Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 1 MARCA 2007 R.
V KK 4/07
W sprawie o wydanie wyroku łącznego, w wypadku zbiegu dwóch lub
więcej kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd okręgowy orzeka w składzie
jednego sędziego i dwóch ławników (art. 28 § 1 k.p.k.), ewentualnie w
składzie trzech sędziów (art. 28 § 2 k.p.k.).
W razie wymierzenia przez sąd okręgowy kary dożywotniego
pozbawienia wolności za jedno przestępstwo, bądź jako kary łącznej w
postępowaniu zwyczajnym albo w postępowaniu o wydanie wyroku
łącznego, apelację rozpoznaje, zgodnie z art. 29 § 2 k.p.k., sąd apelacyjny
w składzie pięciu sędziów.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie: SN J. Skwierawski, SN J. Sobczak, SN J.B. Rychlicki i
SA (del. do SN) M. Gierszon.
Prokurator Prokuratury Krajowej: K. Parchimowicz.
Sąd Najwyższy w sprawie Andrzeja C., o wydanie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 1 marca 2007 r., kasa-
cji, wniesionych przez obrońcę skazanego i Prokuratora Apelacyjnego w S.
na korzyść od wyroku Sądu Apelacyjnego w S. z dnia 27 września 2006 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 kwietnia
2006 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę Andrzeja C. o wydanie wyroku
łącznego p r z e k a z a ł Sądowi Apelacyjnemu w S. do ponownego roz-
poznania w postępowaniu odwoławczym (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Andrzej C. został skazany prawomocnymi wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w S. z dnia 31 stycznia 2000 r., za czyny z art. 279
§ 1 k.k. i art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k., popełnione w dniach
9 listopada 1999 r. i 23 listopada 1999r. – na podstawie art. 279 § 1
k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. – na karę roku i 2 miesięcy pozbawienia
wolności;
2. Sądu Okręgowego w K. z dnia 5 lutego 2002 r., za czyn z art. 148 § 2
pkt 2 k.k. w zb. z art. 280 § 2 k.k. i art. 288 § 1 k.k., popełniony w dniu
1 grudnia 1999r. – na podstawie art. 148 § 1 pkt 2 k.k. przy zastoso-
waniu art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. – na karę 25 lat pozbawienia
wolności;
3. Sądu Rejonowego w J. z dnia 29 sierpnia 2002 r., za czyn z art. 278 §
1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 28 kwietnia 1998r. –
na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
4. Sądu Okręgowego w K. z dnia 9 grudnia 2003 r., za czyny: a) z art.
148 § 2 pkt 2 k.k. w zb. z art. 280 § 1 k.k. i art. 163 § 1 k.k., popełniony
w dniu 11 listopada 1998r. – na podstawie art. 148 § 1 pkt 2 k.k. przy
zastosowaniu art. 11 § 2 k.k. – na karę 25 lat pozbawienia wolności; b)
z art. 278 § 1 k.k., popełnione w dniach 11 października 1998r. i 12
października 1998r. – na podstawie art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1
k.k. – na karę roku pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art.
85 k.k. i art. 88 k.k. wymierzono skazanemu łączna karę 25 lat pozba-
wienia wolności.
W uwzględnieniu wniosku skazanego o wydanie wyroku łącznego
Sąd Okręgowy w K., w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, wyro-
kiem z dnia 6 kwietnia 2006 r., na podstawie art. 85 k.k., art. 88 k.k. i art. 91
3
§ 2 k.k., połączył orzeczone wobec Andrzeja C. w wymienionych wyżej wy-
rokach kary pozbawienia wolności i wymierzył mu jako karę łączną karę
dożywotniego pozbawienia wolności.
Obrońca skazanego wniósł apelację od powyższego wyroku w zakre-
sie orzeczenia o wymierzeniu łącznej kary pozbawienia wolności. Zarzucił
wyrokowi rażącą niewspółmierność kary na skutek niezastosowania ab-
sorpcji. Wniósł o zmianę wyroku przez wymierzenie skazanemu łącznej ka-
ry 25 lat pozbawienia wolności.
