Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 247/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Jan Górowski
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa M.G. i Z.S.
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawie oraz Skarbowi Państwa
reprezentowanemu przez Ministra Transportu i Budownictwa i Wojewodę
Mazowieckiego
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powódek od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 stycznia 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temuż
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 21 listopada 2003 r. zasądził od
Skarbu Państwa – Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast na rzecz
powódek: M.G. i Z.S. kwoty po 57.950 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wydania
wyroku do dnia zapłaty. W pozostałej części powództwo oddalił.
Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne: Powódki są
spadkobierczyniami – po jednej drugiej części – Z.S., która była właścicielką
nieruchomości położonej w W. przy ul. G. […]. Nieruchomość ta została objęta
działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu
gruntów na obszarze m.st. Warszawy. Z.S. złożyła wniosek o przyznanie jej prawa
własności czasowej do gruntu, jednakże Prezydium Rady Narodowej m.st.
Warszawy Wydział Gospodarki Mieszkaniowej i Terenów orzeczeniem
administracyjnym z dnia 5 listopada 1951 r. odmówiło przyznania jej tego prawa,
stwierdzając jednocześnie, że wszystkie budynki znajdujące się na gruncie przeszły
na własność Skarbu Państwa.
Protokołem z dnia 18 stycznia 1952 r. Prezydium to objęło w posiadanie
budynki znajdujące się na nieruchomości. W dniu 28 lipca 1955 r. w księdze
wieczystej prowadzonej dla nieruchomości dokonano wpisu na rzecz Skarbu
Państwa. W latach 1982-1991 w budynku znajdującym się na nieruchomości
zostały sprzedane najemcom trzy lokale mieszkalne oznaczone nr 5, 7 i 8 wraz
z ułamkowymi udziałami w prawie użytkowania wieczystego gruntu.
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa decyzją, z dnia
22 września 1994 r. orzekł, że orzeczenie administracyjne Prezydium Rady
Narodowej m.st. Warszawy Wydziału Gospodarki Mieszkaniowej i Terenów z dnia
5 listopada 1951 r., wydane zostało z rażącym naruszeniem prawa. W dniu
23 września 1997 r. powódki złożyły wniosek o wypłacenie im odszkodowania na
podstawie art. 160 k.p.a. W dniu 1 lutego 1999 r. powódki sprecyzowały wysokość
żądanego odszkodowania na kwotę 774.643,53 zł. Decyzja z dnia 17 sierpnia 1999
3
r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast odmówił przyznania
odszkodowania.
Aktualna wartość rynkowa sprzedanych lokali wraz z udziałem we
współużytkowaniu wieczystym gruntu i we wspólnych częściach budynku według
stanu tych lokali z dnia 1 listopada 1951 r. wynosi 349.000 zł zaś według stanu
lokali w chwili ich sprzedaży najemcom – 410.000 zł. Różnica wynika z tego, że
budynek został podłączony do miejskiej sieci kanalizacyjnej w 1957 r. Wartość tych
lokali przy założeniu obciążenia ich prawem najmu ulega obniżeniu o 66% ich
wartości i według stanu lokali na 1951 r. wynosi 227.000 zł, a według stanu lokali
na dzień ich sprzedaży – 270.600 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo skierowane przeciwko Skarbowi
Państwa jest częściowo uzasadnione, mianowicie w zakresie szkody poniesionej
na skutek sprzedaży lokali mieszkalnych. Istnieje związek przyczynowy między
odmową przyznania prawa własności czasowej gruntu, a utratą przez powódki
trzech lokali mieszkalnych. W przypadku uwzględnienia wniosku Z.S. o przyznanie
prawa własności czasowej do gruntu, nie nastąpiłaby sprzedaż trzech lokali
mieszkalnych. Wobec stwierdzenia w części nieważności decyzji Prezydium Rady
Narodowej m.st. Warszawy z dnia 5 listopada 1951 r. powódki odzyskałyby
własność całego budynku przy ul. G. […], łącznie z lokalami mieszkalnymi nr 5, 7 i
8.
Zdaniem Sądu Okręgowego biernie legitymowany w sprawie jest Skarb
Państwa - Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast jako centralny organ
administracji rządowej podejmujący decyzję dotyczącą decyzji wydanej w 1951 r.
przez Prezydium Rady Narodowej w m.st. Warszawie tj. terenowy organ
administracji państwowej.
Od wyroku Sądu Okręgowego apelacje wnieśli: pozwany Skarb Państwa
i powódki. Pozwany Skarb Państwa podniósł, że następcą organu, który wydał
decyzję z naruszeniem prawa i od którego to organu, w myśl art. 160 § 3 k.p.a.
przysługuje odszkodowanie nie był Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast
lecz Wojewoda Mazowiecki. Nadto, zdaniem skarżącego, powódki nie wykazały
4
istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy odmową przyznania prawa
własności czasowej, a sprzedażą lokali mieszkalnych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 stycznia 2006 r. zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji w ten sposób, że powództwo skierowane przeciwko Skarbowi
Państwa oddalił, oddalił także apelację powódek.
