Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 lipca 2005 r., III CZP 44/05
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Regionalnego Centrum Krwiodawstwa
i Krwiolecznictwa w K. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej w O. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 lipca 2005 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 14 marca 2005 r.:
"Czy art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) znajduje zastosowanie do
placówek krwiodawstwa i krwiolecznictwa w sprawach o zapłatę należności za
dostarczanie krwi i jej preparatów oraz wykonywanie badań serologicznych?"
podjął uchwałę:
Przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze
zm.) nie ma zastosowania do regionalnych centrów krwiodawstwa i
krwiolecznictwa, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 22 sierpnia
1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz.U. Nr 106, poz. 681 ze zm.).
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w sprawie, w której powodowe Regionalne Centrum Krwiodawstwa i
Krwiolecznictwa w K. wnosiło o zasądzenie od pozwanego Zespołu Opieki
Zdrowotnej w O. kwoty 26 937,25 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu
tytułem należności objętej fakturą VAT za dostarczoną krew i jej preparaty oraz
wykonane badania serologiczne.
Zarządzeniem z dnia 30 grudnia 2004 r. przewodniczący wydziału wezwał
stronę powodową do uiszczenia wpisu sądowego, wychodząc z założenia, że
jednostki organizacyjne publicznej służby krwi, zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 22
sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), są
samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz.
408 ze zm. – dalej: "u.z.o.z."), tworzonymi przez Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej i finansowanymi z budżetu państwa, nie są natomiast instytucjami
państwowymi, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności
gospodarczej, gdyż zgodnie z art. 35b ust. 1 u.z.o.z., zakłady te są samodzielne i
pokrywają koszty swojej działalności i zobowiązań z posiadanych środków i
uzyskiwanych przychodów. Wobec tego art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca
1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 88 ze zm. – dalej: "u.k.s.c.") nie ma do nich zastosowania.
Rozpoznając zażalenie strony powodowej, zarzucające, że jest ona instytucją
państwową, której zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej,
Sąd Okręgowy w Krakowie powziął przedstawioną wątpliwość prawną, wskazując
na rozbieżności w praktyce sądów w okręgu jego właściwości w zakresie wykładni i
stosowania art. 8 ust. 1 u.k.s.c. w odniesieniu do jednostek krwiodawstwa i
krwiolecznictwa. Stwierdził, że skoro zadanie takich jednostek polega na odpłatnym
dostarczaniu krwi i jej preparatów oraz wykonywaniu badań serologicznych, to jest
to działalność nosząca cechy działalności gospodarczej, niezależnie od tego, z
jakich środków jest finansowana. Nie pozwala to, w ocenie Sądu, na stosowanie do
tych jednostek art. 8 ust.1 u.k.s.c. Z drugiej jednak strony Sąd Okręgowy wskazał,
że wynikający z art. 19 ust.2 ustawy o publicznej służbie krwi szeroki zakres
ingerencji administracyjnej w kształtowanie wysokości opłat za świadczone przez
powodowe Centrum usługi, znacznie ogranicza możliwość osiągania zysku.
Stwierdził też, że podstawowym celem działalności jednostek organizacyjnych
publicznej służby krwi nie jest osiąganie zysku, lecz wspomaganie placówek służby
zdrowia, co może przemawiać za stosowaniem do nich art. 8 ust.1 u.k.s.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba stwierdzić, że treść przedstawionego pytania prawnego nie
w pełni odpowiada wątpliwościom wskazanym w jego uzasadnieniu, jak i treści art.
8 ust.1 u.k.s.c., co może prowadzić do wniosku, że doszło do pewnego
pomieszania zakresu stosowania tego przepisu oraz art. 8 ust. 2 u.k.s.c. Zgodnie
bowiem z art. 8 ust.1 u.k.s.c., Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których
zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, nie mają obowiązku
uiszczania opłat sądowych, co oznacza, że jeśli stroną jest Skarb Państwa lub
instytucja państwowa, której zadanie nie polega na prowadzeniu działalności
gospodarczej, to korzysta z ustawowego zwolniona od kosztów sądowych we
wszystkich sprawach, niezależnie od tego, co jest ich przedmiotem. Odniesienie
zatem w przedstawionym zagadnieniu kwestii stosowania lub nie art. 8 ust.1 u.k.s.c.
