Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r.
II PK 304/05
Odmowa potwierdzenia przez pracownika na piśmie, że został zapoznany
z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy nie jest równoznaczna z odmową
ich przestrzegania.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Herbert Szurgacz, SA
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2006 r. sprawy z powództwa Piotra S. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego T. SA w
B. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 15
lipca 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze do ponownego rozpozna-
nia, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Piotr S. domagał się przywrócenia do pracy w pozwanej Kopalni
Węgla Brunatnego „T.” SA w B. W uzasadnieniu żądania podał, że rozwiązanie z nim
umowy o pracę przez stronę pozwaną bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 k.p.
było nieuzasadnione.
Pozwana Kopalnia Węgla Brunatnego „T.” SA w B. wniosła o oddalenie po-
wództwa i zarzuciła, że dopuścił się on ciężkiego naruszenia podstawowych obo-
wiązków pracowniczych przez odmowę podpisania oświadczenia potwierdzającego
zapoznanie się z regulaminem pracy i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sąd Rejonowy w Zgorzelcu na mocy wyroku z dnia 15 kwietnia 2005 r. przy-
wrócił powoda Piotra S. do pracy w pozwanej Kopalni Węgla Brunatnego „T.” SA w
2
B. na poprzednio zajmowane stanowisko operatora przenośnika. Sąd Rejonowy
ustalił, że powód Jan S. był zatrudniony u strony pozwanej od dnia 5 lutego 1985 r.
na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na stanowisku operatora
przenośnika taśmowego. W dniu 3 lutego 2005 r. przełożony powoda wezwał powo-
da do swojego biura i przedłożył mu do podpisania następujące dokumenty: obowią-
zujący regulamin pracy, informację o podstawowych warunkach pracy obowiązują-
cych w KWB „T.” w B., zbiorczą kartę oceny ryzyka dla zagrożeń ogólnokopalnia-
nych, zbiorczą kartę oceny ryzyka na dojściach (miejscach transportu) na stanowi-
skach pracy, charakterystykę środków chemicznych występujących na oddziale oraz
listę obecności z odbytego szkolenia z regulaminu pracy z dnia 24 stycznia 2005 r.
Powód, mimo że został zapoznany z treścią powyższych dokumentów, odmówił ich
podpisania, ponieważ miał zastrzeżenia do zawartych w regulaminie unormowań
odnośnie czasu pracy. W dniu 2 marca 2005 r. pozwany rozwiązał z powodem
umowę o pracę w trybie natychmiastowym z winy pracownika, uzasadniając to od-
mową podpisania wyżej wskazanych dokumentów. W uzasadnieniu wyroku Sąd Re-
jonowy stwierdził, że chociaż istotnie powód odmówił podpisania dokumentów wska-
zanych w odpowiedzi na pozew, jednakże takiego zachowania nie zakwalifikował
jako ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Na skutek apelacji strony pozwanej zarzucającej między innymi naruszenie
art. 52 § 1 k.p. w związku z art. 100 § 1 k.p. oraz art. 2374
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze wyrokiem z dnia 15 lipca 2005 r. zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd
Okręgowy wskazał, że Sąd Rejonowy naruszył art. 52 § 1 pkt 1, art. 100 § 1, art. 211
i 2374
k.p., przez przyjęcie, że niewykonanie przez powoda polecenia służbowego
zobowiązującego go do pisemnego potwierdzenia znajomości przepisów bezpie-
czeństwa i higieny pracy nie stanowiło podstawy do rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika, ponieważ naruszenia tego nie można było za-
kwalifikować jako naruszenie ciężkie. Wskazał, że unormowanie zawarte w art.100 §
1 k.p. ma charakter ogólny i że obowiązki pracownika zostały sprecyzowane przy-
kładowo w art. 100 § 2 k.p. Stosownie do tego przepisu pracownik jest zobowiązany
w szczególności: przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy, przestrze-
gać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, przestrzegać przepi-
sów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożaro-
wych. Podniósł, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił także przepisów § 11 rozporządze-
3
nia Ministra Gospodarki z dnia 17 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higie-
ny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożaro-
wego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny podstawowe
(Dz.U. Nr 96, poz. 858), a w szczególności § 11 ust. 3 i 4 , normujących obowiązek
potwierdzenia na piśmie otrzymania i zapoznania się z treścią instrukcji dotyczącej
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
W świetle obowiązujących unormowań Sąd uznał, że pracownik jest obowią-
zany stosować się do poleceń pracodawcy (przełożonego), które dotyczą pracy
umówionego rodzaju (art. 100 § 1 w związku z art. 22 § 1 k.p.); nie są sprzeczne z
przepisami prawa; nie pozostają w sprzeczności z umową o pracę. Do podstawo-
wych obowiązków pracownika należało, zdaniem Sądu Okręgowego, potwierdzenie
na piśmie przyjęcia do wiadomości i stosowania regulaminu oraz zasad normujących
bezpieczeństwo wykonywania pracy.