Sąd Apelacyjny w S., w składzie trzech sędziów, po rozpoznaniu ape-
lacji, wyrokiem z dnia 27 września 2006 r. utrzymał w mocy zaskarżony wy-
rok.
Kasację od prawomocnego wyroku złożyli obrońca oskarżonego i
Prokurator Apelacyjny w S.
Obrońca zarzucił wyrokowi:
- naruszenie przepisu art. 28 § 3 k.p.k., przez orzekanie o karze łącz-
nej przez Sąd Okręgowy w K. w składzie jednego sędziego i dwóch ławni-
ków, mimo że w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje ka-
rę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd powinien orzekać w składzie
dwóch sędziów i trzech ławników; skarżący podkreślił, że uchybienie to
stanowi zarazem bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, wymienio-
ną w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.;
- naruszenie przepisu art. 569 § 1 k.p.k., przez pogorszenie sytuacji
skazanego na skutek wydania wyroku łącznego orzekającego wobec niego
karę dożywotniego pozbawienia wolności
W konkluzji, autor tej kasacji wniósł o uchylenie wyroków sądów obu
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okrę-
gowemu w K.
Prokurator Apelacyjny w S. zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego ra-
żące naruszenie przepisów postępowania polegające na tym, że sąd ten,
4
wbrew art. 29 § 2 k.p.k., rozpoznał w składzie trzyosobowym, zamiast pię-
cioosobowym, apelację obrońcy skazanego od wyroku łącznego, którym
orzeczono karę dożywotniego pozbawienia wolności, a nadto utrzymał w
mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego, którym orzeczono karę łączną do-
żywotniego pozbawienia wolności w sytuacji, gdy w jego wydaniu brał
udział jeden sędzia i dwóch ławników, zamiast dwóch sędziów i trzech ław-
ników, akceptując w ten sposób obrazę art. 28 § 3 k.p.k., obciążającą wy-
rok sądu pierwszej instancji.
Podnosząc ten zarzut odnoszący się do wyroków obu instancji Proku-
rator Apelacyjny wniósł o uchylenie na podstawie art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.
wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania Sądowi Okręgowemu w K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Obie strony przeciwne, tj. Prokurator Apelacyjny w S. i obrońca ska-
zanego zgodnie wnieśli o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i przeka-
zanie sprawy o wydanie wyroku łącznego do ponownego rozpoznania
przez Sąd Okręgowy. W obu kasacjach podniesiono zarzut zaistnienia
bezwzględnej przyczyny odwoławczej, a konkretnie uchybienia określone-
go w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., polegającego na nienależytej obsadzie sądu.
O ile jednak Prokurator Apelacyjny łączył to uchybienie z wyrokami Sądów
obu instancji, to obrońca upatrywał go tylko w wyroku Sądu Okręgowego.
Jest jednak oczywiste, że i w takim ujęciu, jak w kasacji obrońcy, zarzut
dotyczy pośrednio także wyroku Sądu odwoławczego, gdyż w przekonaniu
skarżącego, utrzymano nim w mocy zaskarżony wyrok Sądu pierwszej in-
stancji, mimo że ze względu na bezwzględną przyczynę odwoławczą, nale-
żało go uchylić.
Obie skarżące strony zgodnie utrzymywały, że Sąd orzekający w
pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, był nie-
należycie obsadzony. Uzasadnienie wspierające zarzut jest jednak po-
5
wierzchowne, a zarazem pomija argumenty podniesione przez Sąd Apela-
cyjny na rzecz tezy, że Sąd pierwszej instancji orzekał w prawidłowym
składzie (jeden sędzia i dwóch ławników) oraz, że także Sąd odwoławczy
powinien był rozpoznać apelację w składzie trzyosobowym. Obrońca wyra-
ził swoje odmienne stanowisko lapidarnie. Jego zdaniem o konieczności
orzekania przez Sąd pierwszej instancji w składzie określonym w art. 28 §
3 k.p.k., a więc pięcioosobowym (dwóch sędziów i trzech ławników). prze-
sądzała kwalifikacja prawna czynów, za które Andrzej C. został prawomoc-
nie skazany, przewidująca zagrożenie karą dożywotniego pozbawienia
wolności. Inaczej argumentował Prokurator Apelacyjny. Twierdził, że po-
trzeba orzekania w składzie pięcioosobowym w sprawie o wydanie wyroku
łącznego wynikała nie stąd, iż w takim składzie skazano wcześniej Andrzej
C. za dwa zabójstwa, ale dlatego, że wydając wyrok łączny, Sąd Okręgowy
procedował w sprawie, w której orzeczenie łącznej kary dożywotniego po-
zbawienia wolności było przewidziane przepisem art. 88 k.k., a więc w sy-
tuacji opisanej w art. 28 § 3 k.p.k.
