Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 251/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. .
przeciwko J. Spółce Węglowej SA Kopalni Węgla Kamiennego "P.K" o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 30 marca 2006 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 w zakresie oddalenia
apelacji co do nagrody z okazji "Dnia Górnika" i nagrody
jubileuszowej oraz w pkt 2 i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w G. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego ;
2) oddala skargę w pozostałej części.
2
UZASADNIENIE
Powód T. B. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanej J. Spółki
Węglowej S. A. Kopalni Węgla Kamiennego „P.” wyrównania części nagrody z
okazji „Dnia Górnika”, nagrody rocznej – „14 pensji” za lata 2000 – 2004 wraz z
ustawowymi odsetkami oraz nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy, a także
ekwiwalentu za bilet z Karty Górnika dla niego i dwojga jego dzieci za lata 2001 –
2004 i odprawy emerytalnej w wysokości 300% z ostatnich trzech miesięcy
wynagrodzenia przed przejściem na emeryturę. W uzasadnieniu pozwu wskazano,
że powód przeszedł na urlop górniczy w 1999 r. i otrzymuje z tego tytułu
świadczenie socjalne oraz inne świadczenia przysługujące górnikom, ale do ich
obliczania pracodawca przyjął za podstawę wysokość świadczenia socjalnego (75
% miesięcznego ekwiwalentu pieniężnego obliczanego jak wynagrodzenie za urlop
wypoczynkowy). Według powoda nie ma podstawy różnicowanie wysokości
świadczeń przysługujących górnikom wykonującym pracę oraz górnikom
przebywającym na urlopach górniczych. Powinny to być jednolite świadczenia
stanowiące pochodną od wynagrodzenia za pracę, a nie świadczenia socjalnego.
Wyrokiem z dnia 30 marca 2006 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 385 k. p. c. oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy z dnia 28 kwietnia 2005 r.
oddalającego powództwo. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne i ocenę
prawną zaskarżonego wyroku. Rozpoznające sprawę Sądy przyjęły, że powód
korzystał z urlopu górniczego od 14 grudnia 1999 r. do 18 października 2004 r. i
miały do niego zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o
dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin
górniczych (Dz. U. Nr 162 poz. 1112 ze zm.), przepisy wykonawcze wydane na
mocy tej ustawy, jak również wówczas obowiązujące przepisy Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla KWK „P”. Osoby przebywające na urlopach górniczych są
nadal pracownikami Kopalni i dlatego mają do nich zastosowanie przepisy
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy KWK „P”.
3
Zasady przyznawania i wypłaty nagrody z okazji „Dnia Górnika” określa
załącznik nr 9 do zakładowego systemu wynagradzania z dnia 18 maja 1992 r. Z §
1 i § 2 tego załącznika wynika, że z okazji Dnia Górnika przysługuje nagroda oraz
tradycyjny ekwiwalent barbórkowy wszystkim pracownikom kopalni zatrudnionym w
dniu 30 listopada, którzy przepracowali bez nieusprawiedliwionej nieobecności
ostatnie 12 miesięcy (od 1 grudnia poprzedniego roku do 30 listopada danego
roku). Nagroda ta ma wysokość miesięcznego wynagrodzenia i podstawę wymiaru
stanowi wynagrodzenie pracownika osiągnięte w październiku. Wraz z
załącznikiem nr 9 stosuje się do zasad przyznawania i wypłaty nagrody treść
„Zasad obliczania stawek będących podstawą ustalenia nagrody barbórkowej za
lata 2000-2004 r." ustalanych na naradach płacowych. Sposób wyliczenia nagrody
barbórkowej przewidziany w „Zasadach obliczania stawek...” może mieć
zastosowanie wyłącznie w przypadku faktycznego świadczenia pracy za
wynagrodzeniem za pracę, bo wymagane jest tu wyliczenie ilości przepracowanych
w miesiącu dni roboczych tzw. „dniówek czarnych" i przepracowanych sobót,
niedziel, świąt, godzin nadliczbowych. Powód zaś w latach 2000-2004 nie
wykonywał pracy w żadnym miesiącu danego roku. Wobec tego przepisy te nie
mogą mieć zastosowania w jego przypadku.