Dalej Sąd Okręgowy wywiódł, że Sąd Rejonowy wydając wyrok nie uwzględnił
zagrożeń i interesów pracodawcy związanych ze specyfiką pracy. Prowadzenie
działalności eksploatacyjnej węgla brunatnego metodą odkrywkową w tzw. ruchu
ciągłym obwarowane jest rygorystycznymi przepisami prawa górniczego oraz przepi-
sami bhp. Z uwagi na zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników eksploatacja i
funkcjonowanie kopalni objęte są nieustającą kontrolą i nadzorem Urzędów Górni-
czych, które w sposób rygorystyczny podchodzą do przestrzegania zasad bhp na
każdym stanowisku pracy górniczej. Niewątpliwie wykonywane przez powoda obo-
wiązki operatora przenośnika, a więc urządzenia związanego z ruchem kopalni, z
uwagi na zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników, wymagały rygorystycznego
przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy i kart ryzyka na stanowisku
pracy. Zasadnie więc pracodawca nie dopuścił do świadczenia pracy pracownika,
który odmówił potwierdzenia na piśmie zapoznania się z przepisami normującymi
zasady bezpieczeństwa dla życia i zdrowia powoda oraz innych pracowników. Na tej
podstawie Sąd Okręgowy przyjął, że powód odmawiając podpisania oświadczeń do-
puścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych unormo-
wanych w art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Podkreślił także, że zdarzenie nie miało charakteru
incydentalnego.
Pełnomocnik powoda zaskarżył powyższy wyrok skargą kasacyjną zarzucając:
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 52 § 1
pkt 1, art. 100 § 1, art. 2374
k.p. polegające na przyjęciu przez Sąd Okręgowy stano-
4
wiska, że niewykonanie przez powoda polecenia służbowego zobowiązującego do
pisemnego potwierdzenia znajomości przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
stanowiło podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pra-
cownika, a także naruszenie art. 52 § 2 k.p., polegające na przyjęciu, że w spornym
przypadku pracodawca rozwiązując umowę o pracę bez wypowiedzenia zachował
jednomiesięczny termin od dnia uzyskania wiadomości uzasadniającej rozwiązanie
umowy. Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Okręgowego w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów
zastępstwa procesowego. Przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadnił po-
trzebą wykładni znowelizowanych przepisów art. 52 § 1 k.p., dotyczącej pojęcia
„ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych”, a także tym, że
skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, ze względu na naruszenie art. 52 § 2
k.p.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący stwierdził, że w świetle orzecznic-
twa Sądu Najwyższego ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowni-
czych ma miejsce wówczas, gdy w związku z zachowaniem pracownika - naruszają-
cym podstawowe obowiązki - można mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbal-
stwo. Zdaniem skarżącego Sąd Okręgowy pominął to, że powód został poinformo-
wany na piśmie o warunkach zatrudnienia - zgodnie z art. 29 § 3 k.p. - jak również
został zapoznany i znał treść regulaminu pracy obowiązującego u strony pozwanej i
przeszedł stosowne szkolenie z tego zakresu w dniu 24 stycznia 2005 r. Bezsporny
był również fakt, że powód w myśl art. 2374
§ 1 i § 2 k.p. został zaznajomiony z prze-
pisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez
niego prac. Natomiast pisemne potwierdzenie przez pracownika, że zapoznał się z
przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, czy też regulaminem pracy ma istotne
znaczenie dowodowe przy odpowiedzialności porządkowej i odszkodowawczej pra-
cownika za ich naruszenie. Nie można powodowi postawić zarzutu winy umyślnej,
czy też rażącego niedbalstwa, tym samym nie wchodzi w grę tzw. ciężkie naruszenie
obowiązków pracowniczych, o których mowa w art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Zgodnie z art.
100 k.p. i art. 211 k.p. do podstawowych obowiązków pracownika należy przestrze-
ganie regulaminu pracy, oraz znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Brak pisemnego potwierdzenia przez
pracownika, że zapoznał się z tymi przepisami, nie oznacza jeszcze, że dokonał ich
naruszenia, czy też, że nie zna ich treści.
5
Dalej skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy, zmieniając korzystne dla powoda
rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego, naruszył przepis art. 52 § 2 k.p., bowiem rozwią-
zanie umowy o pracę nastąpiło po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez pracodaw-
cę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy, ponieważ odmo-
wa podpisania dokumentów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy nastąpiła
już w czerwcu 2004 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zawiera usprawiedliwione podstawy w zakresie naruszenia
art. 52 § 1 k.p. w związku z art. 100 § 1 k.p. i art. 2374
k.p., natomiast nieuzasadniony
jest zarzut naruszenia art. 52 § 2 k.p. Trafne są wywody skarżącego sprowadzające
się do twierdzenia, że zachowanie powoda polegające na odmowie potwierdzenia na
piśmie przyjęcia do wiadomości obowiązujących przepisów dotyczących zasad bez-
pieczeństwa i higieny pracy nie można zakwalifikować jako ciężkiego naruszenia
podstawowych obowiązków pracowniczych. Zgodnie z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. praco-
dawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w
razie ciężkiego naruszenia przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych.