tylko do spraw o zapłatę należności za dostarczanie krwi i jej preparatów oraz
wykonywanie badań serologicznych, nie znajduje podstaw w powyższym przepisie,
natomiast byłoby uzasadnione, gdyby w sprawie chodziło o wykładnię art. 8 ust. 2
u.k.s.c., to bowiem ten przepis, dotyczący gminy, związku międzygminnego,
powiatu, związku powiatów oraz samorządu województwa, a zatem niemający
zastosowania w sprawie, uzależnia zwolnienie od opłat sądowych od rodzaju
sprawy, stanowiąc, że wymienione wyżej jednostki nie mają obowiązku uiszczania
opłat sądowych, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez nie działalności
gospodarczej oraz spraw w postępowaniu wieczystoksięgowym. Skoro zatem
przedmiotem wątpliwości jest to, czy w stosunku do strony powodowej stosuje się
art. 8 ust.1 u.k.s.c., to nie ma znaczenia, co stanowi przedmiot roszczenia
dochodzonego w sprawie. Konieczne natomiast jest przede wszystkim
stwierdzenie, czy zadaniem strony powodowej jest prowadzenie działalności
gospodarczej a w razie odpowiedzi negatywnej ustalenie, czy jest ona instytucją
państwową, w rozumieniu powyższego przepisu.
Strona powodowa jest regionalnym centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa
działającym na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej
służbie krwi (Dz.U. Nr 106, poz. 681 ze zm.). Jej zadaniem, zgodnie z art. 4 ust.1 tej
ustawy, jest pobieranie krwi, oddzielanie jej składników oraz zaopatrywanie w krew
do celów określonych w ustawie, tj. w celach leczniczych do przetoczenia jej biorcy
bądź oddzielenia jej składników lub przetworzenia w leki, a także w celach
diagnostycznych, naukowo-badawczych i upustów leczniczych, co określa art. 2
ustawy. Zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy, regionalne centra są samodzielnymi
publicznymi zakładami opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30
sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, tworzonymi przez ministra
właściwego do spraw zdrowia i są dofinansowywane w formie dotacji z budżetu
państwa w zakresie zadań określonych w art. 27 pkt 3-7 ustawy, polegających na
pobieraniu krwi, jej gromadzeniu, przechowywaniu i wydawaniu, propagowaniu
honorowego krwiodawstwa, zaopatrywaniu zakładów opieki zdrowotnej w krew i
produkty krwiopodobne oraz zaopatrywaniu wytwórni farmaceutycznych w osocze
krwi. Zadania zakładów opieki zdrowotnej określa natomiast art. 1 u.z.o.z.
stwierdzający, że celem takich zakładów jest udzielanie świadczeń zdrowotnych i
promocja zdrowia. W świetle powyższych postanowień obu wskazanych ustaw nie
można uznać, by zadaniem regionalnego centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa,
w rozumieniu art. 8 ust. 1 u.k.s.c., było prowadzenie działalności gospodarczej,
określonej w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) oraz w art. 431
k.c., choć
niewątpliwie może ono taką działalność prowadzić.
Odpowiedź na pytanie, czy do regionalnego centrum krwiodawstwa i
krwiolecznictwa ma zastosowanie przepis art. 8 ust. 1 u.k.s.c. zależy zatem od
ustalenia, czy jest ono instytucją państwową w rozumieniu wskazanego przepisu.
Rozważając to zagadnienie trzeba stwierdzić, że wprowadzone w poprzednim
ustroju społeczno-gospodarczym pojęcie „instytucji państwowej”, które zawierał
także art. 14 k.p.c. przed jego uchyleniem w wyniku nowelizacji z dnia 13 lipca
1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 318), jak również art. 2 § 2 k.c. przed jego uchyleniem na
podstawie art. 1 pkt.1 ustawy nowelizacyjnej z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55,
poz. 321), nie w pełni odpowiada obecnym warunkom i potrzebom, co nie może
pozostać bez wpływu na jego współczesną wykładnię. Ustawodawca nigdy nie
określił bliżej tego pojęcia, odróżniając jedynie instytucje państwowe, których
zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, od jednostek
gospodarki uspołecznionej, w tym przedsiębiorstw państwowych. Powszechnie
przyjmowano, że instytucja państwowa to państwowa jednostka organizacyjna
posiadająca osobowość prawną, a jako instytucje państwowe, których zadanie nie
polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, wymienia się obecnie
przykładowo jednostki badawczo-rozwojowe, Państwową Straż Pożarną,
Państwową Straż Rybacką, Państwową Straż Łowiecką czy Agencję Techniki i
Technologii. Są to podmioty wykonujące określone zadania państwowe o znaczeniu
ogólnospołecznym, posiadające osobowość prawną, jednak nie w pełni
samodzielne, podlegające nadzorowi organu państwowego, który je powołał i który
z reguły ma kompetencje także organizacyjne w zakresie m.in. działalności
finansowej i statutowej w stopniu znacznie większym, niż nadzór państwa nad
wykonywaniem zadań ogólnospołecznych przez samodzielne osoby prawne,
niebędące instytucjami państwowymi.
