Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BU 5/06
POSTANOWIENIE
Dnia 9 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z wniosku M. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zapłatę zaległych składek i o odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 stycznia 2007 r.,
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu
Apelacyjnego w […] z dnia 9 sierpnia 2005 r.,
odrzuca skargę.
Uzasadnienie
Ubezpieczona M. S. zwróciła się w dniu 12 sierpnia 2002 r. Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, o wyjaśnienie powodów nieprzekazywania części jej
składek na ubezpieczenie społeczne do otwartego funduszu emerytalnego. Zakład
nie wydał merytorycznej decyzji w tej sprawie, a Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 3 marca 2004 r. odrzucił pozew, stwierdzając, że sprawa
nie jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art. 476 § 2 i 3
k.p.c. Sąd Apelacyjny uwzględnił zażalenie ubezpieczonej, gdyż uznał, że sprawa o
przekazanie przez ZUS składek emerytalnych do otwartego funduszu emerytalnego
jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych, a ZUS powinien wydać decyzję w
2
przedmiocie odmowy przekazania składek i postanowieniem z dnia 22 lipca 2004 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.
Wyrokiem z dnia 30 maja 2005 r. Sąd Okręgowy na – podstawie art. 47714
§
3 k.p.c. – zobowiązał ZUS do wydania decyzji w przedmiocie przekazania do
Otwartego Funduszu Emerytalnego […] składek na ubezpieczenie emerytalne M.
S. za okresy od czerwca 1999 r. do października 1999 r. oraz od marca 2002 r. do
czerwca 2004 r., wraz z ustawowymi odsetkami, w terminie miesiąca od
uprawomocnienia się wyroku.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w apelacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, zarzucając naruszenie art. 476 § 2
oraz art. 47714
k.p.c. w związku z art. 22 ust. 3 i art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 37, poz. 887
ze zm.) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia, że
sprawa o przekazanie przez ZUS części składki na ubezpieczenie emerytalne do
otwartego funduszu emerytalnego jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych,
w której organ rentowy powinien wydać decyzję administracyjną. Na poparcie
zarzutów powołał się na uchwałę z dnia 11 sierpnia 2004 r. (II UZP 7/04, OSNP
2004 r. nr 24, poz. 424), w której Sąd Najwyższy stwierdził, że sprawy o
przekazanie przez ZUS części składki na ubezpieczenie emerytalne do otwartego
funduszu emerytalnego nie są sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2005 r. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony
wyrok i umorzył postępowanie, stwierdzając nieważność postępowania z przyczyny
wskazanej w art. 379 pkt 1 k.p.c. – niedopuszczalności drogi sądowej w sprawie
niewymienionej w art. 476 § 2 i 3 k.p.c. Podniósł, że czynność polegająca na
przekazywaniu składki emerytalnej do otwartego funduszu emerytalnego nie może
być przedmiotem indywidualnej decyzji.
Ubezpieczona objęła to postanowienie skargą o stwierdzenie niezgodności z
prawem opartą na podstawie naruszenia art. 476 § 2 i art. 47714
§ 3 k.p.c. w zw. z
art. 22 ust. 3 i art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskutek
przyjęcia, że sprawa co przekazanie przez ZUS części składki emerytalnej do
otwartego funduszu emerytalnego nie jest sprawą z zakresu ubezpieczeń
społecznych. W ocenie skarżącej, niezgodność z prawem wydanego postanowienia
3
jest także skutkiem oczywistego naruszenia prawa procesowego – art. 386 § 6
k.p.c., gdyż wcześniej, w tej samej sprawie Sąd Apelacyjny orzekł o
dopuszczalności drogi sądowej.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze
przysługujących jej środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Przepis ten
wyraża zasadę dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia po wykorzystaniu przez stronę wszystkich
przysługujących jej środków prawnych. W piśmiennictwie trafnie podniesiono, że
użyte w art. 4241
§ 2 k.p.c. sformułowanie „zmiana lub uchylenie orzeczenia” należy
pojmować szerzej niż to wynika z dosłownego ich brzmienia. Ze względu na
subsydiarną odpowiedzialność Skarbu Państwa, obowiązkiem strony jest
uczynienie wszystkiego – za pomocą dostarczonych przez prawodawcę
instrumentów prawnych – żeby szkody uniknąć lub zapobiec jej powstaniu. Strona
powinna więc wykorzystać nie tylko wszystkie przysługujące jej środki zaskarżenia
(w tym środki odwoławcze), pozwalające na zmianę lub uchylenie orzeczenia, ale
także wszystkie inne środki prawne, które służą pozbawieniu lub ograniczeniu
wykonalności orzeczenia albo innych jego negatywnych skutków. Na takie
rozumienie omawianych sformułowań wskazuje użycie przez ustawodawcę pojęcia
„środek prawny”, które obejmuje nie tylko środki zaskarżenia, lecz także pozew i
wniosek w postępowaniu nieprocesowym oraz inne narzędzia prawa procesowego.
W rozpoznawanej sprawie występuje sytuacja wskazująca, że skarżąca nie
wykorzystała wszystkich możliwych środków prawnych, w związku z czym jej
skargę należy uznać za niedopuszczalną.