Przesłankami zastosowania powyższego przepisu są: bezprawność działania, zagro-
żenie interesów pracodawcy (przesłanki obiektywne) i zawinienie (przesłanka su-
biektywna) co najmniej w stopniu rażącego niedbalstwa. Nie można sformułować
zasady, że przesłanki obiektywne świadczą o stopniu zawinienia. Zupełnie wyjątko-
wo można na podstawie przesłanek obiektywnych wnioskować o winie - tym samym
uznając znaczny stopień zawinienia rozumianej jako negatywny stosunek pracowni-
ka do jego obowiązków.
Obowiązek potwierdzenia przez pracownika na piśmie zapoznania się z in-
strukcją bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowisk lub miejsc pracy w ruchu
zakładu górniczego wynika z § 11 ust. 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia
17 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu
oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakła-
dach górniczych wydobywających kopaliny podstawowe (Dz.U. Nr 96, poz. 853 ze
zm.). Potwierdzenie na piśmie przez pracownika, że został zapoznany z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowi dowód na wywiązywanie się zakładu pracy z
obowiązków wynikających z powyższego rozporządzenia i na tym polegał zagrożony
6
zachowaniem powoda (polegającym na zaniechaniu) interes pracodawcy. Natomiast
sama odmowa podpisania powyższego dokumentu nie jest równoznaczna z odmową
stosowania zasad z niego wynikających. Odmowa ta nie stanowiła również demon-
stracji negatywnego stosunku powoda do obowiązków pracowniczych lecz była wyni-
kiem przeświadczenia, że przedmiotowe instrukcje odnoszą się także do innych sta-
nowisk pracy i dlatego nie powinny zostać podpisane. Nie sposób zatem przyjąć, że
bezprawnemu działaniu powoda (naruszającemu wskazany wyżej przepis rozporzą-
dzenia Ministra Gospodarki) można przypisać znaczny stopień winy rozumianej
przynajmniej jako rażące niedbalstwo. Fakt, że obowiązek potwierdzenia na piśmie
zapoznania się ze stosownymi instrukcjami wynika z konkretnego, przywołanego
aktu prawnego, nie zwiększa wagi interesu pracodawcy. Dopiero nieprzestrzeganie
przez pracowników przepisów oraz zasad bezpieczeństwa pracy, czy też ostentacyj-
na odmowa stosowania się do nich godzi w istotny interes pracodawcy. Co więcej,
postępowanie takie narusza interes osoby dokonującej naruszenia zasad bezpie-
czeństwa pracy oraz interes pozostałych pracowników. Normy i zasady dotyczące
bezpieczeństwa pracy służą ochronie życia i zdrowia pracowników, stąd też wymie-
nione zostały wprost w 100 § 1 pkt 3 k.p. jako jeden z podstawowych obowiązków
pracowniczych. Lekceważenie zasad bezpieczeństwa pracy powoduje, że ze
względu na rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych generalnie można przypi-
sać pracownikowi znaczny stopień winy. Ponieważ sytuacja taka nie miała miejsca w
przedmiotowej sprawie, brak podstaw do zastosowania przepisu art. 52 § 2 k.p.
Rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie jako nadzwyczajny sposób ustania stosun-
ku pracy powinno bowiem być stosowane przez pracodawcę wyjątkowo i z ostrożno-
ścią. Musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami, które w zakresie winy
pracownika polegają na jego złej woli lub rażącym niedbalstwie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 czerwca 1997, I PKN 193/97, OSNAPiUS 1998 nr 9, poz.
269).
Odnosząc się do drugiego zarzutu - naruszenia art. 52 § 2 k.p. - uznać należy,
że jest on nieuzasadniony. Istotnie odmowa przyjęcia do wiadomości informacji o
podstawowych warunkach pracy w dniu 3 lutego 2005 r. była drugą z kolei. Powód
postąpił tak samo w dniu 26 czerwca 2004 r. Z okoliczności powyższych skarżący
wywodzi naruszenie art. 52 § 2 k.p., poprzez przekroczenie przez pozwanego mie-
sięcznego terminu od powzięcia wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwią-
zanie umowy o pracę. Pogląd ten jest nieuzasadniony. Rozwiązanie umowy o pracę,
7
stanowiące przedmiot niniejszego sporu, nie zostało spowodowane pierwotną od-
mową (z dnia 26 czerwca 2004 r.) lecz kolejną odmową poświadczenia o poinstru-
owaniu o zasadach bezpieczeństwa i higieny pracy, która nastąpiła w dniu 3 lutego
2005 r. i w tym przypadku zachowany został ustawowy miesięczny termin wskazany
w art. 52 § 2 k.p.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach procesu orzeczona na mocy art. 108 § 2 k.p.c. w
związku z art. 39821
k.p.c. oraz w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
========================================