Zasady przyznawania i wypłaty nagrody rocznej tzw. 14 pensji reguluje
załącznik nr 10 Zakładowego Systemu Wynagradzania z dnia 18 maja 1992 r.
Stanowi on w § 2 ust. 1, że nagrodę roczną w pełnej wysokości przyznaje się za
rzetelne wykonywanie obowiązków pracowniczych w okresie całego roku, za który
jest przyznawana nagroda, a przez okres całego roku rozumie się czas od 15
stycznia do 31 grudnia danego roku, o czym stanowi ust. 5 § 2. Z § 4 tego
załącznika wynika, że podstawę wymiaru dodatkowej nagrody rocznej stanowi
średniomiesięczne wynagrodzenie pracownika z ostatnich 3 miesięcy danego roku.
Z kolei „Zasady przyznawania i wypłaty dodatkowej nagrody rocznej tzw. 14 pensji
ustalone na naradach płacowych uściślają poprzedni zapis podając, że podstawą
wymiaru 14 pensji jest wynagrodzenie z października danego roku. Zasady te
podają ponadto, że w razie braku wynagrodzenia za październik lub
przepracowaniu mniej niż 3 dniówki robocze, do wyliczenia 14 pensji przyjmuje się
wynagrodzenie z miesiąca wcześniejszego. Dodatkowo zapisy załącznika nr 10
4
przewidują, że dodatkowa nagroda roczna przysługuje proporcjonalnie do okresu
przepracowanego między innymi pracownikom, posiadającym nieobecność
usprawiedliwioną przekraczająca 10 dni roboczych. Po analizie powołanych wyżej
zapisów Sąd przyjął, że pozytywną przesłanką uzyskania prawa do 14 pensji jest
rzetelne wykonywanie obowiązków pracowniczych, co wiąże się z efektywnym
świadczeniem pracy w okresie, za który jest przyznawana nagroda. W latach
objętych żądaniem pozwu powód był zwolniony z obowiązku świadczenia pracy i
nie uzyskiwał prawa do wynagrodzenia, które mogłoby stanowić podstawę wymiaru
14 pensji. Ponadto, uznając zwolnienie powoda od świadczenia pracy w okresie
urlopu górniczego za nieobecność usprawiedliwioną, należałoby przyjąć, że
powodowi nie przysługuje 14 pensja na podstawie przepisów ZUZP KWP „P.", w
sytuacji, gdy w tym czasie pracy nie świadczył.
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa ... warunki nabycia uprawnień do urlopu górniczego oraz uprawnienia
socjalne pracowników przebywających na urlopach górniczych regulował wyłącznie
protokół dodatkowy nr 5 z dnia 6 października 1993 r., a następnie protokół
dodatkowy nr 6 z dnia 1 marca 1994 r. do Układu Zbiorowego Pacy dla
Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. oraz załączniki do
tych protokołów. Z protokołów tych wynikało, że pracownikowi przebywającemu na
urlopie górniczym oprócz świadczenia socjalnego przysługuje deputat węglowy
według dotychczasowych zasad i wysokości oraz nagrody z okazji Dnia Górnika, 14
pensja w wysokości świadczenia socjalnego miesięcznego. Protokoły te zostały
wpisane do rejestru Ponadzakładowych Układów Zbiorowych Pracy i dotychczas
nie zostały z nich wykreślone, ani zmienione. Według zapisu punktu 7 załącznika nr
6, pracownik przebywający na urlopie górniczym nie ma prawa do korzystania z
pozostałych świadczeń i przywilejów górniczych wynikających z UZP dla PZG z
dnia 21 grudnia 1991 r. W oparciu o powyższe powodowi i innym pracownikom
przebywającym na urlopach górniczych nie przysługiwały wyższe nagrody
Barbórkowe i roczna 14 pensja niż jednomiesięczne świadczenie socjalne. Do
Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla KWK „P." nie wprowadzono
uregulowań w przedmiocie uprawnień pracowników do urlopu górniczego i
świadczeń na urlopie górniczym. Wprowadzono natomiast w § 16 ZUZP zapis o
5
treści, że w zakresie nieuregulowanym w umowie stosuje się przepisy „układu"
(przez co rozumieć należy Układ Zbiorowy Pracy dla Pracowników Zakładów
Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r.), oraz zasady określone w odrębnych
przepisach. Wobec tego na podstawie § 16 ZUZP w pozwanej Kopalni stosowano
w tym zakresie postanowienia Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
Zakładów Górniczych z 21 grudnia 1991 r. – wskazane wyżej protokoły nr 5 oraz nr
