Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 listopada 2005 r.
I UK 67/05
Prawo do renty ubezpieczonego spełniającego warunki określone w art.
57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.) - całkowicie niezdolnego do pracy i mającego okres składkowy i
nieskładkowy 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn - nie
jest uzależnione od wykazania pięcioletniego okresu zatrudnienia w ostatnim
dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do
pracy.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 listopada 2005 r.
sprawy z odwołania Krystyny Elżbiety D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w B. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji
organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 stycznia
2005 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 24 maja 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
B. odmówił przyznania wnioskodawczyni Krystynie Elżbiecie D. prawa do renty z ty-
tułu niezdolności do pracy wobec braku wymaganego pięcioletniego okresu zatrud-
nienia w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 września 2004 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni rentę z tytułu całkowitej nie-
zdolności do pracy od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 28 lutego 2005 r. Sąd ustalił,
2
że wnioskodawczyni posiada łączny okres składkowy i nieskładkowy 20 lat, 10 mie-
sięcy i 5 dni. Lekarz orzecznik orzekł, że jest ona całkowicie niezdolna do pracy od
lipca 2003 r. do lutego 2005 r. Oceniając ten stan faktyczny Sąd uznał, że wniosko-
dawczyni spełnia wszystkie warunki określone w art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), w szczególności posiada wyma-
gany okres zatrudnienia. Zgodnie z art. 57 ust. 2 posiadanie pięcioletniego okresu
składkowego i nieskładkowego w ostatnim dziesięcioleciu nie jest wymagane, jeżeli
osoba całkowicie niezdolna do pracy posiada taki okres wynoszący w przypadku ko-
biet 20 lat.
Apelacja organu rentowego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 25
stycznia 2005 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko prawne Sądu
pierwszej instancji. Stwierdził, że przepis art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określa trzy warunki wymagane do na-
bycia prawa do renty - niezdolność do pracy, wymagany okres składkowy i nieskład-
kowy oraz powstanie niezdolności do pracy w okresach wymienionych w punkcie 3.
Natomiast przepis art. 27 ust. 2 określa dwa warunki, które muszą być spełnione
łącznie - całkowitą niezdolność do pracy oraz okres składkowy i nieskładkowy wyno-
szący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny. Skoro ten ostatni przepis
określa wymiar okresu składkowego i nieskładkowego, przepis art. 58 nie ma zasto-
sowania, gdyż dotyczy jedynie art. 57 ust. 1 pkt 2. Wnioskodawczyni spełniła oba wa-
runki określone w art. 57 ust. 2, jako że udowodniła łączny okres składkowy i nie-
składkowy ponad 20 lat i jest całkowicie niezdolna do pracy.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B.
wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie art. 57 ust. 2 w związku z art. 57 ust. 1 pkt 2 oraz art. 58
ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że wnioskodaw-
czyni nie spełnia określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 tej ustawy warunku posiadania
wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego zgodnie z art. 58
ust. 1 pkt 5 i ust. 2 pięć lat w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku.
Udowodniła jedynie okres wynoszący 4 lata i 8 miesięcy. Bezsporne jest, że wnio-
skodawczyni spełnia warunki z art. 57 ust. 2, ponieważ jest całkowicie niezdolna do
3
pracy i udowodniła wymagany w stosunku do kobiet dwudziestoletni okres zatrudnie-
nia, dlatego też nie musi spełniać warunku wskazanego w art. 57 ust. 1 pkt 3, ale jest
obowiązana do spełnienia warunku wskazanego w art. 57 ust. 1 pkt 2. Gdyby inten-
cją ustawodawcy było wyłączenie warunku z art. 57 ust. 1 pkt 2 w stosunku do ubez-
pieczonych wskazanych w art. 57 ust. 2, to umieściłby w nim dyrektywę wyłączającą
stosowanie tej przesłanki, tak jak to zrobił w przypadku art. 57 ust. 1 pkt 3 stwierdza-
jąc wprost, że art. 57 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonych z art. 57 ust. 2.
Dlatego nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że przepis art.
57 ust. 2 jest samodzielną regulacją w zakresie prawa do renty oraz że wymóg „pię-
cioletniego okresu” w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub
przed powstaniem niezdolności do pracy nie odnosi się do ubezpieczonego, o którym
mowa w art. 57 ust. 2. Można się zgodzić z tym stanowiskiem przy założeniu, że art.