Należy wskazać, że jakkolwiek ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
nie stworzyła mechanizmu prawnego „wymuszenia” przez ubezpieczonego
realizacji przez ZUS ustawowego obowiązku odprowadzenia części składki do
4
otwartego funduszu emerytalnego i jedynie ten fundusz może na drodze sądowej
dochodzić realizacji przez ZUS obowiązku przekazania części składki w sytuacji, w
której członek funduszu zawiadomił go o wielkości zaległych składek (art. 22 ust. 3 i
art. 47 ust. 9 ustawy), to nie można wykluczyć dochodzenia przez niego na drodze
sądowej ochrony prawnej świadczeń przyszłych. Skarżąca, dążąc do uzyskania
orzeczenia sądowego przez wniesienie sprawy w postępowaniu odrębnym z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych na skutek niewydania przez organ
rentowy decyzji o przekazaniu części składki do OFE, domagała się ich ochrony
prawnej. Dla dochodzenia tego roszczenia droga sądowa jest dopuszczalna (art. 1 i
2 § 1 i 3 k.p.c.).
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 sierpnia 2004 r. (II UZP 7/04) nie
zakwestionował istnienia drogi sądowej w sprawie o nakazanie ZUS przekazania
części składki na ubezpieczenie emerytalne do otwartego funduszu emerytalnego,
lecz stwierdził tylko, że sprawa taka nie jest sprawą z zakresu ubezpieczeń
społecznych. Wskazał jednocześnie, że zasadnicze wątpliwości sprowadzają się do
tego, czy sprawa taka podlega rozpoznaniu w postępowaniu zwykłym, czy też w
postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych (art. 459-47716
k.p.c.) w związku z zagadnieniem, czy art. 83 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi podstawę do wydawania
przez ZUS decyzji administracyjnych w sprawach dotyczących tej czynności.
Argumentacja Sądu Najwyższego sprowadzała się do stwierdzenia, że czynność
polegająca tylko na przekazaniu części składki emerytalnej do funduszu
emerytalnego, choć stanowi wykonanie jednego ze zobowiązań wynikających ze
stosunku ubezpieczenia społecznego, nie może być przedmiotem indywidualnej
decyzji. Przyjął w konsekwencji, że ewidencja przebiegu ubezpieczenia w zakresie
odprowadzania składek do funduszu nie podlega kontroli ubezpieczonych, a
pobieranie i przekazywanie przez ZUS części składki, stanowiącej wkład
emerytalny ubezpieczonego do otwartego funduszu emerytalnego, jest jedynie
realizacją wynikającego z ustawy obowiązku ZUS do określonego działania wobec
funduszu, na jego rzecz, za wynagrodzeniem (art. 76 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych).
5
Stanowisko to zostało przełamane w uchwale siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2006 r. III CZP 121/05 (OSNC 2006 nr 11, poz. 178)
stwierdzającej, że ubezpieczony, na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych jest uprawniony do wystąpienia do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych o wydanie decyzji w sprawie dotyczącej przekazania
części składki na ubezpieczenie emerytalne do otwartego funduszu emerytalnego,
a przepis ten stanowi podstawę do wydawania przez ZUS decyzji administracyjnej
w tym przedmiocie. W ocenie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, sam fakt
przekazania części składki do OFE może być uznany za czynność techniczną,
będącą prostym spełnieniem ustawowego obowiązku wobec OFE, jednak wtedy,
gdy ubezpieczony – członek otwartego funduszu emerytalnego – występuje do ZUS
z żądaniem przekazania części składki do funduszu, to dla niego nie jest to już
czynność techniczna, gdyż przekazanie części składki ma bowiem oczywisty wpływ
na wysokość przyszłej emerytury. Niewątpliwie zatem jest to jego sprawa
indywidualna, mieszcząca się w zakresie spraw, o których mowa w art. 83 ust. 1 pkt
2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Koresponduje z tym art. 38 ust. 1
ustawy, który stanowi, że w razie sporu dotyczącego obowiązku ubezpieczeń
społecznych Zakład wydaje decyzje osobie zainteresowanej oraz płatnikowi
składek, a to oznacza obowiązek wydania decyzji rozstrzygającej spór z zakresu
ubezpieczeń społecznych, dotyczący przekazania części składki na ubezpieczenie
emerytalne do OFE.
Spory między ubezpieczonym a ZUS, dotyczące wykonania tego obowiązku,
potraktowane zostały jako sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych w
rozumieniu art. 476 § 2 pkt 2 i 4 k.p.c., a więc sprawy, w których wniesiono
odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących emerytur i rent oraz innych
świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Ponadto – jak wynika z art. 476 § 3 w związku z § 4 pkt 2b k.p.c. –
przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy
wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym
terminie, w której ubezpieczony ubiega się o ustalenie istnienia bądź nieistnienia
obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu.
6
Trzeba też zwrócić uwagę, że nie można wykluczyć decyzji negatywnej.
Obowiązek ZUS przekazania części składki powstaje po wpłynięciu składki od
płatnika (art. 47 ust. 9 ustawy o sus). Możliwa zatem byłaby nawet decyzja
odmowna w sytuacji, w której ubezpieczony domagał się spełnienia przez ZUS
ustawowego obowiązku pomimo niewpłacenia składki przez płatnika, niekorzystna
dla ubezpieczonego decyzja, albo jej brak rodzi dla niego uprawnienie do jej
zaskarżenia do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
W tym stanie rzeczy skarżąca ma otwartą drogę do dochodzenia swych
żądań, zwłaszcza że postanowienie Sądu Apelacyjnego o umorzeniu postępowania
nie stwarza powagi rzeczy osądzonej. O dochodzeniu odszkodowania od Państwa
w drodze skargi unormowanej w Art. 4241
i nast. k.p.c. nie może więc być mowy.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 4248
§ 2 k.p.c.).