Odnosząc się do zarzutów obrazy art. 28 § 3 k.p.k. trzeba na wstępie
zauważyć, że przepis ten nie odnosi się bezpośrednio do postępowania w
sprawie o wydanie wyroku łącznego. Postępowanie to, unormowane w
rozdziale 60 Kodeksu postępowania karnego (art. 569 – 577), charaktery-
zuje się daleko posuniętą specyfiką, wynikającą przede wszystkim z ogra-
niczonego przedmiotu i zakresu orzekania. Regulujące je przepisy nie
normują kwestii składu sądu. Dlatego istotne znaczenie ma art. 574 k.p.k.
stanowiący, że w kwestiach nieuregulowanych przepisami dotyczącymi po-
stępowania o wydanie wyroku łącznego stosuje się odpowiednio przepisy o
postępowaniu zwyczajnym przed sądem pierwszej instancji. Nakaz odpo-
wiedniego stosowania tych przepisów nie oznacza, że zawsze należy sto-
sować je wprost w postępowaniu o wyrok łączny. Zgodnie z utrwalonym w
doktrynie i orzecznictwie stanowiskiem odpowiednie stosowanie przepisów
6
zakłada także stosowanie ich w sposób zmodyfikowany, uwarunkowany
odmiennością macierzystego zakresu normowania w relacji do zakresu od-
niesienia, ale również – niestosowanie ich w ogóle, gdy odmienność ta jest
zasadnicza. (J. Nowacki: „Odpowiednie” stosowanie przepisów prawa, PiP,
1964, z. 3; A. Błachnio–Parzych: Przepisy odsyłające systemowo, PiP,
2003, z. 1; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycz-
nia 2001 r., I KZP 50/00, OSNKW 2001, z. 3-4, poz. 16).
Przepis art. 28 § 3 k.p.k., który zdaniem obu skarżących stron, powi-
nien być zastosowany przy wyznaczeniu składu sądu okręgowego do roz-
poznania sprawy o wydanie wyroku łącznego, stanowi, że w sprawach o
przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia
wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Brzmie-
nie przepisu nie pozostawia wątpliwości, że formułując go ustawodawca
miał na uwadze postępowanie zwyczajne, w którym orzeka się o zarówno o
winie oskarżonego, jak i karze za popełnienie zarzuconego, a następnie
przypisanego przestępstwa. Szczególny, bo odbiegający od zasady okre-
ślonej w art. 28 § 1 k.p.k., skład sądu, powiązany jest tutaj z zagrożeniem
ustawowym za popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem oskarże-
nia. Unormowanie to, współkształtuje model postępowania zwyczajnego
przed sądem pierwszej instancji, określając skład sądu na rozprawie głów-
nej w sprawach o określone nim przestępstwa. Nie może ono odnosić się
wprost do postępowania w sprawach o wydanie wyroku łącznego, bo jego
przedmiotem nie jest już kwestia zawinienia oskarżonego, a dolne i górne
granice zagrożenia ustawowego za zarzucone przestępstwo nie decydują o
wymiarze kary łącznej. Przed wszczęciem postępowania o wydanie wyroku
łącznego orzeczenia co do winy i kary za poszczególne przestępstwa są
już prawomocne. Tak więc przedmiot orzekania, który zgodnie z wolą
ustawodawcy wymagał poszerzonego składu sądu, został już niejako
„skonsumowany”, a zarazem utrwalił się w postaci niepodlegających zmia-
7
nie rozstrzygnięć. Celem natomiast postępowania o wydanie wyroku łącz-
nego jest sprawdzenie, czy przestępstwa, za które prawomocnie skazano
oskarżonego, pozostają w zbiegu realnym w rozumieniu art. 85 k.k., a jeśli
tak – wymierzenie kary łącznej (ew. kar łącznych) i w razie potrzeby, także
środków karnych w ujęciu łącznym, według zasad określonych w art. 86 –
90 k.k. Skoro w przepisach tych oznaczono ściśle dolne i górne granice kar
łącznych wszystkich rodzajów, to nie ma już ani potrzeby, ani podstaw, by
przy wymiarze tych kar odwoływać się do zagrożeń ustawowych przewi-
dzianych w przepisach typizujących przestępstwa, które skazanemu pra-
womocnie przypisano. Uwagi te prowadzą do wniosku, że przepis art. 28 §
3 k.p.k., określający szczególny skład sądu w postępowaniu zwyczajnym,
nie znajduje zastosowania w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego.