6. Do podobnych wniosków – według Sądu – prowadzi także analiza przepisów
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w
sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i
wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop
(Dz. U. Nr 2, poz. 14 ze zm.), z którego (§ 11 oraz § 14, § 15 i § 16) wynika, że
jeżeli w okresie przyjętym do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia
urlopowego, za poprzedzający miesiąc wykorzystania urlopu, nie przysługiwało
odpowiednie wynagrodzenie (§ 8), to przy ustalaniu podstawy wymiaru uwzględnia
się najbliższe miesiące za które przysługiwało takie wynagrodzenie. Z powyższego
przepisu wynika zasada ustalania wysokości nagrody z okazji „Dnia Górnika"- tak
jak wynagrodzenia urlopowego - na podstawie miesięcy poprzedzających
rozpoczęcie urlopu górniczego. Prowadziłoby to jednak w konsekwencji do
sprzeczności z podstawową zasadą nabycia uprawnień do nagrody po upływie
wymaganego okresu zatrudnienia.. Przepisu tego nie można także rozpatrywać bez
uwzględnienia § 6 rozporządzenia określającego, że wynagrodzenie za czas urlopu
wypoczynkowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń
ze stosunku pracy (z wyłączeniem niektórych składników wśród których nie
wymieniono świadczenia socjalnego). Powód otrzymywał w dacie nabycia prawa do
nagrody z okazji „Dnia Górnika" świadczenie socjalne i to świadczenie powinno być
zatem uwzględnione w podstawie do wymiaru wynagrodzenia urlopowego zgodnie
z § 6, 7 i 8 rozporządzenia. Wobec tego skoro w rozpatrywanym okresie powód nie
był osobą pozbawioną wynagrodzenia określonego w § 8 rozporządzenia to
nagroda z okazji „Dnia Górnika" za lata 2000-2004 winna być ustalona z
uwzględnieniem wysokości świadczenia socjalnego, a nie wynagrodzenia za pracę
poprzedzającego rozpoczęcie urlopu górniczego, czy też wynagrodzenia, jakie
hipotetycznie powód otrzymywałby gdyby faktycznie świadczył pracę w kopalni.
6
Brak jest podstaw prawnych do przeliczania wskazanych wyżej świadczeń
według zasad wynikających z ZUZP dla KWK „P.”, tj. z załączników nr 9 i nr 10 do
Zakładowego Systemu Wynagradzania z dnia 18 maja 1992 r. ustalonych dla
pracowników faktycznie wykonujących pracę.
Za bezzasadne Sąd uznał także żądanie dopłaty do jednorazowej odprawy w
związku z przejściem na emeryturę górniczą. Wbrew twierdzeniu powoda wysokość
odprawy wynosi nie 300% ale 250% podstawy wymiaru po 30 latach pracy. Wynika
to z załącznika nr 12 do Zakładowego Systemu Wynagradzania z dnia 18 maja
1992 r. Zgodnie z pkt 5 tego załącznika, podstawę wymiaru stanowi miesięczne
wynagrodzenie obliczone według zasad obowiązujących przy ustalaniu
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w dniu nabycia uprawnień, skorygowane
wskaźnikiem 0,8129. Powód otrzymywał świadczenie socjalne ze stosunku pracy,
które powinno być uwzględnione w podstawie wymiaru wynagrodzenia urlopowego
zgodnie z § 6, 7 i 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8
stycznia 1997 r., które określa zasady udzielania urlopu wypoczynkowego,
ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego
za urlop. W konsekwencji przyjąć należy, że w okresie przyjętym do podstawy
wymiaru powód nie był pozbawiony wynagrodzenia określonego w § 8
rozporządzenia i odprawa emerytalna winna być ustalona z uwzględnieniem
wysokości świadczenia socjalnego, a nie wynagrodzenia za pracę z okresu
poprzedzającego rozpoczęcie urlopu górniczego, czy też wynagrodzenia jakie
hipotetycznie powód otrzymywałby, gdyby w rzeczywistości pracował w pozwanej
kopalni. Powód otrzymał odprawę emerytalną wyliczoną na podstawie
wynagrodzenia z 3 ostatnich miesięcy przed rozpoczęciem urlopu górniczego w
wysokości brutto 7.822,18 zł. Przewyższa ona odprawę wyliczoną w oparciu o
świadczenie socjalne i w związku z tym roszczenie powoda w tym zakresie nie
zasługiwało na uwzględnienie.