Sąd Aepalcyjny uwzględnił apelację pozwanego Skarbu Państwa mimo, że
nie podzielił podniesionego w tej apelacji zarzutu braku związku przyczynowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie było podstaw do negowania związku
przyczynowego między szkodą powódek w postaci utraty lokali, a bezprawną
decyzją z roku 1951. Jednakże zdaniem Sądu Apelacyjnego brak legitymacji po
stornie Skarbu Państwa. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
16 listopada 2004 r., II CZP 64/04 (OSNC nr 11 z 2005 r., poz. 182) Sąd Apelacyjny
stwierdził, że zobowiązanie odszkodowawcze ukształtowało się ostatecznie
wskutek decyzji z dnia 22 września 1994 r. stwierdzającej częściowo nieważność
orzeczenia b. Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy i częściowo orzekającej
o wydaniu tego orzeczenia z naruszeniem prawa. Stan ten czyni legitymowaną
w sprawie niniejszej biernie Gminę m.st. Warszawy, przyjęła bowiem ona
wierzytelność zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 36 ust. 1 ustawy z dnia
10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym
i ustawie o pracownikach samorządowych. Okoliczność, że powódki pozwały także
Gminę i powództwo w stosunku do niej zostało prawomocnie oddalone, Sąd
Apelacyjny pominął milczeniem.
Co do apelacji powódek, to Sąd Apelacyjny zauważył, że skarżące miały
rację twierdząc, że Sąd Okręgowy niesłusznie pomniejszył kwotę wskazaną przez
biegłą jako wartość sprzedanych lokali, jednakże uznał, że wobec braku legitymacji
biernej pozwanego zarzuty apelacji powódek tracą na znaczeniu.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniosły powódki.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia prawa procesowego, a to art.
378 § 1 zdanie pierwsze kodeksu postępowania cywilnego poprzez wyjście poza
granice apelacji i oddalenie powództwa w sytuacji w której pozwany Skarb Państwa
jako jedyny z pozwanych składając apelację, nie kwestionował swojej
5
odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną powódkom co do zasady, a jedynie co do
wysokości i ewentualnego istnienia związku przyczynowego, wskazując
jednocześnie, że właściwą jednostką organizacyjną jest Wojewoda Mazowiecki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 378 § 1 k.p.c. sąd apelacyjny związany jest granicami
apelacji. Jednakże za daleko idący byłby pogląd sugerowany w skardze kasacyjnej,
że w postępowaniu apelacyjnym nie wolno brać pod uwagę naruszenia prawa
materialnego w zakresie niewskazanym w apelacji. Postępowanie apelacyjne –
chociaż jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym – zachowuje charakter
postępowania rozpoznawczego. Sąd drugiej instancji musi mieć zatem
odpowiednią swobodę jurysdykcyjną. W postanowieniu z dnia 4 października
2002 r., III CZP 62/02 (OSNC z 2004 r., nr 1 poz. 7) Sąd Najwyższy wskazał, że
Sąd drugiej instancji powinien wziąć pod rozwagę w granicach zaskarżenia,
wszystkie naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd.
Mimo powyższego skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie. Problem
tkwi bowiem nie w tym, że Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę z urzędu naruszenie
prawa materialnego lecz w tym, że bezzasadnie przyjął z urzędu naruszenie przez
Sąd pierwszej instancji prawa materialnego.
Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 grudnia 2006 r.,
III CZP 99/06 wyjaśnił, że Skarb Państwa jest biernie legitymowany w sprawie
o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji administracyjnej, o której
mowa w art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy
wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach
samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.), także wtedy, gdy stwierdzenie jej
nieważności lub stwierdzenie, że została wydana z naruszeniem prawa nastąpiło
po dniu 26 maja 1990 r. W świetle treści tej uchwały nie budzi wątpliwości, że
rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego co do zasady odpowiedzialności Skarbu
Państwa było trafne, zaś Sąd Apelacyjny odmawiając legitymacji biernej Skarbowi
Państwa naruszył prawo materialne.
Wprawdzie w czasie wyrokowania przez Sądy pierwszej i drugiej instancji
występowały rozbieżności w orzecznictwie, jednakże obiektywnie Sąd pierwszej
6
instancji miał rację przyjmując, że zachodzi legitymacja bierna Skarbu Państwa,
a nie Gminy. Biorąc pod uwagę, że Sąd Okręgowy przyjmując legitymację bierną
Skarbu Państwa, w stosunku do Gminy oddalił prawomocnie powództwo, Skarb
Państwa w swojej apelacji nie kwestionował legitymacji biernej zarzucając tylko
brak związku przyczynowego oraz powiązanie dochodzonego roszczenia
z niewłaściwą statio fisci, uznać można, że przyjęcie przez Sąd Apelacyjny braku
legitymacji biernej Skarbu Państwa i z tej przyczyny uwzględnienie apelacji tegoż
pozwanego oraz oddalenie apelacji strony przeciwnej, czyni w tej konkretnej
sprawie usprawiedliwionym zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
Z powyższych względów, na mocy art. 39815
k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.