Przebiega ono bowiem w zupełnie innych uwarunkowaniach procesowych i
materialno-prawnych, niż wskazane w hipotezie tego przepisu. Zbieżny z
tym stanowiskiem pogląd wyraził Sąd Najwyższy w okresie obowiązywania
Kodeksu karnego z 1969 r., w uchwale składu 7 sędziów z dnia 17 lutego
1972 r., VI KZP 78/71, OSNKW 1972, z. 4, poz. 60 i w uchwale z dnia 24
maja 1995 r., I KZP 15/95, OSNKW 1995, z. 7-8, poz. 46.
Wywody stron zawierają inną jeszcze argumentację na poparcie wy-
suniętego zarzutu. Negują mianowicie możliwość wymierzenia przez sąd
okręgowy, orzekający w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i
dwóch ławników, kary dożywotniego pozbawienia wolności nawet wtedy,
gdy orzeka w sprawie o wyrok łączny. Oparciem dla skarżących jest nadal
art. 28 § 3 k.p.k., przy założeniu, że jego ratio legis wyraża się w tym, iż do
wymierzenia najsurowszej z kar przewidzianych w Kodeksie karnym, powo-
łany jest wyłącznie poszerzony skład sądu okręgowego. Z tym założeniem
art. 28 § 3 k.p.k. znajdowałby w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego
zastosowanie odpowiednie, ale w postaci zmodyfikowanej, tj. jako wyraża-
jący normę obligująca do wyznaczenia pięcioosobowego składu sądu w
8
każdym postępowaniu, w którym jest ustawowo przewidziane orzeczenie
kary dożywotniego pozbawienia wolności, a więc także jako kary łącznej na
podstawie art. 88 k.k. Supozycja ta jest jednak nietrafna, o czym przekonu-
je wykładnia art. 88 k.k., konfrontowana z uregulowaniami zamieszczonymi
w art. 28 k.p.k.
Zgodnie z brzmieniem art. 88 in fine k.k., w wypadku zbiegu dwóch
lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec, jako karę łącz-
ną, karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jeśli zestawić to unormowa-
nie z treścią art. 28 § 3 k.p.k., w pierwotnej jego redakcji, obowiązującej do
dnia 30 czerwca 2003r., obligującej do wyznaczenia składu dwóch sędziów
i trzech ławników w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewidy-
wała karę 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia
wolności, to relacja zawartej w nim normy do przepisu art. 88 in fine k.k.,
uprawniała do wnioskowania, że na jego podstawie w postępowaniu zwy-
czajnym tylko sąd okręgowy w składzie poszerzonym władny był orzec ka-
rę dożywotniego pozbawienia wolności. W takim składzie sąd rozpoznawał
sprawy o przestępstwa zagrożone maksymalnie jednym lub drugim rodza-
jem kary. Jednak ustawą z dnia 10 stycznia 2003r. o zmianie ustawy – Ko-
deks postępowania karnego … (Dz. U. Nr 17, poz. 155) zmieniono treść
art. 28 § 3 k.p.k., ograniczając nakaz wyznaczenia poszerzonego składu
sądu okręgowego tylko do spraw o przestępstwa zagrożone karą dożywot-
niego pozbawienia wolności. Nie zmieniła się natomiast treść art. 88 k.k.