Żądanie powoda zasądzenia różnicy pomiędzy wartością nagrody
jubileuszowej za 30 lat pracy wyliczonej w sposób przewidziany dla pracowników
pozwanej, a nagrody faktycznie wypłaconej powodowi, Sąd pierwszej instancji
oddalił po ustaleniu, że pozwana prawidłowo przyjęła - na podstawie załącznika nr
11 Zakładowego Systemu Wynagradzania z dnia 18 maja 1992 r. - że nagroda
7
jubileuszowa dla powoda za 30 lat pracy winna wynosić 200% podstawy wymiaru, a
powód otrzymał 200% świadczenia socjalnego (5.103, 02 zł). Podstawę wymiaru
nagrody jubileuszowej za okresy pracy w górnictwie oraz nauki w szkołach
górniczych stanowi wynagrodzenie obliczone według zasad obowiązujących przy
ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, skorygowane wskaźnikiem 0.8129.
Pozwana kopalnia właściwie przyjęła świadczenia socjalne otrzymywane przez
powoda jako podstawę obliczenia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, a tym
samym podstawę obliczenia nagrody jubileuszowej. Świadczenie socjalne stanowi
bowiem swoiste wynagrodzenie przysługujące górnikowi za czas urlopu
górniczego. Uzasadnienie przyjęcia świadczenia socjalnego jako podstawy
wymiaru odprawy emerytalnej znajduje również zastosowanie do nagrody
jubileuszowej i wobec tego Sąd I instancji przyjął, że powód otrzymał nagrodę
jubileuszową za 30 lat pracy w należnej wysokości.
Jeżeli chodzi o roszczenie dotyczące ekwiwalentu z tytułu przejazdu
urlopowego, tzw. biletu z Karty Górnika, to Sąd uznał, że nie ma ono podstawy
prawnej. Stosownie do § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981
r. w sprawie szczegółowych przywilejów dla pracowników górnictwa – Karta
Górnika - Dz. U z 1982 Nr 2, poz. 13 ze zm. pracownikom zatrudnionym pod
ziemią, po nienagannym przepracowaniu 3 lat, przysługuje ekwiwalent pieniężny z
tytułu zwrotu kosztów przejazdu urlopowego dla pracownika oraz członków rodziny
pozostających na jego utrzymaniu. Rozporządzenie to zostało wydane na
podstawie art. 79 k. p., który następnie został skreślony przez art. 1 pkt 73 ustawy z
dnia 20 lutego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks Pracy oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 24 poz. 110). Cytowana ustawa w art. 11 ust. 1 stanowi, że
obowiązujące do dnia jej wejścia w życie przepisy, wydane na podstawie art. 79 k.
p. zachowują moc do czasu objęcia pracowników, których przepisy dotyczą i w
zakresie przedmiotu w nich unormowanego – postanowieniami układu zbiorowego
pracy lub innymi przepisami prawa pracy. Strony Układu Zbiorowego Pracy dla
KWK „P." nie wprowadziły do tego układu zapisu dotyczącego ekwiwalentu za
przejazd urlopowy ale ekwiwalent nadal jest wypłacany pracownikom, a jego
wysokość jest co roku aktualizowana i określana na naradach płacowych. Według
Sądu bez względu na powyższe uregulowania prawne, powód nie jest uprawniony
8
do ekwiwalentu za przejazd urlopowy bowiem jest to świadczenie związane z
urlopem wypoczynkowym. Powód korzysta z urlopu górniczego i nie ma uprawnień
do urlopu wypoczynkowego. Również członkowie rodziny powoda nie są
uprawnieni do tego ekwiwalentu bowiem ich uprawnienia są pochodnymi uprawnień
samego pracownika.
