Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 października 2006 r.
II UK 36/06
Funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, którzy pozostawali w służ-
bie w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), w okresie od dnia 1 stycznia
1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r. nie podlegali obowiązkowo ubezpieczeniu
społecznemu osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Jacka M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Z.G. o podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu społecz-
nemu, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Poznaniu z dnia 22 września 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Z.G. (organ rentowy) decyzją z
dnia 26 października 2001 r. stwierdził, że Jacek M. (wnioskodawca) od dnia 1 stycz-
nia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom spo-
łecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyro-
kiem z dnia 3 grudnia 2003 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji.
Sąd ustalił między innymi, że wnioskodawca z dniem 19 maja 1997 r. rozpoczął
działalność gospodarczą, jednocześnie pozostając w tym czasie funkcjonariuszem
Państwowej Straży Pożarnej; z tytułu działalności gospodarczej nie opłacał składek
na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i rentowe. Sąd stwierdził, że przepisy
2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.) pogorszyły sytuację prawną osób pozostających w stosun-
ku służby i jednocześnie prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą w ten
sposób, że w poprzednim stanie prawnym osoby te korzystały ze zwolnień z obo-
wiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, a od 1 stycznia 1999 r. utra-
ciły te przywileje. Z dniem 30 grudnia 1999 r. ustawodawca wprowadził korzystne
zmiany polegające na tym, że osoby w analogicznej jak wnioskodawca sytuacji nie
mają już obowiązku opłacania składek emerytalnych i rentowych, natomiast mogą
być dobrowolnie obejmowane ubezpieczeniem społecznym. Przepis art. 9 ust. 8
ustawy nie budzi wątpliwości, jednakże zgodnie z zasadą niedziałania prawa wstecz,
nie można go stosować do sytuacji wnioskodawcy sprzed wejścia normy w życie. Z
tego powodu wnioskodawca był objęty w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 30 grudnia
1999 r. obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących pozarolni-
czą działalność gospodarczą.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 22 września 2005 r. [...] zmienił
zaskarżony apelacją wnioskodawcy powyższy wyrok oraz poprzedzającą go decyzję
organu rentowego w ten sposób, że stwierdził, iż wnioskodawca w okresie od 1
stycznia 1999 r. do 29 grudnia 1999 r. nie podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu
społecznemu osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W ocenie
Sądu jest bezsporne, że żołnierzom zawodowym, jak i funkcjonariuszom Państwowej
Straży Pożarnej, którzy w dniu wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych nie pozostawali w służbie ustawodawca dał prawo do dobrowolnego (na
wniosek) objęcia ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z innych tytułów, w tym z
tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Wnioskodawca, który podjął służbę
przed 1 stycznia 1999 r. podlegał odrębnym przepisom w zakresie ubezpieczenia
emerytalnego i rentowego i zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), który utracił moc z
dniem 1 stycznia 1999 r., jako osoba objęta odrębnymi przepisami w zakresie za-
opatrzenia emerytalnego nie podlegał ubezpieczeniu określonemu tą ustawą w okre-
sie jej obowiązywania. Nowelizacja art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych poprzez dodanie ustępu 8 spowodowała, że osoby pozostające w stosunku
służby przed 1 stycznia 1999 r. i spełniające jednocześnie warunki do podlegania
ubezpieczeniom z innych tytułów, obejmowane są tymi ubezpieczeniami dobrowolnie
3
na swój wniosek. Przepis ten zrównał zatem sytuację żołnierzy i funkcjonariuszy bę-
dących w służbie przed 1 stycznia 1999 r. z tymi, którzy służbę podjęli po tej dacie.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji, że wniosko-
dawca podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzonej
działalności gospodarczej od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. Zdaniem Sądu Apela-
cyjnego przepis art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi
potwierdzenie rzeczywistej woli i intencji ustawodawcy, który w przepisie art. 2a
określił, że ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych i
dotyczy to także warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych. Ustawo-
dawca postanowił również, że ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowano wo-
bec niego zasady równego traktowania ma prawo dochodzić roszczeń z tytułu ubez-
pieczenia społecznego przed sądem (art. 2a ust. 3). Racjonalność ustawodawcy
zmierzała do równego traktowania funkcjonariuszy, którzy podjęli służbę przed dniem
1 stycznia 1999 r. i po tym dniu. Przyjęcie, jak uczynił to Sąd pierwszej instancji, że
zasada dobrowolności ubezpieczenia z innych tytułów nie byłaby stosowana wobec
funkcjonariuszy, którzy podjęli służbę przed 1 stycznia 1999 r., pozostawałaby w ra-
żącej sprzeczności z treścią zasady demokratycznego państwa prawnego wyrażonej
w art. 2 Konstytucji RP.