Oznacza to, że począwszy od dnia 1 lipca 2003r. sąd okręgowy orzekający
w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników w po-
stępowaniu zwyczajnym może wymierzyć oskarżonemu łączną karę doży-
wotniego pozbawienia wolności na podstawie art. 88 in fine k.k. w spra-
wach o przestępstwa zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności, jeśli
wymierzy takie kary za co najmniej dwa przestępstwa.
9
W Kodeksie karnym stypizowano 7 przestępstw zagrożonych mak-
symalnie karą 25 lat pozbawienia wolności w art. art.: 118 § 2, 122 § 1, 122
§ 2, 123 § 2, 130 § 4, 166 § 3 i 310 § 1. W sprawach o wszystkie te prze-
stępstwa po dniu 30 czerwca 2003 r. sąd okręgowy orzeka w składzie jed-
nego sędziego i dwóch ławników. W jego mocy pozostaje także orzeczenie
łącznej kary dożywotniego pozbawienia wolności na podstawie art. 88 in
fine k.k. Przepis ten dopuszcza bowiem szczególną możliwość wymierze-
nia takiej kary łącznej nawet wtedy, gdy za poszczególne przestępstwa
ustawa nie przewiduje zagrożenia karą tego rodzaju. Ustawodawca nie za-
strzegł bowiem w art. 88 k.k., że wymierzenie łącznej kary dożywotniego
pozbawienia wolności może nastąpić pod warunkiem, iż co najmniej jedno
z przestępstw, za które wymierzono karę 25 lat pozbawienia wolności za-
grożone jest karą dożywotniego pozbawienia wolności. Tak więc, możność
wymierzenia przez sąd okręgowy w składzie trzyosobowym najsurowszej
kary pozbawienia wolności, jako kary łącznej, wpisana jest w model postę-
powania zwyczajnego w pierwszej instancji. Odmienny pogląd nie byłby
możliwy do zaakceptowania już z tego powodu, że zakładałby niemożność
dokończenia procesu przez orzeczenie kary łącznej, gdy w wypadku zbie-
gu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd orzekający w
zwykłym składzie uznałby za właściwe wymierzyć oskarżonemu łączną ka-
rę dożywotniego pozbawienia wolności na podstawie art. 88 in fine k.k. Nie
można więc w aktualnym stanie prawnym utrzymywać, że wymierzenie
łącznej kary dożywotniego pozbawienia wolności nie jest dopuszczalne w
wypadku orzekania przez sąd okręgowy w zwykłym składzie. Jednoznacz-
ność sformułowania zawartego w art. 88 in fine k.k., przy uwzględnieniu, że
sprawy o przestępstwa zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności rozpo-
znaje sąd w składzie trzyosobowym, pozwala przyjąć, że z dniem 1 lipca
2003 r. (wejście w życie ustawy nowelizującej art. 28 § 3 k.p.k.), ustawo-
dawca nadał także sądowi okręgowemu orzekającemu w składzie zwykłym
10
w postępowaniu zwyczajnym, kompetencję wymierzenia kary dożywotnie-
go pozbawienia wolności jako kary łącznej. Wniosek ten opiera się na wy-
kładni językowej obu analizowanych przepisów, wspartej elementami wy-
kładni systemowej. Skoro zaś kompetencja sądu okręgowego orzekające-
go w zwykłym składzie (ławniczym lub zawodowym) obejmuje wymierzenie
kary dożywotniego pozbawienia wolności jako kary łącznej, to żadne racjo-
nalne przesłanki nie przemawiają za uznaniem, że nie ma tego uprawnie-
nia trzyosobowy skład sądu okręgowego orzekający w sprawie o wydanie
wyroku łącznego. W obu przecież postępowaniach przedmiot rozstrzygnię-
cia co do kary łącznej jest identyczny – wymierzenie jej w sytuacji zbiegu
kar 25 lat pozbawienia wolności orzeczonych za co najmniej dwa przestęp-
stwa.
