uregulowań art. 73 § 1
i art. 94 u.p.n. nie może mieć znaczenia dla interpretacji unormowania art.
13 u.p.n. w sugerowanym w uzasadnieniu pytania prawnego kierunku, wy-
nikającym z uwzględnienia ograniczeń przewidzianych w tych przepisach.
Gdyby bowiem przyjąć – zgodnie ze stawianą w zagadnieniu tezą –
że osiągnięcie przez nieletniego wieku 21 lat miałoby stać na przeszkodzie
wymierzeniu mu kary na podstawie art. 13 u.p.n., to analogicznie należało-
by uznać, iż nie można jej orzec wobec nieletniego odpowiadającego w
warunkach art. 10 § 2 k.k. W obu sytuacjach chodzi wszak o nieletniego, w
obu też z nich chodzi o zbliżone przesłanki orzeczenia kary w miejsce
środka poprawczego lub wychowawczego (por. też art. 5 u.p.n.). Podobnie,
skoro w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a u.p.n. nie rozróżnia się rodzajów czynów o
znamionach przestępstw popełnionych przez nieletnich, do których przepi-
sy tej ustawy mają zastosowanie, to przyjęcie wskazanego założenia mu-
siałoby prowadzić do wniosku, że mimo popełnienia jednego z najcięż-
szych, wymienionych w art. 10 § 2 k.k. czynów (np. zabójstwa kwalifikowa-
nego) przez nieletniego, który lat 15 nie ukończył (a jest wysoce zdemorali-
zowany) – zastosowanie wobec niego konstrukcji art. 13 u.p.n., w warun-
kach tym przepisem przewidzianych, nie byłoby możliwe tylko dlatego, że
na przykład ukrywał się on do ukończenia 21 roku życia i wcześniej nie
zdołano orzec w jego sprawie. Nie trzeba szerzej uzasadniać, że takie
wnioskowanie byłoby w oczywisty sposób nieuprawnione. Nadmienić tylko
9
należy, że jakkolwiek omawiana ustawa oparta jest na modelu wychowaw-
czym, charakteryzującym się znaczną elastycznością w doborze właściwe-
go sposobu postępowania wobec nieletnich (z możliwością rezygnacji z
ingerencji sądowej), to w zakresie przeciwdziałania przestępczości zacho-
wano w niej (także w części dotyczącej postępowania wykonawczego) sze-
reg elementów o charakterze jurydycznym (karnistycznym), zobowiązują-
cych organa do określonego postępowania (szerzej A. Marek: Prawo kar-
ne, Warszawa 2000, s. 368-371; P. Górecki: Ustawa o postępowaniu w
sprawach nieletnich-po nowelizacji, Prok. i Pr. 2001, Nr 5, s. 34-52; R.
Kmiecik, T. Bojarski (red.): Naczelne zasady karno-procesowe w postępo-
waniu w sprawach nieletnich w: Postępowanie z nieletnimi, Lublin 1988, s.
110-111; M. Lubelski: Niektóre zagadnienia z pogranicza ustawy o postę-
powaniu w sprawie nieletnich i kodeksu karnego, tamże, s. 98-99).
Jako oczywistość należy też potraktować stwierdzenie, że art. 13
u.p.n. oraz art. 73 i art. 94 u.p.n. dotyczą innych zakresów regulacji ustawą
(środków zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nielet-
nich – Dział II ustawy, oraz postępowania wykonawczego – Dział IV), cha-
rakteryzujących się własną specyfiką – choć realizujących ten sam cel
ustawy i jej zasadnicze złożenia. Dość również powiedzieć, że w art. 13
u.p.n. (także w art. 10 § 3 k.k.) oraz w art. 94 u.p.n. zawarto zupełnie inne,
wynikające z innych przesłanek, uregulowania odnośnie co do granic wy-
miaru kary, która jest orzekana w wypadku niecelowości (nieadekwatności)
stosowania środka poprawczego (także orzekanego warunkowo), bądź wy-
konania orzeczenia o umieszczeniu w zakładzie poprawczym. W przepisie
art. 13 u.p.n. (także w art. 10 § 3 k.k.) źródeł tych należy upatrywać
zwłaszcza w ocenie zmniejszonego, z uwagi na wiek, stopnia winy nielet-
niego w czasie popełnienia czynu zabronionego (przy uwzględnieniu cha-
rakteru przestępstw, za jakie ponosi on odpowiedzialność na podstawie art.
