Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 85/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do renty rodzinnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 października 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok oraz zmienia poprzedzający go wyrok
Sądu Okręgowego w K. z dnia 29 marca 2005 r., (...), w ten
sposób, że oddala odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. z dnia 8 marca 2004 r.
(...).
2
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. decyzją z dnia 8 marca 2004
r. odmówił M. S. prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 22 października 2000
r. ojcu – Mi. S. Organ rentowy zaznaczył, że wnioskodawca M. S. wystąpił z
wnioskiem o rentę rodzinną po ukończeniu nauki w szkole, a wówczas nie był
osobą całkowicie niezdolną do pracy, co warunkowało przyznanie prawa do renty.
W wyniku odwołania Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
wyrokiem z dnia 29 marca 2005 r., (..), zmienił powyższą decyzję w ten sposób, że
przyznał na stałe M. S. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, poczynając od 1
stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy, powołując się na treść art. 68 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.) podkreślił w uzasadnieniu
wyroku, że skoro wnioskodawca jest osobą trwale i całkowicie niezdolną do pracy
oraz do samodzielnej egzystencji, co potwierdzają opinie biegłych, to odwołanie
ubezpieczonego należało uwzględnić i przyznać wnioskodawcy prawo do renty
rodzinnej od daty złożenia wniosku o rentę.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27
października 2005 r. oddalił apelację wniesioną przez organ rentowy od wyroku
Sądu pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego sformułowanie użyte w art.
68 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazuje na to, że określony w tym przepisie warunek
wieku „do ukończenia 16 lat” oraz „do ukończenia nauki w szkole jeżeli
przekroczyły 16 lat życia nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia” odnosi
się tylko do całkowitej niezdolności do pracy, natomiast nie dotyczy sytuacji, w
której występuje zarówno całkowita niezdolność do pracy, jak i niezdolność do
samodzielnej egzystencji. W ocenie Sądu drugiej instancji, istnienie u osoby
ubezpieczonej całkowitej niezdolności do pracy, jak i niezdolności do samodzielnej
egzystencji daje tej osobie uprawnienie do renty rodzinnej niezależnie od okresu, w
jakim te niezdolności wystąpiły. Za takim stanowiskiem przemawia, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, użycie przez ustawodawcę w treści analizowanego przepisu spójnika
„lub”, który rozgranicza dwa różne stany faktyczne: pierwszy, dotyczący całkowitej
3
niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji – wobec którego nie istnieje
wymóg powstania tych niezdolności w wieku określonym w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub
pkt 2 ustawy emerytalnej oraz drugi - dotyczący jedynie całkowitej niezdolności do
pracy, przy którym wyraźnie został wprowadzony ustawowy warunek powstania tej
niezdolności w określonym wieku. Skoro więc wnioskodawca jest osobą całkowicie
niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji przysługuje mu prawo do renty
rodzinnej od daty złożenia wniosku.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego organ rentowy
domagał się jego uchylenia w całości i utrzymania w mocy decyzji pozwanego,
bądź przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Skarżący zarzucił błędną wykładnię art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej,
polegającą na przyjęciu, że prawo do renty rodzinnej przysługuje osobom bez
względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do
samodzielnej egzystencji i że data powstania niezdolności do pracy „nie ma tutaj
znaczenia”. Potrzebę rozpoznania skargi oparto na konieczności ustalenia
prawidłowej interpretacji art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej „w postępowaniu
przed organami rentowymi”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Okoliczności faktyczne sprawy nie są sporne. Zagadnienie prawne
sprowadza się do znaczenia spornego przepisu art. 68 ust.1 pkt 3 ustawy
emerytalnej. Przepis ten był przedmiotem rozbieżnej wykładni w judykaturze,
spowodowanej niejednoznacznością jego brzmienia. W pełnym brzmieniu przepis
art. 68 ust. 1 stanowi: Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci
przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat, 2) do
ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do
osiągnięcia 25 lat życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie
niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do
pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2. To ostatnie uregulowanie było
rozumiane w dwojaki sposób. Uznawano (tak np. Sąd Najwyższy w
niepublikowanym wyroku z dnia 8 grudnia 2005 r. I UK 99/05, Sąd Apelacyjny w
4
Katowicach w wyroku z dnia 22 lutego 2001, III Ua 1750/00,Wokanda 2002 nr 9 ,
poz. 38), że warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej osób, które przekroczyły
wiek wymieniony w punkcie 1 lub 2, jest powstanie całkowitej niezdolności do
pracy wraz z niezdolnością do samodzielnej egzystencji w każdym czasie,
natomiast powstanie całkowitej niezdolności do pracy musi nastąpić przed
osiągnięciem tego wieku. Drugie rozumienie tego przepisu to takie, że dwie grupy
osób, jedna lub druga (osoby całkowicie niezdolne do pracy i niezdolne do
samodzielnej egzystencji lub osoby całkowicie niezdolne do pracy), muszą spełnić
warunek powstania niezdolności do pracy we wskazanym w przepisie okresie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r., I UK 116/05),niepublikowany).
