Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 września 2005 r.
II PK 24/05
Naprawienie szkody powstałej w wyniku wypadku przy pracy pracownika
fizycznego, polegające na pokryciu kosztów przygotowania do innego zawodu
(art. 444 § 1 k.c.), nie obejmuje kosztów podjęcia oraz ukończenia studiów wyż-
szych i wyczerpuje się w pokryciu kosztów nauki w szkole policealnej.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2005 r.
sprawy z powództwa Adama B. przeciwko Fabryce Ceramiki Budowlanej Wacław J.
Spółce z o.o. w S. o zadośćuczynienie i odszkodowanie, na skutek kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 września 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, uwzględniając częściowo wyrokiem z dnia 9
września 2004 r. apelację strony pozwanej Fabryki Ceramiki Budowlanej „Wacław
J.”, Spółki z o.o. w S., obniżył zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 19 stycznia 2004 r. na rzecz powoda
Adama B. zadośćuczynienie z kwoty 100.000 zł do kwoty 96.117 zł oraz ograniczył
kwotę, którą strona pozwana miała wyłożyć na koszty przekwalifikowania powoda z
65.000 zł do kwoty 8.245 zł.
Powód był zatrudniony u pozwanego w charakterze operatora zespołu taśmo-
ciągów. Wskutek wypadku przy pracy w dniu 10 stycznia 2001 r. utracił prawą rękę i
stał się całkowicie niezdolny do pracy w wyuczonym i wykonywanym zawodzie toka-
rza. Przed wypadkiem podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym dla Dorosłych w
P. i w kwietniu 2003 r. zdał egzamin dojrzałości, a od września kontynuował naukę w
dwuletniej Prywatnej Szkole Policealnej dla Dorosłych w kierunku obsługi ruchu tury-
2
stycznego. Żądał od pozwanego pokrycia kosztów dalszej nauki aż do uzyskania
magisterium w zawodzie związanym z obsługą ruchu turystycznego lub informatyka.
Sąd pierwszej instancji żądanie to uwzględnił, uznawszy, że wyłożenie przez
zobowiązanego do naprawienia szkody sumy na koszty uzyskania nowego zawodu -
oparte na art. 444 § 1 k.c. - jest uzasadnione zarówno w zakresie kosztów ponoszo-
nych przez powoda od września 2003 r. w trakcie trwającej 2 lata nauki zawodu w
szkole policealnej, na które składały się opłaty (czesne), koszty dojazdu do szkoły,
zakupu podręczników, wpłaty na komitet rodzicielski, jak i kosztów kontynuowania w
przyszłości, trwającej 6 semestrów, nauki w wyższej uczelni poza województwem o.
celem uzyskania magisterium. W te koszty Sąd wliczył czesne, zakup podręczników,
wynajem mieszkania, dojazd na uczelnię oraz wyżywienie. Uwzględniając roszczenie
w tym zakresie w całości, zasądził na rzecz powoda kwotę 65.000 zł.
Sąd Apelacyjny, oddalając roszczenie w zakresie nauki na studiach wyższych,
stwierdził, że powód uzyska nowy zawód już po ukończeniu szkoły policealnej i z
nabytymi kwalifikacjami będzie mógł podjąć pracę w charakterze „pracownika umy-
słowego”, zatem pokrycie przez stronę pozwaną kosztów nauki w tej szkole wyczer-
puje ciążący na niej obowiązek naprawienia szkody w zakresie wyznaczonym w art.
444 § 1 k.c.
Kasacja powoda, skierowana przeciwko orzeczeniu w zakresie oddalenia po-
wództwa o wyłożenie kosztów przekwalifikowania zawodowego do ukończenia stu-
diów (co do kwoty 56.755 zł), została oparta na podstawie naruszenia art. 444 § 1
k.c. „polegającego na uznaniu”, że obowiązek naprawienia szkody przewidziany w
tym przepisie wyczerpuje pokrycie przez stronę pozwaną kosztów nauki w szkole
policealnej, „podczas gdy nie ulega żadnej wątpliwości”, że pozwany - ze względu
wybraną przez powoda drogę nabywania nowych kwalifikacji - ma obowiązek wyło-
żenia z góry sumy pieniężnej potrzebnej na koszty kształcenia w szkole wyższej.
Skarżący przyznał, że po ukończeniu szkoły policealnej uzyska kwalifikacje pracow-
nika ruchu turystycznego, lecz zarzucił, iż nie będą one wystarczające do znalezienia
pracy przy istniejącym bezrobociu.
Wnioski kasacji obejmowały zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądze-
nie od pozwanego na rzecz powoda kwoty, co do której Sąd drugiej instancji oddalił
powództwo, z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2003 r. lub jego uchylenie
w tej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instan-
cji.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W zespole roszczeń zmierzających do kompensacji szkody, obejmujących
wszelkie koszty wynikłe z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, w art. 444 § 1 k.c.
wyodrębniony został obowiązek zobowiązanego do naprawienia szkody na osobie
pokrycia kosztów przygotowania do innego zawodu, jeżeli poszkodowany stał się
inwalidą. Chodzi o wydatki zmierzające do ograniczenia lub zniesienia szkody, które
zobowiązany powinien wyłożyć z góry w celu ograniczenia lub wyłączenia
uszczerbku majątkowego poszkodowanego, gdy bowiem nie jest możliwy jego po-
wrót do dawnego zawodu, musi - przez uzyskanie nowych kwalifikacji - znaleźć moż-
liwość podjęcia pracy zarobkowej w jego zmienionym, wskutek wypadku, stanie fi-
zjologicznym.
