Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 maja 2006 r.
I UK 284/05
Ubezpieczona, która nawiązała stosunek pracy po osiągnięciu 55 lat
może przejść na emeryturę na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w brzmieniu sprzed jego zmiany
dokonanej ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie:
SN Roman Kuczyński, SA Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 maja 2006 r. sprawy z
odwołania Anny D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Z.
o emeryturę, na skutek kasacji odwołującej się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Bia-
łymstoku z dnia 14 grudnia 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży wyrokiem z
dnia 5 sierpnia 2004 r. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w Z. z dnia 29 czerwca 2004 r. i przyznał Annie D. prawo do emerytu-
ry od 1 maja 2004 r. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpieczonej
prawa do emerytury na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec
niezaliczenia do wymaganego okresu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodar-
stwie rolnym rodziców od 31 marca 1965 r. do 24 czerwca 1966 r.
2
Okres ubezpieczenia wnioskodawczyni urodzonej 31 marca 1949 r., wynoszą-
cy 29 lat, 1 miesiąc i 2 dni był bezsporny. Sąd Okręgowy ustalił także, iż Anna D. w
latach 1963-1966 uczyła się w Zasadniczej Szkole Zawodowej w B. a mieszkała we
wsi S.G. gmina C. wraz z rodzicami, którzy prowadzili gospodarstwo rolne o po-
wierzchni 7 ha. Rodzice mieli konia, pięć krów, świnie, owce i drób. Nikt poza nią nie
mieszkał wówczas z rodzicami. Matka jej przeszła zawał. Od listopada 1964 r. do 24
czerwca 1966 r. wnioskodawczyni dojeżdżała do szkoły w B. Dojazd do szkoły po-
ciągiem zajmował jej godzinę, a z domu do stacji PKP odległej o 1 km chodziła pie-
szo lub dojeżdżała rowerem. Przez 3 dni wnioskodawczyni dojeżdżała do szkoły na
godzinę 800
i wracała o godz. 1500
, przez kolejne dni dojeżdżała do szkoły na godz.
1400
lub 1500
i wracała około 1900
lub później. Gdy uczyła się rano, po powrocie ze
szkoły pracowała w gospodarstwie rolnym do godz. 2100
. Gdy uczyła się po południu,
pracowała w gospodarstwie rolnym od godz. 530
do czasu wyjścia na pociąg. Sąd
Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni pracowała przy obrządku zwierząt, sianoko-
sach, żniwach, wykopkach ziemniaków, pieleniu warzyw, młóceniu zboża i wykony-
wała prace gospodarskie. W świetle powyższego Sąd uznał, że w tym czasie stale
pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców przynajmniej 4-5 godzin dziennie. Nie
przeszkodziło jej to w nauce, gdyż uczyła się na dwie zmiany. Praca wnioskodaw-
czyni w gospodarstwie rolnym rodziców była niezbędna dla utrzymania całej rodziny.
Zdaniem Sądu Okręgowego po doliczeniu spornego okresu ubezpieczona wniosko-
dawczyni spełnia warunki przyznania jej emerytury.
Na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Sąd Apelacyjny - Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 14 grudnia 2004 r.
zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny podniósł, że wnioskodawczyni ukończyła 55 lat 31 marca
2004 r. i w tym dniu nie pozostawała w zatrudnieniu bowiem od 1995 r. otrzymuje
ona rentę z tytułu niezdolności do pracy, zaś przed przyznaniem świadczenia prowa-
dziła działalność gospodarczą (sklep spożywczo-przemysłowy). Pracę w „Hurt Detal
Artykuły Spożywczo Rolne - Anna S. w W.M.” wnioskodawczyni podjęła 1 kwietnia
2004 r. w ramach umowy o pracę na czas określony, która to umowa została rozwią-
zana z dniem 30 kwietnia 2004 r. Zdaniem Sądu drugiej instancji skoro ubezpieczona
w dacie spełnienia warunku do uzyskania wcześniejszej emerytury (osiągnięcia
wieku 55 lat) nie była pracownikiem, sporny fakt pracy w gospodarstwie rolnym nie
ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem nawet po doliczeniu tego okresu
3
emerytura przewidziana w art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. nie przysługiwałaby
ubezpieczonej. Sąd Apelacyjny powołał się także na wyrok Sadu Najwyższego z dnia
12 lutego 2004 r., II UK 239/03 (OSNP 2004 nr 20, poz. 356).
