Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 52/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 października 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krystyna Bednarczyk
SSN Józef Iwulski
w sprawie z odwołania M. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.
o wznowienie postępowania,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 października 2006 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 20 stycznia 1999 r., Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddziału w L. z dnia 12 września 1997 r. w ten sposób, że zaliczył
wnioskodawcy M. P. do pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy pod ziemią, okresy zatrudnienia szczegółowo wymienione w punkcie
pierwszym wyroku, a w punkcie drugim przyznał wnioskodawcy prawo do
emerytury górniczej, poczynając od dnia16 kwietnia 1997 r.
Organ rentowy, nie zaskarżając tego wyroku apelacją, złożył skargę o
wznowienie postępowania, „na podstawie art. 114 ustawy z 17 grudnia 1978 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)”, podnosząc, że wnioskodawca nie udowodnił
stażu pracy niezbędnego do uzyskania prawa do emerytury górniczej bez względu
na wiek, co zostało stwierdzone w trakcie wykonywania wyroku po doliczeniu
uznanych przez Sąd okresów pracy górniczej. Ostatecznie bowiem, wnioskodawca
udowodnił jedynie 20 lat 5 miesięcy 10 dni okresów pracy górniczej z 25 lat
niezbędnych do przyznania prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek.
Nadto świadczenie mogło być przyznane nie od daty wskazanej w wyroku, a od
dnia zakończenia pobierania zasiłku chorobowego czyli od dnia 15 maja 1997 r.
Sąd Okręgowy po ustaleniu, że wnioskodawca wykazał łączny okres 20 lat 6
miesięcy i 9 dni pracy górniczej, wyrokiem z dnia 31 marca 2004 r. wznowił
postępowanie w sprawie i zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten
sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury górniczej, poczynając od
dnia 14 grudnia 1998 r. tj. od ukończenia przez niego 50 lat życia.
Apelację od powyższego wyroku złożyły obie strony. Wnioskodawca,
zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu naruszenie prawa materialnego wskutek
błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania przepisu art. 114 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez przyjęcie, że wystąpiły w
sprawie nowe okoliczności uzasadniające wniosek o wznowienie postępowania, a
nadto sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z materiałem dowodowym sprawy.
Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych w swej apelacji, zaskarżając wyrok w
całości zarzucił mu naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 9 i 10 ustawy z dnia 1 lutego1983 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. Nr 30, poz. 154 ze zm.) oraz ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
3
(Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) poprzez przyjęcie, że wnioskodawca nabył prawo do
emerytury górniczej.
Wyrokiem z dnia 13 października 2005 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelacje
obu stron. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zgromadzony przez Sąd pierwszej instancji
materiał dowodowy został oceniony w sposób prawidłowy a rozstrzygnięcie
znajduje uzasadnienie w treści obowiązujących przepisów.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił
naruszenie przepisów postępowania które mogły mieć istotny wpływ na wynik
sprawy – art. 114 ustawy z 17 grudnia 1978 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
przepis ten może być stosowany jako podstawa wznowienia postępowania w
sprawie, w której organ rentowy nie zaskarżył wyroku Sądu pierwszej instancji, gdy
nie zostały ujawnione nowe dowody lub okoliczności nieznane pozwanemu, wniósł
o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zarzut kasacji naruszenia przepisów postępowania jest usprawiedliwiony.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych oparł skargę o wznowienie postępowania
o art. 114 ustawy z dnia 13 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, który
stanowi w ust. 1, że prawo do świadczeń (...) ulega ponownemu ustaleniu także z
urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną
przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem
tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. W
okolicznościach sprawy, ewentualną podstawą takiej skargi mógł być ust. 2 tego
przepisu, wskazujący, że jeżeli prawo do świadczeń ustalono orzeczeniem organu
odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności
wymienionych w ust. 1 występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o
wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub
ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje (...), z
wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie.
Podobną regulację, ogólną, bo dotyczącą wszystkich świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, do których prawo ustala Zakład Ubezpieczeń
4
Społecznych, zawiera art. 83a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Stosownie do tego
przepisu, prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega
ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po
uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono
okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo
lub zobowiązanie (ust. 1). W sprawach rozstrzygniętych orzeczeniem właściwego
sądu Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie dowodów lub okoliczności, o
których mowa w ust. 1, wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo
lub określającą zobowiązanie, jeśli jest to korzystne dla zainteresowanego, lub
występuje do właściwego sądu z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym
organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że
prawo nie istnieje lub zobowiązanie jest wyższe niż określone w decyzji (ust. 3).
Wykładając ten przepis Sąd Najwyższy uznał, w uchwale z dnia 13 grudnia
2005 r., II UZP 15/05, (OSNP 2006 nr 17-18, poz. 749), że do wznowienia
postępowania w jego trybie, „mają zastosowanie przepisy Działu VI, Tytułu VI,
Księgi Pierwszej Kodeksu Postępowania Cywilnego.”
W ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w uzasadnieniu uchwały,
prawomocny wyrok tworzy trwałą podstawę regulującą sporny stosunek prawny i
dlatego może ulec wzruszeniu, jedynie w wyjątkowo, w przypadkach
przewidzianych w dziale VI tytułu VI księgi pierwszej Kodeksu postępowania
cywilnego, którego przepisy sąd pracy i ubezpieczeń społecznych stosuje przy roz-
strzyganiu sporów z zakresu ubezpieczeń społecznych bez jakichkolwiek zmian,
które mogłyby wynikać z art. 83a lub art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W konsekwencji, między przepisami ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, regulującymi ponowne rozpoznanie sprawy,
a przepisami Kodeksu postępowania cywilnego nie można tworzyć relacji lex
specialis - lex generalis, gdyż taki stosunek nie zachodzi między normami o różnym
zakresie regulacji. Skoro wznowienie postępowania jako jedyny środek prawny
uzasadniający ponowne rozpoznanie sprawy prawomocnie rozstrzygniętej przez
sąd, przebiega w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego o
wznowieniu postępowania, to nie można brać pod uwagę okoliczności, których
5
organ ubezpieczeń społecznych nie powołał, choć były mu znane, jak i tych, które
nie były mu znane, choć przy dołożeniu należytej staranności powinien je znać.
Przesłanki wznowienia postępowania sądowego regulują więc przepisy art. 401,
4011
, 403 i 404 k.p.c.
Przedstawione stanowisko Sądu Najwyższego dotyczące wykładni art. 83a
ustawy systemowej, należy odnieść do unormowania zawartego w art. 114 ust. 2,
odnoszącego się do świadczeń regulowanych ustawą o emeryturach i rentach z
FUS. Tym samym więc nie zasługuje na akceptację stanowisko Sądu
Apelacyjnego, że wznowienie postępowania w sprawach o świadczenie emerytalno
– rentowe uregulowane w treści art. 114 ustawy, jako uregulowanie szczególne,
korzysta z pierwszeństwa zastosowania przed instytucją wznowienia uregulowaną
treścią art. 399 – 416 k.p.c., pomijając nawet, że przewidziane w art. 114 ustawy o
FUS ograniczenie przymiotu powagi rzeczy osądzonej nie może być stosowane
zamiast zaskarżenia orzeczenia w zwykłym trybie odwoławczym.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu a sprawa przekazaniu
do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c.