Ustawa o publicznej służbie krwi oraz ustawa o zakładach opieki zdrowotnej,
określające podstawy działania, ustrój i charakter regionalnych centrów
krwiodawstwa i krwiolecznictwa, stwierdzają, że centra te są samodzielnymi
publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, co oznacza, iż uzyskują one osobowość
prawną od chwili wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, pokrywają z
posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów, w tym także dotacji
budżetowych, koszty swojej działalności i zobowiązania, prowadzą samodzielną
gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o zakładach opieki
zdrowotnej decydując samodzielnie o podziale zysku i pokrywając we własnym
zakresie ujemny wynik finansowy a sprawowany nad nimi nadzór organów
państwowych obejmuje ogólną kontrolę i ocenę ich działalności z punktu widzenia
realizacji potrzeb społecznych związanych ze świadczeniami zdrowotnymi (art. 35b,
59, 60 ust. 1, art. 65-66a u.z.o.z.). Regionalne centra krwiodawstwa i
krwiolecznictwa jako samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej maja zatem
zagwarantowaną ustawowo odrębność organizacyjną i ustrojową oraz
samodzielność działania, co nie dotyczy innych jednostek organizacyjnych
publicznej służby krwi wymienionych w ustawie o publicznej służbie krwi ani innych
publicznych zakładów opieki zdrowotnej wymienionych w ustawie o zakładach
opieki zdrowotnej.
Obie te ustawy przewidują także inne formy działania zarówno jednostek
organizacyjnych publicznej służby krwi, jak i publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, nieodznaczające się takim zakresem samodzielności i odrębności.
Artykuł 4 ust. 3 pkt 1 oraz art. 23 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwi wymienia
jako jedną z jednostek organizacyjnych publicznej służby krwi instytuty naukowo-
badawcze, które w odróżnieniu od regionalnych centrów krwiodawstwa i
krwiolecznictwa są nie tylko powoływane i finansowane przez ministra do spraw
zdrowia, ale także przez niego nadzorowane, i działają nie na podstawie ustawy o
zakładach opieki zdrowotnej, lecz ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach
badawczo-rozwojowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 ze zm.). Są to
zatem, mające osobowość prawną państwowe jednostki organizacyjne w
rozumieniu art. 1 ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, co ustawodawca
wyraźnie stwierdził, określając ich status prawny. Podobnie w art. 1 ust. 2, art. 8a
ust. 2 i art. 35d u.z.o.z. ustawodawca wyodrębnił organizacyjnie i ustrojowo
publiczne zakłady opieki zdrowotnej utworzone w celu nie tylko udzielania
świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia, lecz także w celu prowadzenia badań
naukowych i badawczo-rozwojowych oraz realizacji zadań dydaktycznych i
badawczych, stwierdzając, że takie publiczne zakłady opieki zdrowotnej
prowadzone są w formie przewidzianej w przepisach ustawy o jednostkach
badawczo-rozwojowych, a zatem są one państwowymi jednostkami
organizacyjnymi o samodzielności ograniczonej zakresem nadzoru państwowego,
określonym w ustawie o jednostkach badawczo-rozwojowych.
Skoro więc ustawodawca w obu wskazanych wyżej ustawach przewiduje
zarówno dla jednostek organizacyjnych służby krwi, jak i publicznych zakładów
opieki zdrowotnej różne formy działania, w tym jedną prowadzącą do nabycia
statusu państwowej jednostki organizacyjnej i odróżnia ją od formy działania w
postaci samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, przewidzianej m.in.
dla regionalnych centrów krwiodawstwa i krwiolecznictwa, to znaczy, że są to
rozróżniane przez ustawę odrębne formy działania podmiotów powołanych dla
realizacji tych samych celów. Regionalnych centrów krwiodawstwa i
krwiolecznictwa, działających w formie samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, nie można zatem uznać za państwowe jednostki organizacyjne, którymi
są działające w tej formie inne wskazane w ustawie jednostki organizacyjne
publicznej służby krwi – instytuty naukowo-badawcze. Tym samym regionalnego
centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa nie można uważać za instytucję
państwową w rozumieniu art. 8 ust. 1 u.k.s.c., co sprawia, że przepis ten nie ma do
niego zastosowania.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.