Uwagi powyższe dodatkowo potwierdzają zasadność konkluzji, że w
sprawie o wydanie wyroku łącznego, w wypadku zbiegu dwóch lub więcej
kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd okręgowy orzeka w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników (art. 28 § 1 k.p.k.), ewentualnie w składzie
trzech sędziów (art. 28 § 2 k.p.k.). Sąd Okręgowy w K., wymierzając w
sprawie o wydanie wyroku łącznego karę dożywotniego pozbawienia wol-
ności w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, był zatem sądem na-
leżycie obsadzonym. Nie doszło do uchybienia przepisowi art. 28 § 3 k.p.k.,
a tym samym, do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, wska-
zanej w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. Zarzuty obu skarżących stron, w których
wiązano takie uchybienie z wyrokiem Sądu Okręgowego, okazały się nie-
trafne.
W kasacji Prokuratora Apelacyjnego zawarty jest też drugi zarzut
nienależytej obsady sądu, tym razem Sądu Apelacyjnego, który orzekał w
drugiej instancji w składzie trzech sędziów, przewidzianym w art. 29 § 1
k.p.k., i utrzymał w mocy wyrok wymierzający skazanemu łączną karę do-
żywotniego pozbawienia wolności. Zdaniem skarżącego Sąd odwoławczy
11
powinien był orzekać w składzie pięciu sędziów, określonym w art. 29 § 2
k.p.k., skoro rozpoznawał apelację od wyroku, w którym taką karę wymie-
rzono.
Decydując o procedowaniu na rozprawie w składzie trzech sędziów,
Sąd Apelacyjny uznał, że gdy właściwym do rozpoznania sprawy w pierw-
szej instancji był trzyosobowy skład sądu (jeden sędzia i dwóch ławników),
to w instancji odwoławczej sąd nie może orzekać w składzie dwóch sę-
dziów i trzech ławników, na co wskazywałby przepis art. 29 § 2 k.p.k. Ar-
gumentował, że doszłoby wtedy do sytuacji niemożliwej do zaakceptowania
ze względów systemowych, gdyż nie ma racjonalnego uzasadnienia ku te-
mu, by rozstrzyganie o kwestii tej samej wagi ustawodawca powierzał w
pierwszej instancji sądowi o składzie węższym, niż w instancji odwoław-
czej.
Autor kasacji przeciwstawił się stanowisku prezentowanemu w tym
względzie przez Sąd Apelacyjny. Twierdził, że rozpoznanie apelacji od wy-
roku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności przez sąd
odwoławczy w składzie trzech sędziów nastąpiło wbrew wyraźnemu
brzmieniu art. 29 § 2 k.p.k.
Zdaniem Sądu Najwyższego omawianemu tu zarzutowi kasacji pro-
kuratora nie można odmówić słuszności. Istotnie, treść przepisu art. 29 § 2
k.p.k. jest zupełnie jednoznaczna i jako taka wyklucza sięganie do wykładni
innej niż językowa. Zamieszczony jest w nim nakaz rozpoznania apelacji
od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności przez
sąd w składzie pięciu sędziów. Brak w przepisie jakichkolwiek sformułowań
specyfikujących sytuację procesową, w której wydano wyrok orzekający
karę dożywotniego pozbawienia wolności oznacza, lege non distinguente,
że chodzi o każdy wyrok, którym orzeczono taką karę w pierwszej instancji.
Jedynym kryterium decydującym o poszerzonym składzie sądu rozpozna-
jącego apelację jest wymierzenie zaskarżonym wyrokiem najsurowszej ka-
12
ry rodzajowej. Wskazana w art. 29 § 2 k.p.k. jedyna przesłanka wyznacze-
nia poszerzonego składu sądu w postępowaniu zwyczajnym może wystą-
pić również w postępowaniu o wyrok łączny. Wtedy odpowiednie stosowa-
nie tego przepisu oznaczać będzie stosowanie go wprost.