Problem ujęty w kasacji dotyczy zakresu tego rodzaju odpowiedzialności, więc
wymaga rozważenia na tle ogólnych zasad odpowiedzialności z tytułu szkody na
osobie. Konieczne jest stwierdzenie, że - z jednej strony - naprawienie szkody wyni-
kłej z uszkodzenia lub wywołania rozstroju zdrowia obejmuje wszelkie wynikłe z tego
powodu koszty (art. 444 § 1 zdanie pierwsze k.c.), lecz - z drugiej - odpowiedzialność
ta nie może wykraczać poza granice zakreślone w art. 361 k.c. i musi mieścić się w
ramach normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
Sprawca szkody zobowiązany jest więc do wyrównania koniecznych kosztów przy-
gotowania zawodowego poszkodowanego, który stał się niezdolny do pracy jedynie
wówczas, gdyby poszkodowany ponosił je tylko dlatego, że uległ wypadkowi, gdyż
tylko w takim zakresie koszty przekwalifikowania zawodowego stanowią normalne
następstwo szkody na osobie; ustalenie, że dany fakt nie stanowił conditionis sine
qua non eliminuje odpowiedzialność. Przy tych założeniach roszczenie skarżącego
jest żądaniem wyrównania skutków niemających związku z wypadkiem, którego
normalnym następstwem była utrata zdolności do wykonywania wyuczonego i wyko-
nywanego zawodu tokarza. Sądy nie dokonywały ustaleń w zakresie rozmiaru za-
chowanej przez powoda zdolności do innych prac fizycznych (dla osób jednoręcz-
nych) i nie kwestionowały konieczności jego przekwalifikowania przez uzyskanie za-
wodu niezwiązanego z wykonywaniem pracy fizycznej (pracownika obsługi ruchu
turystycznego).
4
Koszty przygotowania do innego zawodu, które na podstawie art. 444 § 1 k.c.
z góry powinien wyłożyć sprawca inwalidztwa poszkodowanego wskutek wypadku
przy pracy pracownika fizycznego, nie obejmują podjęcia i ukończenia studiów wyż-
szych, szkoda wyrażana jest bowiem za pomocą różnicy, jaka wynika z porównania
stanu, który istniał i mógł się wytworzyć ze stanem, który powstał wskutek zdarzenia
wywołującego zmiany w dotychczasowym stanie rzeczy. Trafnie Sąd drugiej instancji
uznał, że żądanie powoda wykracza ponad poniesioną szkodę i ograniczył zakres
odpowiedzialności pozwanego do pokrycia kosztów restytucji zdolności do uzyskiwa-
nia środków do życia własną pracą oraz uznał, że efekt ten nastąpił już po ukończe-
niu przez skarżącego szkoły policealnej. Koszty dalszego kształcenia celem uzyska-
nia wyższych kwalifikacji w zawodzie nie mogą obciążać pozwanego, gdyż nie pozo-
stają już w związku z utratą zdrowia przez skarżącego.
Odszkodowanie wyznaczane jest funkcją kompensacyjną, czyli wyrównaniem
doznanego uszczerbku w zakresie, który odpowiada ściśle wyrządzonej szkodzie, a
w konsekwencji uczynieniu zadość postulatowi sprawiedliwości. Wyłożenie przez
zobowiązanego do odszkodowania określonej sumy na przekwalifikowanie ma osią-
gnąć restytucję poprzedniego stanu zdolności funkcjonowania poszkodowanego w
społeczeństwie, co oznacza, że poszkodowany nie może żądać odszkodowania po-
nad straty, które poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie
wyrządzono (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 maja 1934 r., C.III. 319/33,
Zbiór Urzędowy 1935, poz. 2).
Odszkodowaniu przypisuje się wprawdzie również funkcję represyjną, lecz
skarżący tej właśnie funkcji nie uwypuklał i pokrycia kosztów wyższego wykształce-
nia nie żądał tylko dlatego, że miał zamiar powiększenia i tak dolegliwego obowiązku
zobowiązanego naprawienia szkody. Należy również pamiętać, że mimo ujemnych
ocen społecznych wiążących się z zaniedbaniami w zapewnieniu pracownikom bez-
piecznych warunków pracy, celem przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących odpo-
wiedzialności odszkodowawczej nie jest karanie, lecz kompensowanie powstałych
szkód. W prawie pracy funkcje wychowawcza i prewencyjna realizowane są w inny
sposób.
Podnoszone w kasacji okoliczności związane z trudnym rynkiem pracy nie
mogą być uwzględniane w ocenie wysokości kwoty, którą pozwany ma wyłożyć jako
pokrycie kosztu przygotowania do innego zawodu, gdyż przedmiotem odszkodowa-
nia nie może być szkoda hipotetyczna. W tym wypadku chodzi o niedające się prze-
5
widzieć okoliczności mające wpływ na realizację planów życiowych związanych z
ukończeniem studiów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., I CR
188/72 oraz z dnia 4 czerwca 1970 r., I PR 64/70, niepublikowane). W związku z tym,
że Kodeks cywilny nie normuje formy, w jakiej zobowiązany do naprawienia szkody
powinien wyłożyć sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu, skar-
żący mógł sformułować - stosownie do charakteru przygotowania do innego zawodu i
odpowiednio do wielu innych okoliczności jego przypadku - żądanie, by wyłożona
suma nie miała charakteru jednorazowego, lecz przyznana była w formie świadczeń
periodycznych. Skarżący takiego żądania jednak nie zgłosił. Zważyć przy tym należy,
że roszczenie o pokrycie kosztów przekwalifikowania zawodowego nie wyczerpuje
pełnej kompensaty szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, a art. 444 § 1 zda-
nie drugie k.c. jedynie egzemplifikuje rodzaje i sposoby pełnej kompensaty szkody,
realizowanej przede wszystkim w formie renty.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
========================================