Wnioskodawczyni wniosła kasację od tego wyroku. Skarżonemu orzeczeniu
zarzucała naruszenie „art. 29, 4 pkt 13, 2 pkt 1” ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez błędną jego wy-
kładnię polegającą na nietrafnym przyjęciu, iż przepis art. 29 ustawy ma zastosowa-
nie jedynie wobec ubezpieczonych będących pracownikami w dacie, z jaką mogą
przejść na emeryturę, podczas gdy prawidłowa wykładnia wymienionych przepisów
wskazuje, iż zawarte w art. 29 ustawy określenie - ubezpieczeni będący pracowni-
kami - oznacza, że emerytura na warunkach przewidzianych w tym przepisie przy-
sługuje wyłącznie grupie ubezpieczonych, dla których tytułem objęcia ubezpiecze-
niem jest stosunek pracowniczy, nie oznacza natomiast warunku pozostawania w
zatrudnieniu bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Podnosiła także
zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., a także art. 382 i 386
§ 1 k.p.c., przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pomi-
nięcie faktu, iż odwołująca się przez okres 12 lat i 6 miesięcy podlegała ubezpiecze-
niu społecznemu, o jakim mowa w art. 4 ust. 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.,
oraz uznanie, iż sporny fakt pracy w gospodarstwie rolnym nie ma znaczenia dla roz-
strzygnięcia sprawy, podczas gdy wszechstronna ocena zgromadzonych dowodów i
prawidłowa wykładnia art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych wskazują, iż spełniła ona wszystkie ustawowe warunki do uzyska-
nia emerytury na zasadach określonych w tym artykule.
Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjne-
go i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi, przy uwzględnie-
niu kosztów postępowania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
apelacji oraz zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Nie można odmówić słuszności podniesionemu w kasacji zarzutowi narusze-
nia art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Zaskarżona odwołaniem ubezpieczonej Anny D. decyzja została wydana przed wej-
4
ściem w życie nowelizacji tego przepisu dokonanej ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Ustawa nowelizująca weszła w życie 1 lipca 2004 r. a de-
cyzja została wydana 29 czerwca 2004 r. Przepis art. 29 w dotychczasowym brzmie-
niu ma zastosowanie do ubezpieczonej poprzez art. 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r.,
jako że urodziła się ona po 31 grudnia 1948 r.
Wśród koniecznych warunków przejścia na emeryturę przed osiągnięciem
wieku emerytalnego ogólnego (na tzw. wcześniejszą emeryturę) w przepisie art. 29
wymieniony był wiek - 55 lat dla kobiet i 60 w odniesieniu do mężczyzn - oraz legity-
mowanie się odpowiednimi okresami składkowymi i nieskładkowymi.
W judykaturze aprobowany był pogląd, w myśl którego z wyjątkowego prawa
ustanowionego w omawianym przepisie mogli skorzystać jedynie ubezpieczeni, któ-
rzy byli pracownikami bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o tę emeryturę (por.
np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2001 r., II UKN 646/00, OSNP 2003 nr
18, poz. 445). Pogląd ten wyprowadzany był ze sformułowania: „ubezpieczeni... bę-
dący pracownikami”. W ocenie składu Sądu Najwyższego rozpoznającego tę sprawę
stanowisko to nie budzi wątpliwości i winno być zaaprobowane. Ubezpieczona Anna
D. była pracownicą bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Nie była
pracownicą w dniu ukończenia 55 lat. W art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie można jednakże doszukać się wymagania
konieczności jednoczesnego spełnienia wszystkich określonych w nim wymagań.
Wiek 55 lat jest określony jako minimalny. Nie ma przeszkód do przejścia na emery-
turę na podstawie tego przepisu w wieku późniejszym, ani w sytuacji, gdy stosunek
pracy został nawiązany po osiągnięciu tego wieku. Istotne było jedynie, by trwał on
(został rozwiązany) bezpośrednio przed złożeniem wniosku. Odmienny pogląd zdaje
się wynikać z tezy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 239/03
(OSNP 2004 nr 20, poz. 356), zgodnie z którą przepis art. 29 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określają-
cy warunki uzyskania prawa do emerytury korzystniejsze od ogólnych dotyczy wy-
łącznie ubezpieczonych będących pracownikami w dacie, z jaką mogą przejść na
emeryturę a więc po spełnieniu ostatniego z wymaganych warunków. Na wyrok ten
powołał się Sąd Apelacyjny. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że przytoczona
teza została sformułowana na tle stanu faktycznego całkowicie odmiennego od roz-
ważanego w niniejszej sprawie. W sprawie II UK 239/03 ubiegająca się o emeryturę
5
nie była pracownicą przed złożeniem wniosku; jej ostatnim ubezpieczeniem nie było
ubezpieczenie pracownicze lecz rolnicze. Nie można zatem rozumieć przedstawionej
tezy w oderwaniu od tego stanu faktycznego.
Wspomnianą ustawą nowelizującą zostały wprowadzone dodatkowe wymaga-
nia konieczne do uzyskania tzw. emerytury wcześniejszej dotyczące właśnie kwestii
pozostawania w stosunku pracy przed zgłoszeniem wniosku oraz przez odpowiednio
długi czas w ciągu ostatnich 24 miesięcy (z wyjątkiem odnoszącym się do osób
uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy).
Sąd Najwyższy uznał zatem, że Sąd drugiej instancji bezpodstawnie przyjął
nadmiernie restrykcyjne rozumienie art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. w brzmieniu
mającym zastosowanie w sprawie, uchylił się natomiast od rozpoznania zarzutów
apelacji. Powodowało to konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k. p. c.). Do rozpoznania kasacji
miały zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego sprzed nowelizacji
dokonanej ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowa-
nia cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r.
Nr 13, poz. 98), a to z uwagi na to, że zaskarżony wyrok zapadł przed jej wejściem w
życie.
========================================