Sąd drugiej instancji podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji
podkreślił, że protokół dodatkowy nr 5 z dnia 6 października 1993 r., oraz protokół
dodatkowy nr 6 z dnia 1 marca 1994 r. do Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. jako nadal
obowiązujące powinny być podstawą ustalania dodatkowej nagrody rocznej i
nagrody z okazji Dnia Górnika dla pracowników przebywających na urlopach
górniczych. Co prawda osoba przebywająca na urlopie górniczym jest nadal
pracownikiem, bo nie został rozwiązany stosunek pracy, ale nastąpiła daleko idąca
modyfikacja tego stosunku pracy w sposób określony ustawą z dnia 26 listopada
1998 r. o dostosowaniu górnictwa, który został zaakceptowany przez pracownika i
pracodawcę. Dlatego też nie podlegają zastosowaniu do powoda zasady
nabywania nagrody z okazji Dnia Górnika, dodatkowej nagrody rocznej – 14 pensji,
nagrody jubileuszowej i odprawy emerytalnej ustalone dla pracowników w ZUZP i
jego załącznikach nr 9, 10, 11, 12. Sąd Okręgowy wskazał na zasadę z art. 80 k. p.,
stanowiącego, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, a za czas
niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko
wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Ani przepisy prawa pracy, ani też
żadne inne przepisy nie gwarantują powodowi wynagrodzenia za pracę za czas
urlopu górniczego. Powód składając wniosek o urlop górniczy był świadomy zmiany
treści stosunku pracy z pozwaną i akceptował tą zmianę. Zmiana ta polegała
przede wszystkim na tym, że pracownik na urlopie górniczym nie otrzymuje
wynagrodzenia za pracę, lecz świadczenie socjalne w wysokości określonej w
ustawie o dostosowaniu górnictwa. W ramach tej modyfikacji stosunku pracy powód
miał zagwarantowane świadczenia (nagrodę z okazji Dnia Górnika, 14 - tą pensję,
według obowiązujących od 1993 r. i 1994 r. protokołów dodatkowych nr 5 i nr 6
UZP dla PZG z dnia 21 grudnia 1991 r. (§ 16 ZUZP dla KWK „P.”). Przyznanie tych
świadczeń powodowi z uwzględnieniem świadczenia socjalnego jak i zresztą
9
przyznanie samego świadczenia socjalnego nie wymagało dokonania
wypowiedzenia zmieniającego warunków umowy o pracę. Ustawa z dnia 26
listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa nie daje bowiem żadnych gwarancji na
uzyskanie od pracodawcy świadczeń w niej wymienionych według kryteriów i w
wysokości wskazanej w umowie o pracę sprzed przejścia na urlop górniczy.
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego
skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz o uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o
zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego.
Skarżący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na błędnej
wykładni:
a) art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa przez
przyjęcie, że w stosunku do pracowników przebywających na urlopach górniczych
na podstawie ustawy nie stosuje się Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy w
zakresie, w jakim odnosi się on do pracowników czynnych zawodowo:
b) art. 22 ust. 3 pkt 1 – 3 ustawy o dostosowaniu górnictwa, z którego to przepisu,
według skarżącego, niezbicie wynika, że wysokość „nagrody barbórkowej” i
dodatkowej nagrody rocznej wyliczana jest na podstawie zasad określonych w
rozporządzeniu - Karta Górnika;
c) art. 42 k. p. przez przyjęcie, że w ustalonym stanie faktycznym sprawy
pracodawca nie miał obowiązku wypowiedzenia warunków pracy i płacy w
przypadku wyliczenia skarżącemu wysokości dochodzonych nagród, przyjmując za
podstawę świadczenie socjalne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie wraz z
kosztami postępowania w sprawie.
Po rozpoznaniu sprawy w jej zakresie wynikającym z zawartych w skardze
kasacyjnej zarzutów Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpatrując poszczególne elementy z przedstawionej wyżej oceny prawnej
zaskarżonego wyroku należało uznać, że skarga kasacyjna zasadnie zarzuciła
naruszenie prawa w odniesieniu do dwóch, będących przedmiotem sporu w
sprawie, świadczeń – nagrody z okazji „Dnia Górnika” i nagrody jubileuszowej.
