Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 356/06
POSTANOWIENIE
Dnia 8 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z urzędu
przy uczestnictwie Syndyka Masy Upadłości "G." S.A., Banku […]S.A. i […]Banku
S.A.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Syndyka Masy Upadłości "G." S.A.
od postanowienia Sądu Okręgowego w N.
z dnia 30 maja 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w N. oddalił apelację syndyka
masy upadłości „G.” S.A. od dokonanego z urzędu wpisu w księdze wieczystej nr
[...]6 polegającego na przeniesieniu z księgi wieczystej nr [...]2 określonych hipotek
kaucyjnych łącznych zabezpieczających kredyty bankowe.
Z uzasadnienia postanowienia wynika, że obciążona hipotekami kaucyjnymi
nieruchomość, dla której prowadzona była w Sądzie Rejonowym w G. księga
wieczysta nr [...]2, uległa podziałowi. Dnia 17 października 2003 r. dla
nowopowstałych działek została założona odrębna księga wieczysta nr [...]6.
Zakładając nową księgę wieczystą, Sąd Rejonowy – na skutek przeoczenia – nie
wpisał w dziale IV księgi współobciążenia nieruchomości objętych tą księgą
hipotekami obciążającymi dzieloną nieruchomość. Po ujawnieniu tego faktu, Sąd
Rejonowy hipoteki kaucyjne obciążające całą nieruchomość przeniósł z urzędu do
księgi wieczystej nr [...]6 jako współobciążające także nieruchomości utworzone
przez podział. Sądu Rejonowy uznał, że był uprawniony do dokonania tego wpisu
na podstawie art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej: u.k.w.h.)
z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102,
poz. 1122; dalej: rozporządzenie).
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu apelującego, że Sąd Rejonowy dokonał
wpisu z naruszeniem wskazanych przepisów, ponieważ mogły one stanowić
podstawę jego dokonania tylko w chwili zakładania nowej księgi wieczystej dla
nieruchomości utworzonych przez podział. Te przepisy znajdują zastosowanie –
zdaniem Sądu odwoławczego – nie tylko „w prawidłowym toku czynności sądu
wieczystoksięgowego”, ale także w sytuacji takiego przeoczenia sądu, jakie zostało
ujawnione w rozpoznawanej sprawie.
Nie stanowił przeszkody do dokonania wpisu art. 81 ust. 1 ustawy z dnia
28 lutego 2003 prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.;
3
dalej: p.u.n.), z którego wynika zakaz dokonywania w księdze wieczystej wpisu
w celu zabezpieczenia wierzytelności po ogłoszeniu upadłości, ponieważ
zakwestionowany wpis nie należy do kategorii wskazanych w tym przepisie
niedopuszczalnych wpisów. Nie został również naruszony art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n.,
albowiem dotyczy on kwestii niezwiązanych z zaskarżonym wpisem.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik syndyka
zarzucił naruszenie art. 76 ust. 1 u.k.w.h., art. 81 ust. 1 i art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n.
przez ich błędną wykładnię oraz obrazę art. 6288
§ 1 i art. 6288
§ 6 w zw. z art. 13
§ 2 i art. 365 § 1 k.p.c. Powołując się na te podstawy wniósł o uchylenie orzeczeń
Sądów obu instancji i „orzeczenie co do istoty sprawy przez stwierdzenie
niedopuszczalności wpisu...”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podział nieruchomości obciążonej hipoteką – zgodnie z art. 76 ust. 1 u.k.w.h.
– powoduje powstanie hipoteki łącznej. Jej istota polega na tym, że hipoteka
obciążająca ulegającą podziałowi nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości
utworzone przez podział, a wierzyciel według swojego uznania może żądać
zaspokojenia w całości albo w części z każdej z nieruchomości z osobna,
z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie (art. 76 ust. 1 i 2 u.k.w.h.). Powstanie
tej hipoteki nie stanowi – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 lipca
1994 r., III CZP 85/94 (OSNC z 1995 r., nr 1, poz. 3) – zmiany treści hipoteki
istniejącej dotychczas, lecz tylko jej przekształcenie, polegające na prawnym
przystosowaniu zabezpieczenia do sytuacji powstałej na skutek podziału
nieruchomości obciążonej.
Przewidziana w art. 76 ust. 1 u.k.w.h. hipoteka łączna powstaje z mocy
prawa z chwilą podziału obciążonej nieruchomości. Bezpośrednią konsekwencją
ustawowej przyczyny powstania tej hipoteki jest to, że jej wpis – w razie założenia
nowej księgi wieczystej dla części obciążonej nieruchomości bądź przeniesienia
części obciążonej nieruchomości do innej księgi wieczystej – następuje z urzędu
(art. 6268
§ 1 k.p.c. oraz art. 76 w związku z § 11 ust. 2 rozporządzenia).
Ma on charakter deklaratoryjny (wpisu konstytutywnego nie dałoby się pogodzić
z ustawowym charakterem omawianej hipoteki) i w istocie stanowi – zgodnie z § 11
4
ust. 2 rozporządzenia – przeniesienie hipoteki jako prawa współobciążającego
z księgi wieczystej dla nieruchomości dzielonej do nowej bądź innej księgi
wieczystej dla nieruchomości powstałej na skutek podziału (por. przytoczoną
uchwałę Sąd Najwyższego III CZP 85/94 oraz nie publikowane postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 469/04).