10 § 2 k.k.), gdy regulacja art. 94 u.p.n. wynika przede wszystkim z ograni-
10
czeń wieku, do jakiego wykonuje się środki poprawcze. Nie przekonują za-
tem, szerzej nieumotywowane, głosy w piśmiennictwie (B. Stańdo-
Kawecka, Odpowiedzialność nieletnich na tle nowej kodyfikacji karnej,
Prok. i Pr. 1998, Nr 7-8, s. 38), lansujące możliwość uznania, że wymiar
kary orzekanej na podstawie art. 13 u.p.n. jest ograniczony nie tylko obo-
wiązkiem jej nadzwyczajnego złagodzenia, ale również zakazem jej wymia-
ru na czas wykraczający poza granicę osiągnięcia przez nieletniego wieku
21 lat, jak o tym mowa w art. 94 u.p.n.
5. Dla wyniku rozważań nie ma oczywiście znaczenia, czy w wypad-
ku, o którym mowa w art. 13 u.p.n., sprawę rozpoznaje sąd rodzinny, czy
też sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, jak
stanowi o tym art. 18 § 1 pkt 2 u.p.n. Ten ostatni przepis ma charakter wy-
łącznie proceduralny, decydujący o kompetencji danego sądu do rozstrzy-
gania sprawy w zależności od wieku nieletniego w momencie wszczęcia
przeciw niemu postępowania (vide postanowienie SN z dnia 18 lipca 2001
r., IV KKN 205/01, OSNKW 2001, z. 9-10, poz. 77). Zarówno zatem w
kompetencji sądu „karnego”, jak i sądu „rodzinnego” leży możliwość wymie-
rzenia nieletniemu kary wówczas, gdy w chwili orzekania ukończył on 18 (i
więcej) lat i spełnione zostały pozostałe materialno-prawne przesłanki jej
orzeczenia określone w art. 13 u.p.n., a także w art. 2, art. 3 i art. 5 u.p.n.
(por. także wyrok SN z dnia 3 września 1998 r., V KKN 301/98, Prok. i Pr.
1999, z. 5, poz. 18), przy czym należy podkreślić, że orzeczenie kary jest
fakultatywne i w gestii każdego z wymienionych sądów leży także stoso-
wanie środków wychowawczych oraz poprawczych. Jedynie na marginesie
można podnieść, że wymierzenie kary na podstawie art. 94 u.p.n. zostało
zastrzeżone do wyłącznej kompetencji sądu „rodzinnego”.
6. O ile, zarówno w wypadku określonym w art. 13, jak i w art. 94
u.p.n., przesłanką wymierzenia kary są względy celowościowe, wynikające
zwłaszcza z aktualnego wieku nieletniego i aktualnej oceny jego sytuacji
11
(postawy), o tyle art. 13 u.p.n. wymaga ponadto stwierdzenia, że w ogóle
istnieją podstawy do orzeczenia wobec nieletniego umieszczenia w zakła-
dzie poprawczym; karę można bowiem orzec wyłącznie w zastępstwie tego
środka. Rozważając podstawy tego orzeczenia, sąd obowiązany jest zatem
mieć na uwadze przede wszystkim wskazania jakie płyną z treści art. 10
u.p.n., wyznaczającego warunki, których spełnienie jest konieczne dla za-
stosowania środka poprawczego. Warunki te, to wysoki stopień demorali-
zacji nieletniego, charakter i okoliczności czynu oraz dotychczasowa nie-
skuteczność lub brak rokowań co do skuteczności stosowania innych środ-
ków (por. także m.in. wyrok SN z dnia 23 marca 1984, IV KR 60/84,
OSNPG 1984, Nr 11, poz. 106). Oczywiste jest przy tym, że ponieważ wy-
dawane po osiągnięciu przez nieletniego 18 lat orzeczenie dotyczy czynu
karalnego popełnionego przed ukończeniem przezeń 17 roku życia, ocena
podstaw stosowania środka poprawczego musi być kompleksowa i
uwzględniać także realia aktualne na datę rozważanego czynu. Stwierdze-
nia więc wymaga, czy byłyby również podstawy do umieszczenia nieletnie-
go w zakładzie poprawczym, gdyby orzekanie w stosunku do niego miało
miejsce przed ukończeniem przezeń 18 lat.