10
Przedstawione w tym przedmiocie stanowiska i argumenty za każdym z nich
– takim jak w zaskarżonym wyroku i takim jak w skardze kasacyjnej – były już
rozważane w innych sprawach przez Sąd Najwyższy. Skład Sądu Najwyższego w
sprawie niniejszej podziela wyniki analizy prawnej, która została wyczerpująco
przedstawiona w opublikowanych orzeczeniach – w odniesieniu do nagrody z okazji
„Dnia Górnika” w wyroku z dnia 22 czerwca 2005 r., I PK 292/04 (OSNP 2006 r. nr
5-6, poz. 75), a w odniesieniu do nagrody jubileuszowej w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 24 kwietnia 2002 r., III ZP 33/01 (OSNP 2002 r. nr 17, poz. 403).
W sprawie I PK 292/04 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: korzystający – podobnie
jak to zachodzi w sprawie niniejszej – z urlopu górniczego, o którym mowa w art. 21
w związku z art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, otrzymuje nagrodę
z okazji „Dnia Górnika” w wysokości miesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak
za urlop wypoczynkowy (§ 3 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30
grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa –
Karta Górnika), czego na niekorzyść pracownika nie mogą zmienić postanowienia
układów zbiorowych pracy i regulaminów wynagradzania (art. 9 § 2 k.p.) oraz
postanowienia umów o pracę (art. 18 § 2 k.p.).
Wobec wyjaśnienia tego zagadnienia w powyższym wyroku Sądu
Najwyższego wystarczy obecnie wskazać na kwestie podstawowe, które zostały
błędnie zinterpretowane w zaskarżonym wyroku Sądu Okręgowego. Przede
wszystkim trzeba podkreślić, że górnik przebywający na urlopie górniczym
pozostaje nadal w stosunku pracy, z którego wynikające prawa podlegają
stosownej modyfikacji w granicach dozwolonych w powołanej wyżej ustawie z dnia
26 listopada 1998 r. Jeżeli prawo do określonego świadczenia zostało
ukształtowane ustawowo, to jego umniejszenie mogłoby nastąpić wyłącznie w
drodze ustawowego określenia niższej jego wysokości, co ponadto uzyskiwałoby
swoistą prawomocność w akceptującym akcie zgody górnika wyrażonej w
czynnościach porozumienia urlopowego. Nie ma podstawy do „umniejszenia”
przysługujących górnikowi urlopowanemu świadczeń z tytułu nagrody z okazji „Dnia
Górnika” i z tytułu nagrody jubileuszowej. Pierwszej z tych nagród dotyczy art. 22
11
ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r., stosownie do którego korzystający z
urlopu górniczego, niezależnie od świadczenia socjalnego otrzymuje między innymi
nagrodę z okazji „Dnia Górnika” (i dodatkową nagrodę roczną), wynikającą z
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych
przywilejów dla pracowników górnictwa – Karta Górnika, które w ten sposób zostało
inkorporowane do ustawowej normy prawnej. W związku z tym o wysokości
nagrody rozstrzyga Karta Górnika, która w § 3 ust. 2 pkt 1 stanowi jednoznacznie,
że nagroda z okazji „Dnia Górnika” przysługuje w wysokości miesięcznego
wynagrodzenia obliczonego jak za urlop wypoczynkowy. Jednoznaczność tej
regulacji operującej pojęciem „wynagrodzenia” nie pozwala na „umniejszenie”
przysługującego górnikowi świadczenia w drodze budzącej wątpliwości interpretacji
(przedstawionej w zaskarżonym wyroku) przepisów określających obliczanie
wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Interpretacja ta opiera się bowiem na
nieprzekonywującym potraktowaniu świadczenia socjalnego jako substytutu
wynagrodzenia za pracę, chociaż o tym, że są to podstawy wyraźnie – w
kontekście istoty regulacji – różne, świadczy dobitnie art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. („w okresie korzystania z urlopu górniczego, przyznanego
pracownikowi przed dniem 1 stycznia 2003 r., pracownik ten otrzymuje świadczenie
socjalne w wysokości 75% miesięcznego ekwiwalentu pieniężnego obliczanego jak
wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy, z zastrzeżeniem ust. 2”).