W związku z powstałą rozbieżnością wykładni art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy
emerytalnej Sąd Najwyższy w uchwale w składzie siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 29 września 2006 r. (II UZP 10/06) opowiedział się za
wykładnią, że dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej
egzystencji po osiągnięciu wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 nie
nabywa prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy. Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu podjętej uchwały podkreślił m. in., że przy wykładni
spornego przepisu należy mieć na uwadze, że ustawa o rentach i emeryturach z
FUS w zakresie prawa do renty rodzinnej adoptowała do swego tekstu bez
istotnych zmian przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin. Regulacja zawarta w tej ustawie była jasna i
jednoznaczna do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 28 września 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr 100, poz. 461),
która wyeliminowała pojęcie inwalidztwa i inwalidy zastępując je pojęciami
niezdolności do pracy i osoby niezdolnej do pracy. Po wejściu w życie tej zmiany
należało w przepisie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1982 r. zastąpić określenie
„inwalidami I lub II grupy” określeniem „całkowicie niezdolnymi do pracy i do
samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnymi do pracy”. Zdaniem Sądu
Najwyższego nastąpiła tu tylko zmiana terminologii, natomiast dotychczasowa
regulacja pozostawała bez zmian. Gdyby przepis aktualnie obowiązującej ustawy
należało rozumieć inaczej niż brzmiący identycznie przepis poprzedniej ustawy,
musiałyby istnieć podstawy uzasadniające odmienną interpretacje. Tymczasem
5
ustawa o emeryturach i rentach nie wprowadziła w stosunku do dotychczasowego
stanu prawnego żadnych dodatkowych świadczeń czy przywilejów dla osób
całkowicie niezdolnych do pracy oraz niezdolnych do samodzielnej egzystencji.
Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić dodatkowy przywilej w zakresie renty
rodzinnej, uczyniłby to w sposób wyraźny i jednoznaczny, zwłaszcza, że
wprowadzenie takiego przywileju kłóciłoby się z filozofią całej ustawy. Powiązanie
prawa do renty rodzinnej z ubezpieczeniem polega na tym, że osoba, po śmierci
której powstaje to prawo, musi mieć odpowiednio długi okres ubezpieczenia.
Ubezpieczenie społeczne obejmuje także członków rodziny ubezpieczonego w
postaci prawa do renty rodzinnej w razie jego śmierci. Prawo to obejmuje tylko
członków rodziny, co do których na zmarł ciążył ustawowy obowiązek ich
utrzymania, a którzy nie mieli możliwości zgłoszenia się do własnego
ubezpieczenia. Są to między innymi wymienione w art. 68 dzieci zmarłego, które ze
względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy
zarobkowej lub inne działalności. Natomiast istnieje możliwość podjęcia pracy lub
innej działalności skutkującej objęciem ubezpieczeniem społecznym w przypadku
osoby, która po zakończeniu pobierania nauki jest zdolna do pracy.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela w pełni stanowisko zajęte
przez Sąd Najwyższy w powołanej uchwale odnośnie do interpretacji przesłanek
prawa do renty rodzinnej. Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia przepisu art. 68 ust.
1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS okazał się usprawiedliwiony w
związku z czym , na podstawie art. 39816
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
/tp/