Z powyższego punktu widzenia, dla ustaleń co do istnienia podstaw
do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym, nie są istotne ogra-
niczenia płynące z faktu, że środki poprawcze mogą być wykonywane je-
dynie do ukończenia przez nieletniego 21 lat. Okoliczność, że z uwagi na
osiągnięty wiek nie jest już możliwe wykonanie – a wobec tego również
orzeczenie – umieszczenia w zakładzie poprawczym nie oznacza przecież,
iż ocena przesłanek leżących u podstaw takiej decyzji traci na znaczeniu.
Przeciwnie, stwierdzenie istnienia warunków stosowania tego środka
przemawia za wymierzeniem w jego miejsce kary w myśl reguł określonych
przepisem art. 13 u.p.n., przy czym jest oczywiste, że rozważanie w oma-
12
wianej sytuacji kwestii niecelowości stosowania środków poprawczych sta-
je się bezprzedmiotowe.
Inna natomiast konkluzja rysuje się wówczas, gdy dokonana pod
wskazanym kątem ocena prowadzi do wnioskowania o braku merytorycz-
nych podstaw do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym. Zau-
ważyć trzeba, że niespełnienie tej przesłanki stanowi nie tylko przeszkodę
do wymierzenia nieletniemu kary, ale również oznacza, iż w ogóle brak jest
jakichkolwiek podstaw do prowadzenia wobec niego postępowania, gdyż
stosowanie przewidzianych ustawą środków nie dość, że jest już niecelo-
we, to nie jest możliwe. Stwierdzenie zaś braku podstaw do ingerencji są-
dowej prowadzi do wniosku, że postępowanie, wszczęte w związku z po-
pełnieniem przez nieletniego czynu karalnego, winno (w każdym jego sta-
dium) ulec umorzeniu. Dodać tylko trzeba, że w wypadku, gdy sądem orze-
kającym w sprawie jest sąd „rodzinny”, rozstrzygnięcie takie znajduje pod-
stawę w art. 21 § 2 u.p.n., jako że przepis ten nakazuje umorzenie postę-
powania w każdej sytuacji, gdy jego prowadzenie wobec nieletniego staje
się zbyteczne. Natomiast, gdy sprawę rozpoznaje, na podstawie art. 18 § 1
pkt 2 u.p.n., sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania kar-
nego, podstawę tę – wobec stwierdzenia przeszkody do prowadzenia wo-
bec nieletniego postępowania karnego – stanowi odpowiednio przepis art.
17 § 1 pkt 11 k.p.k.
7. Przeprowadzone rozważania prowadzą do konkluzji, że osoba,
która popełniła czyn karalny o znamionach przestępstwa lub przestępstwa
skarbowego między 13 a 17 rokiem życia, ale w czasie orzekania ukończy-
ła 18 lat, nie traci statusu nieletniego, w rozumieniu art. 13 ustawy z dnia
26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich wraz z
osiągnięciem w tej dacie wieku 21 lat. Okoliczność ta nie stoi zatem na
przeszkodzie wymierzeniu takiemu nieletniemu kary z nadzwyczajnym jej
złagodzeniem, o ile zachodzą przesłanki orzeczenia umieszczenia go w
13
zakładzie poprawczym, określone w art. 10 tej ustawy. W braku takich pod-
staw wszczęte postępowanie ulega umorzeniu.