57 ust. 2 ustawy emerytalnej jest wadliwie sformułowany, ale takie stwierdzenie nie
wynika z uzasadnienia wyroku. W związku z tymi zarzutami organ rentowy wniósł o
zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej in-
stancji i oddalenie odwołania wnioskodawczyni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych uzależnia prawo do renty z tytułu niezdolno-
ści do pracy od łącznego spełnienia trzech warunków. Pierwszym jest niezdolność do
pracy (pkt 1), drugim posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego
(pkt 2) i trzecim powstanie niezdolności do pracy w okresie składkowym lub w jed-
nym z wymienionych wyczerpująco okresów nieskładkowych albo nie później niż w
ciągu 18 miesięcy po ustaniu tych okresów. Przepis art. 57 ust. 2 ma brzmienie na-
stępujące: „przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił
okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat
dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy”. Oznacza to, że prawo do
renty tych ubezpieczonych nie jest uzależnione od powstania niezdolności do pracy
w okresie ubezpieczenia lub w krótkim czasie (18 miesięcy) po jego ustaniu. Waru-
nek ten, który muszą spełnić ubezpieczeni posiadający krótszy okres ubezpieczenia
albo niezdolni do pracy jedynie częściowo, został określony w art. 57 ust. 1 pkt 3 w
sposób szczegółowy i precyzyjny. Natomiast warunek wymieniony w art. 57 ust. 1 pkt
4
2 został określony następująco: „ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy”. Z
tego przepisu nie wynika jaka ma być długość okresu składkowego i nieskładkowe-
go, aby został on uznany za „wymagany”. Redakcja przepisu art. 57 ust. 2 może bu-
dzić zastrzeżenia, jednak zredagowanie przepisu w sposób, jaki zdaniem skarżącego
wyłączałby sporny warunek, a mianowicie, że w stosunku do wymienionych w nim
ubezpieczonych nie stosuje się przepisu ust. 1 pkt 2, prowadziłoby do zupełnie nie-
zrozumiałej regulacji. Tak zredagowany przepis stanowiłby bowiem, że nie musi być
spełniony warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego,
a jednocześnie uzależniałby prawo do świadczenia od posiadania takiego okresu w
wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn. Omawiany prze-
pis należy rozumieć w ten sposób, że posiadanie tak długiego okresu ubezpieczenia
uznane jest za „wymagany okres” w rozumieniu art. 57 ust. 1 pkt 2, a legitymowanie
się takim okresem zwalnia osoby całkowicie niezdolne do pracy od obowiązku speł-
nienia warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3.
Zgodnie z art. 58 ust. 1 warunek posiadania wymaganego okresu składkowe-
go i nieskładkowego uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres uza-
leżniony od wieku, w którym wystąpiła niezdolność do pracy, od 1 roku, jeżeli nie-
zdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat (pkt 1) do 5 lat jeżeli niezdol-
ność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat (pkt 5). Są to okresy krótsze niż wy-
mienione w art. 57 ust. 2 i w stosunku do ubezpieczonego, który chce skorzystać z
uprawnień wymienionych w tym ostatnim przepisie, art. 58 ust. 1 nie ma zastosowa-
nia. Wymienione w nim warunki, w tym warunek posiadania pięcioletniego okresu
ubezpieczenia w przypadku powstania niezdolności do pracy w wieku powyżej 30 lat,
są w stosunku do takiego ubezpieczonego niewystarczające. Warunki co do okresu
składkowego i nieskładkowego wymienione w art. 57 ust. 2 zastępują warunki okre-
ślone w art. 58 ust. 1. Przepis art. 58 ust. 2 stanowi, że okres, o którym mowa w ust.
1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem
wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Zastrzeżenie to
odnosi się wyraźnie do regulacji zawartej w art. 58 ust. 1 pkt 5, a skoro ten ostatni
przepis nie ma zastosowania, nie stosuje się również wspomnianego zastrzeżenia.
Jego zastosowanie wprowadzałoby bowiem dodatkowy warunek do art. 57 ust. 2,
który byłby wówczas rozumiany w ten sposób, że w stosunku do ubezpieczonych,
który stali się niezdolnymi do pracy po ukończeniu 30 lat, okres 5 lat z wymaganego
okresu ubezpieczenia dwudziestu lub dwudziestu pięciu lat powinien przypadać w
5
ciągu ostatniego dziesięciolecia przed powstaniem niezdolności do pracy. Takiego
warunku przepis ten nie przewiduje zastępując wskazane w art. 58 ust. 1 okresy
wraz z wynikającymi z art. 58 ust. 2 ograniczeniami dłuższymi okresami składkowymi
i nieskładkowymi. Wykładnia powołanych przepisów prowadzi do wniosku, że prawo
do renty ubezpieczonego spełniającego warunki określone w art. 57 ust. 2 - całkowi-
cie niezdolnemu do pracy i mającego okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20
lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn - nie jest uzależnione od po-
siadania pięcioletniego okresu zatrudnienia w ostatnim dziesięcioleciu przed zgło-
szeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy.