Przypomnieć trzeba, że sąd okręgowy może orzec w wyroku karę
dożywotniego pozbawienia wolności w następujących postępowaniach: 1)
o przestępstwo zagrożone dożywotnim pozbawieniem wolności (w składzie
poszerzonym – art. 28 § 3 k.p.k.), 2) o co najmniej dwa przestępstwa za-
grożone maksymalnie karą 25 lat pozbawienia wolności, gdy takie kary
wymierzył (w składzie zwykłym – art. 28 § 1 k.p.k. lub w składzie trzech sę-
dziów ze względu na szczególną zawiłość sprawy – art. 28 § 2 k.p.k.), 3) o
wydanie wyroku łącznego obejmującego co najmniej dwa odrębne skaza-
nia na kary 25 lat pozbawienia wolności (w składzie zwykłym – art. 28 § 1
k.p.k., ewentualnie w składzie trzech sędziów – art. 28 § 2 k.k.). W każdym
z tych postępowań w razie wymierzenia przez sąd okręgowy kary dożywot-
niego pozbawienia wolności za jedno przestępstwo, bądź jako kary łącznej
w postępowaniu zwyczajnym albo w postępowaniu o wydanie wyroku łącz-
nego, apelację rozpoznaje, zgodnie z art. 29 § 2 k.p.k., sąd apelacyjny w
składzie pięciu sędziów. Nakaz wyznaczenia takiego składu został w powo-
łanym przepisie wyrażony w sposób kategoryczny i nie dopuszczający wy-
jątków.
Stwierdzona w okolicznościach niniejszej sprawy powinność rozpo-
znania apelacji przez Sąd odwoławczy w poszerzonym składzie w stosun-
ku do składu sądu, który rozpoznał sprawę w pierwszej instancji, nie jest
wcale odosobniona w ustawie procesowej. Przewiduje się to również w po-
stępowaniu uproszczonym. W myśl art. 476 § 1 k.p.k. zasadą jest rozpo-
znanie sprawy w tym trybie jednoosobowo. Wyjątkowo tylko prezes sądu
może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch
ławników ze względu na jej okoliczności. W drugiej natomiast instancji za-
13
sadą jest rozpoznanie apelacji w składzie trzech sędziów, przewidzianym w
przepisach ogólnych (art. 29 § 1 k.p.k.), a wyjątkiem – jednoosobowo, jeżeli
sprawa była rozpoznana w pierwszej instancji w takim składzie.
Zarzut nienależytej obsady Sądu Apelacyjnego, który w niniejszej
sprawie rozpoznał apelację jest zatem trafny. Przesądziło to o konieczności
uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji, gdyż wykazane
uchybienie stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą wymienioną w art.
439 § 1 pkt 2 k.p.k. Następstwem uchylenia wyroku było przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym w składzie pięciu sędziów.
W tym stanie rzeczy utraciło znaczenie rozpoznanie drugiego zarzutu
zawartego w kasacji obrońcy skazanego, wskazującego na obrazę art. 569
§ 1 k.p.k. Zdaniem skarżącego, miało dojść do naruszenia tego przepisu na
skutek wydania wyroku łącznego pogarszającego sytuację skazanego. Od-
nosząc się krótko do zarzutu należy zauważyć jedynie, że jest on bezza-
sadny w stopniu oczywistym. Art. 569 § 1 k.p.k. normuje wyłącznie kwestię
właściwości funkcjonalnej sądu wyznaczonego ustawą do wydania wyroku
łącznego. Wbrew oczekiwaniom skarżącego, nie ma też podstaw do twier-
dzenia, że wyrok łączny powinien zawsze powodować poprawę sytuacji
skazanego. Uregulowanie zawarte w art. 88 in fine k.k. dopuszcza przecież
pogorszenie tej sytuacji przez orzeczenie jako kary łącznej dożywotniego
pozbawienia wolności, mimo iż za poszczególne przestępstwa kara taka
nie została skazanemu wymierzona. (...)