Sąd stwierdził, iż w prawie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada
ekwiwalentności, co oznacza, że ubezpieczony w zamian za opłacone składki ma
prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Opłacenie przez wnioskodawcę
składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej
nie wiązałoby się z żadnymi korzyściami finansowymi w świetle przepisów ustawy z
18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, którym podlega jako
funkcjonariusz Państwowej Straży Pożarnej. Odmienne traktowanie funkcjonariuszy
w zależności od daty podjęcia przez nich służby narusza zasadę równości, sprawie-
dliwości i jest niezgodne z Konstytucją RP.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w któ-
rej zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 6 ust. 1 pkt
17 i ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 9 ust. 8 tej
ustawy w brzmieniu wprowadzonym ustawą z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez przyjęcie na podstawie art. 2a
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 2 Konstytucji RP, że powód
pozostający w stanie służby w dniu 1 stycznia 1999 r. i prowadzący jednocześnie
4
działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu,
a stwierdzenie decyzją istnienia obowiązków tego ubezpieczenia rażąco narusza
zasadę demokratycznego państwa prawa oraz zasadę ekwiwalentności składek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naru-
szenia zaskarżonym wyrokiem przepisów art. 6 ust. 1 pkt 17 i ust. 3 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych, które w spornym okresie, tj. od 1 stycznia 1999 r. do
30 grudnia 1999 r., miały odpowiednio następujące brzmienie: „obowiązkowo ubez-
pieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz art. 8 i
9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są (...) funkcjonariu-
szami Państwowej Straży Pożarnej” i „obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym podlegają osoby wymienione w ust. 1 pkt 13-18, które nie pozostawały w
służbie w dniu wejścia w życie ustawy.” Z powyższych przepisów wynika w sposób
niebudzący wątpliwości, że wnioskodawca, który w dniu wejścia w życie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. (art. 127 ustawy)
pozostawał w służbie w Państwowej Straży Pożarnej, nie podlegał w tym okresie
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym określonym w ustawie, lecz
odrębnym przepisom w zakresie zaopatrzenia emerytalnego.
Skutkiem nieobjęcia systemem powszechnego ubezpieczenia społecznego
funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej, którzy pozostawali w służbie w dniu
wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, było to, że nie podle-
gali oni obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z żadnego tytułu ubezpiecze-
nia unormowanego tą ustawą, w tym również z tytułu równoczesnego prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy). Jak trafnie
stwierdził Sąd drugiej instancji wnioskodawca -zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia
18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność go-
spodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.),
który utracił moc z dniem 1 stycznia 1999 r. - jako osoba objęta odrębnymi przepi-
sami w zakresie zaopatrzenia emerytalnego nie podlegał ubezpieczeniu określone-
mu tą ustawą w okresie jej obowiązywania.
Przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, tj. do dnia 30 grudnia 1999
r. funkcjonariusze państwowej Straży Pożarnej, którzy pozostawali w służbie w dniu
5
1 stycznia 1999 r. i jednocześnie prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą,
nie podlegali obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu emerytalnemu i rento-
wym z tytułu prowadzenia tej działalności.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 9 ust. 8
ustawy, dodanego przez art. 1 pkt 5 lit. d ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
110, poz. 1256), który stanowił, że: „osoby pozostające w stosunku służby, które
podjęły służbę przed dniem 1 stycznia 1999 r., spełniające jednocześnie warunki do
podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w
art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10, obejmowane są tymi ubezpieczeniami dobrowolnie na
swój wniosek.”; przepis ten wszedł w życie w dniu 30 grudnia 1999 r. (art. 16 ustawy
zmieniającej). Przepis art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
umożliwił - od dnia 30 grudnia 1999 r. - osobom pozostającym w stosunku służby
przed dniem 1 stycznia 1999 r., w tym funkcjonariuszom Państwowej Straży Pożar-
nej objętym systemem zaopatrzenia emerytalno-rentowego funkcjonariuszy, a nie-
objętym powszechnym systemem ubezpieczenia społecznego, którzy jednocześnie
spełniali warunki podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowego z tytułów, o
których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
objęcie tymi ubezpieczeniami wyłącznie dobrowolnie na swój wniosek. Nie było to
zatem odebranie „nabytych uprawnień” do podlegania jednemu tytułowi ze zbiegają-
cych się podstaw podlegania zaopatrzeniu emerytalno-rentowemu funkcjonariuszy
oraz ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą, ale dodanie uprawnienia do skorzystania z dobrowolnego tytułu podle-
gania ubezpieczeniu społecznemu przez tych funkcjonariuszy Państwowej Straży
Pożarnej, którzy w ogóle nie zostali objęci systemem powszechnego ubezpieczenia
społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r. II UK 247/04,
OSNP 2005 nr 22, poz. 362).
Powyższe prowadzi do konkluzji, że funkcjonariusze Państwowej Straży Po-
żarnej, którzy pozostawali w służbie w dniu wejścia w życie ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych nie podlegali w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29
grudnia 1999 r. obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących poza-
rolniczą działalność gospodarczą.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================