Zarówno warunek powstania niezdolności do pracy w okresie ubezpieczenia
lub w ciągu 18 miesięcy po jego ustaniu (art. 57 ust. 1 pkt 3), jak i warunek posiada-
nia pięcioletniego okresu zatrudnienia w ostatnim dziesięcioleciu przez osobę, która
stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 lat (art. 58 ust. 2), służy temu samemu
celowi - powiązaniu prawa do renty z ubezpieczeniem. Ubezpieczenie rentowe jest
odrębnym ubezpieczeniem od ubezpieczenia emerytalnego (art. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.). W przypadku tego ostatniego ubezpieczenia składki gromadzone są w fun-
duszu emerytalnym, a świadczenia przyznawane po osiągnięciu określonego wieku
stanowią w pewnym stopniu ekwiwalent zgromadzonych składek (art. 24 ust 1 i 25
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach). Zdarzeniem uprawniającym do świadczeń z
tego funduszu jest osiągniecie wymaganego wieku niezależnie od istnienia ubezpie-
czenia w chwili wystąpienia zdarzenia. Ubezpieczenie rentowe funkcjonuje na innych
zasadach. Zdarzeniem uprawniającym do świadczeń z tego ubezpieczenia jest po-
wstanie niezdolności do pracy, które może nastąpić w każdym czasie. Z istoty tego
ubezpieczenia wynika, że świadczenia nie mogą być pokryte ze zgromadzonych
przez ubezpieczonego składek. Źródłem świadczeń jest fundusz rentowy powstały ze
składek wpłacanych przez wszystkich ubezpieczonych na wypadek ryzyka wystąpie-
nia niezdolności do pracy. W konsekwencji ze świadczeń z tego funduszu korzystają
tylko osoby podlegające ubezpieczeniu w czasie, kiedy wystąpiło objęte ubezpiecze-
niem zdarzenie, a skutkiem związania prawa do świadczeń z ubezpieczeniem jest
utrata tego prawa po ustaniu ubezpieczenia. Osoba, której ubezpieczenie ustało, nie
ma żadnych uprawnień wynikających z tego ubezpieczenia i aby uprawnienia takie
uzyskać musi ubezpieczyć się ponownie. Dlatego przepis art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy
o emeryturach i rentach wymaga aby zdarzenie uprawniające do świadczeń z ubez-
6
pieczenia wystąpiło w czasie trwania ubezpieczenia lub krótko po jego ustaniu. Z
kolei okres ubezpieczenia powinien być odpowiednio długi stosownie do możliwości
skorzystania z ubezpieczenia. Przepis art. 58 ust. 1 uzależnia długość tego okresu
od wieku, w którym ubezpieczony staje się niezdolnym do pracy. Bierze się tu pod
uwagę wynikającą z wieku, w którym można podjąć działalność podlegającą ubez-
pieczeniu, możliwość podlegania ubezpieczeniu. I tak wymagany okres ubezpiecze-
nia osoby, która stała się niezdolna do pracy przed ukończeniem 20 lat wynosi 1 rok,
a osoby, której niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat wynosi 5 lat, z
dodatkowym, określonym w art. 58 ust. 2 warunkiem, przypadania tego okresu w
ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed po-
wstaniem niezdolności do pracy. Jak wskazano wyżej, okres ubezpieczenia rento-
wego po przerwie w ubezpieczeniu trwającej kilka lat zaczyna biec na nowo, a z po-
przedniego ubezpieczenia nie wynikają uprawnienia w zakresie prawa do renty. W
przypadku osoby, która stała się niezdolna do pracy po wieloletniej przerwie w ubez-
pieczeniu, nie ma powiązania prawa do renty z ubezpieczeniem.
Przepis art. 57 ust. 2 został wprowadzony do ustawy o emeryturach i rentach z
dniem 1 października 2003 r. ustawą z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej
(Dz.U. Nr 135, poz. 1268). Ustawodawca uznał, że okres ubezpieczenia, w wymiarze
pozwalającym na uzyskanie prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego,
jest wystarczający do przyznania prawa do renty takiej osobie całkowicie niezdolnej
do pracy, której niezdolność do pracy powstała przed objęciem jej ubezpieczeniem, a
także takiej, której niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ustania
ubezpieczenia. Posiadanie tak długiego okresu ubezpieczenia nie wymaga w intencji
ustawodawcy czasowego powiązania zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego z trwa-
niem ubezpieczenia. Takie powiązanie nie musi występować także w przypadku
osoby, która w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy
miała przerwę w ubezpieczeniu dłuższą niż pięć lat.
Należy podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, iż przepis art. 57 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach jest podstawą prawną do przyznania renty w tym sensie, że
zaostrza on warunki określone w art. 57 ust. 1 pkt 1 co do stopnia niezdolności do
pracy i w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 i 2 co do długości okresu
składkowego i nieskładkowego, wyłączając jednocześnie warunek określony w art.
57 ust. 1 pkt 3. Zarzut błędnej wykładni tych przepisów okazał się nieuzasadniony.
7
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================