Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 9/07
POSTANOWIENIE
Dnia 22 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Zbigniew Strus
w sprawie ze skargi dłużnika
przy udziale wierzycieli:
Gminy K. i in.
o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku Polskiego Koncernu Naftowego
ORLEN SA
o ogłoszenie upadłości Przedsiębiorstwa Rolno-Handlowo-Usługowego „D. – R”
Spółki z o.o.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 lutego 2007 r.
skargi kasacyjnej dłużnika
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 17 czerwca 2005 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz znosi postępowanie
związane z jego wydaniem i przekazuje sprawę w przedmiocie
skargi o wznowienie postępowania do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 5 lipca 2001 r. ogłosił upadłość
Przedsiębiorstwa Rolno-Handlowo-Przemysłowego „ D. – R." spółki z o.o.
Zażalenie upadłego na to postanowienie zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w
dniu 29 października 2001 r. Skarga upadłego o wznowienie tego postępowania
została odrzucona przez Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 16 września 2004 r.
W ocenie tego Sądu skarga o wznowienie postępowania w przedmiocie ogłoszenia
upadłości jest niedopuszczalna. Po ogłoszeniu upadłości postępowanie przechodzi
w fazę właściwego postępowania upadłościowego, w której w odniesieniu do
majątku upadłego powstają skutki o charakterze nieodwracalnym i w związku z
3
powyższym wznowienie postępowania w przedmiocie samego ogłoszenia
upadłości byłoby bezprzedmiotowe. Powyższe ustawodawca uwzględnił obecnie w
treści art. 35 prawa upadłościowego i naprawczego, wyłączając stosowanie
przepisów o wznowieniu postępowania do postępowań w przedmiocie ogłoszenia
upadłości. Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 17 czerwca 2005 r. oddalił
zażalenie upadłego na powyższe postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie
postępowania. Sąd drugiej instancji podzielił wprawdzie ocenę skarżącego,
że w postępowaniu w sprawie o ogłoszenie upadłości, prowadzonym na podstawie
przepisów Prawa upadłościowego (rozporządzenia Prezydenta R.P. z dnia
24 października 1934 r.) skarga o wznowienie postępowania jest dopuszczalna,
jednakże ocenił, że treść zaskarżonego postanowienia mimo błędnego
uzasadnienia ostatecznie odpowiadała prawu. Sąd drugiej instancji stwierdził
bowiem, że skarga o wznowienie postępowania nie została oparta na ustawowych
podstawach wznowienia i z tego względu podlegała odrzuceniu. Przemawiało to za
oddaleniem zażalenia.
Skarga kasacyjna upadłego - Przedsiębiorstwa Rolno - Handlowo –
Usługowego została oparta o podstawę naruszenia przepisów postępowania (art.
398.3 § 1 pkt 2 k.p.c.). W jej ramach skarżący zarzucił nieważność postępowania
spowodowaną naruszeniem art. 48 § 3 k.p.c. oraz naruszenie art. 232, 233 § 1 i
328 § 2 k.p.c. W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności podlegał rozpoznaniu zarzut nieważności
postępowania, gdyż w wypadku jego zasadności rozpatrywanie pozostałych
zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej byłoby bezprzedmiotowe. Dla dokonania
oceny, czy w wydaniu postanowienia z dnia 17 czerwca 2005 r. uczestniczył sędzia
podlegający wyłączeniu z mocy prawa na podstawie art. 48 § 3 k.p.c., należało
przeanalizować skład sądu w postępowaniu o ogłoszenie upadłości oraz
postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Tożsamość osoby sędziego
w obu tych postępowaniach istotnie miała miejsce na etapie obu tych postępowań
4
toczących się w drugiej instancji. Jeden z sędziów uczestniczących w wydaniu
przez Sąd Okręgowy postanowienia z dnia 29 października 2001 r., którym
oddalono zażalenie na postanowienie o ogłoszeniu upadłości, orzekał następnie w
dniu 17 czerwca 2005 r. w składzie Sądu Okręgowego, przy rozpoznawaniu
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. W
tym kontekście należało ocenić zatem regulację z art. 48 § 3 k.p.c., która
przewiduje, że sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o
wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi. Celem wprowadzenia tego przepisu
było zapewnienie bezstronności składu sądu orzekającego o wznowieniu
postępowania, poprzez pozostawienie orzekania w tym zakresie osobom, które
w żaden sposób nie są związane z wydaniem orzeczenia objętego skargą
o wznowienie.
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca 2004 r.
(SK 19/02, OTK-A- 2004, nr 7, poz. 67), oceniając treść art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c.
wyraził stanowisko, że ratio legis tego przepisu i podobnych rozwiązań sprowadza
się do eliminowania wszelkich przyczyn, mogących skutkować w otoczeniu
jakimikolwiek wątpliwościami co do bezstronności i obiektywizmu sędziego
w rozpoznawaniu określonej sprawy. Trybunał podkreślił, że nakaz zachowania
zewnętrznych znamion niezawisłości dowodzi, że ważne jest nie tylko, by sędzia
orzekający w sprawie zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie
ze standardami niezawisłości i bezstronności, lecz także by w ocenie zewnętrznej
zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom. Reguły wyłączenia sędziego
służą bowiem budowie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości.
Instytucja wyłączenia sędziego w równej mierze służy zapewnieniu realnej
bezstronności sądu, jak i umacnianiu autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez
usuwanie choćby pozorów braku bezstronności.
Przemawia to za szerokim rozumieniem także podstaw do wyłączenia
sędziego na podstawie art. 48 § 3 k.p.c. (orzekania co do skargi o wznowienie
postępowania przez sędziego, który „brał udział w wydaniu orzeczenia objętego
skargą"). Zatem stwierdzenie, że o wznowieniu nie może orzekać sędzia, który brał
udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą oznacza, że w wypadku, gdy to
orzeczenie zapadło w sprawie prowadzonej w kilku instancjach, od rozpoznawania
5
skargi o wznowienie są wyłączeni wszyscy sędziowie orzekający w sprawie, w
której zapadło orzeczenie objęte taką skargą, w którejkolwiek z instancji. Nie ulega
też wątpliwości, że orzekaniem co do skargi jest jej rozpoznawanie również na
każdym etapie postępowania w sprawie o wznowienie. Biorąc pod uwagę, że w
wydaniu zaskarżonego skargą kasacyjną postanowienia brał udział jeden z
sędziów, który wcześniej rozpoznawał zażalenie na postanowienie o ogłoszeniu
upadłości, będące przedmiotem skargi o wznowienie postępowania, należało uznać
za uzasadniony zarzut naruszenia art. 48 § 3 k.p.c. Skutkiem naruszenia tego
przepisu była nieważność postępowania prowadzonego z udziałem sędziego
podlegającego wyłączeniu (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Dlatego też zaskarżone
postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Postępowanie
dotknięte nieważnością zostało równocześnie przez Sąd Najwyższy zniesione (art.
386 § 2 i 39821
k.p.c.).
jz