Ujawnienie w księdze wieczystej przewidzianej w art. 76 ust. 1 u.k.w.h.
hipoteki łącznej powinno nastąpić możliwie najwcześniej. Jest to oczywiste
chociażby ze względu na cel i funkcję ksiąg wieczystych. Ustalony w nich stan
prawny nieruchomości stanowi podstawę bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami
(art. 1 u.k.w.h.). Zakładając nową księgę wieczystą dla części obciążonej hipoteką
nieruchomości bądź przenosząc części obciążonej hipoteką nieruchomości do innej
księgi wieczystej, sąd powinien zatem – niezależnie od tego, czy wniosek inicjujący
te czynności zawiera żądanie ujawnienia hipoteki łącznej – dokonać wpisu
wymaganej hipoteki. Nie ma jednak przeszkód, aby sąd dokonał tego wpisu
z urzędu później, po założeniu nowej księgi dla części obciążonej nieruchomości
bądź przeniesieniu części obciążonej nieruchomości do innej księgi wieczystej. Jest
tak dlatego, że wpis omawianej hipoteki łącznej, będący bezpośrednim
następstwem ustawowej przyczyny jej powstania, następuje – co zgodnie przyjmuje
się w literaturze i orzecznictwie – z urzędu (wymagania dokonywania go na
wniosek nie dałoby się pogodzić z ustawowym charakterem tej hipoteki).
Z przedstawionych powodów nie można podzielić zapatrywania skarżącego,
że niedopuszczalne było dokonanie zaskarżonego wpisu z urzędu po załatwieniu
wniosku o założenie nowej księgi wieczystej dla części obciążonej nieruchomości.
Na rzecz tego zapatrywania nie przemawia argument, że prawomocność
materialna wpisu (art. 365 § 1 k.p.c.), który został dokonany w księdze wieczystej
nr [...]6 w dniu jej założenia 17 października 2003 r., stanowiła przeszkodę do
późniejszego wpisania z urzędu hipoteki łącznej. Unormowana w art. 365 § 1 k.p.c.
moc wiążąca prawomocnego orzeczenia dotyczy tylko treści zawartej w sentencji
orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002 r., niepubl.).
Tymczasem treść wpisu dokonanego w księdze wieczystej nr 68 886 w dniu
17 października 2003 r. nie obejmowała – co jest bezsporne – hipoteki łącznej.
Nie może zatem podzielić stanowiska skarżącego, że moc wiążąca wpisu
5
dokonanego w dniu 17 października 2003 r. uniemożliwiała późniejsze wpisanie do
księgi wieczystej hipoteki łącznej. W konsekwencji zarzuty, że zaskarżony wpis
został dokonany z naruszeniem art. 76 ust. 1 u.k.w.h., art. 6268
§ 1 i art. 6268
§ 6
w związku z art. 365 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. należało uznać za nieuzasadnione.
Z art. 81 ust. 1 p.u.n. wynika zakaz dokonania po ogłoszeniu upadłości wpisu
w księdze wieczystej dotyczącego składników masy upadłości celem
zabezpieczenia wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem
upadłości. Zaskarżony wpis nie jest – wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego
– objęty hipotezą przytoczonego przepisu. Wpisanie hipoteki łącznej, powstałej
z mocy prawa na skutek podziału obciążonej nieruchomości, do nowej księgi
wieczystej założonej dla części obciążonej nieruchomości nie jest bowiem
„dokonaniem wpisu dotyczącego składnika masy upadłości w celu zabezpieczenia
wierzytelności”, ponieważ zabezpieczenie tej wierzytelności przez wpis hipoteki
nastąpiło już wcześniej, przed ogłoszeniem upadłości. Ujawnienie hipoteki łącznej
nie stanowiło zmiany hipoteki istniejącej dotychczas, lecz jedynie jej
przekształcenie, polegające na prawnym przystosowaniu dokonanego już
zabezpieczenia do sytuacji, jaka powstała na skutek podziału nieruchomości
obciążonej. Zarzut, że zaskarżony wpis został dokonany z naruszeniem art. 81
ust.1 p.u.n. należało więc także uznać za nieuzasadniony.
Nie można również podzielić zarzutu skarżącego, że zakwestionowany wpis
został dokonany z naruszeniem art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n. Celem wezwania do
zgłoszenia wierzytelności oznaczonych w tym przepisie jest umożliwienie
wierzycielom zaspokojenia tych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym,
ponieważ nie podlegają one – w przeciwieństwie do wierzytelności ujawnionych
w księdze wieczystej – umieszczeniu na liście wierzytelności z urzędu (art. 236 ust.
2 p.u.n.). Przepis art. 51 ust. 1 pkt 5 p.u.n. nie dotyczy zatem kwestii
dopuszczalności wpisu hipoteki łącznej i nie ma podstaw do dopatrywania się
w nim przeszkody do dokonania z urzędu zaskarżonego wpisu.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
k.p.c.).