Powyższej ustawowej (wraz z inkorporowaną do ustawy Kartą górnika)
regulacji nie mogły zmienić na niekorzyść pracownika postanowienia układów
zbiorowych pracy, czy regulaminów wynagradzania (art. 9 § 2 k.p.) oraz
postanowienia umów o pracę (art. 18 § 2 k.p.).
Co do kontrowersyjnej w sprawie kwestii podstawy obliczenia nagrody
jubileuszowej, to jej wyjaśnienie powinno uwzględniać następujące przesłanki. Po
pierwsze, że nie budzi wątpliwości samo prawo korzystającego z urlopu górniczego
do nagrody jubileuszowej. Gwarancję zachowania tego prawa zapewnia
jednoznacznie ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. w art. 22 ust. 3 pkt 3 z tym, że –
inaczej niż w odniesieniu do nagrody z okazji „Dnia Górnika” – nie określa ona
elementów kształtujących treść tego prawa. Po drugie z ustaleń stanowiących
podstawę zaskarżonego wyroku wynika, że przepisami zakładowego układu
12
zbiorowego pracy nie objęto szczególnego uregulowania nagrody jubileuszowej dla
górników korzystających z urlopu górniczego. Po trzecie – co podkreśla skarżący w
uzasadnieniu podstawy skargi kasacyjnej – nie miało miejsca określenie
szczególnej podstawy nagrody jubileuszowej powoda w czynnościach prawnych
między powodem a pracodawcą. Kwestia ta nie została bowiem wprowadzona ani
w formie wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę ani nie została objęta
porozumieniem stron obejmującym warunki i prawa wynikające z urlopu
górniczego. Z powyższych przesłanek – wbrew stanowisku zaskarżonego wyroku –
wynika, że nie było podstawy do „umniejszenia” powodowi nagrody jubileuszowej
przez niekorzystną dla niego modyfikację sposobu obliczenia nagrody
jubileuszowej przewidzianego dla pracowników Kopalni. Warto przy tym zwrócić
uwagę na wyjaśnienie konstrukcji nagrody jubileuszowej górnika korzystającego z
urlopu górniczego, zawarte w powołanej uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 24
kwietnia 2002 r., III ZP 33/01.
Mając na uwadze przedstawione wyżej rozważania dotyczące kwestii
związanych z podstawą prawną zaskarżonego wyroku odnoszącą się do oddalenia
apelacji powoda co do nagrody z okazji „Dnia Górnika” i nagrody jubileuszowej,
uwzględniając w tym zakresie skargę kasacyjną Sąd Najwyższy orzekł – stosownie
do art. 39815
§ 1 k.p.c. – o uchyleniu odpowiedniej części zaskarżonego wyroku (pkt
1).
Niezasadne natomiast są pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej, które odnoszą
się do dodatkowej nagrody rocznej oraz do odprawy emerytalnej.
Jeżeli chodzi o dodatkową nagrodę roczną, to – o czym już wyżej
wspomniano – przysługuje ona korzystającemu z urlopu górniczego na podstawie
art. 22 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r.
Jednakże inaczej niż to nastąpiło w odniesieniu do nagrody z okazji „Dnia
Górnika”, nie ma w tym przypadku ustawowej konstrukcji dodatkowej nagrody
rocznej w zakresie normatywnego określenia jej wysokości. Zawarte w ustawie
odesłanie do Karty górnika nie trafia w tym przedmiocie na skonkretyzowanie
regulacji (por. § 3 ust. 3 i 4), co powoduje w konsekwencji pozostawienie sposobu
obliczania wysokości dodatkowej nagrody rocznej w gestii przepisów zakładowych.
Nie ma racji skarżący powołując się na to, że jakoby z art. 22 ust. 3 pkt 1-3 ustawy
13
z 26 listopada 1998 r. miałoby i to „niezbicie” wynikać prawo do wyliczania
dodatkowej nagrody rocznej na podstawie zasad określonych w Karcie górnika.
Wobec tego, że wysokość dodatkowej nagrody rocznej nie została
ukształtowana ustawowo nie budzi zastrzeżeń w tym zakresie (por. art. 9 § 2 k.p.)
rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku opierające się na niekwestionowanym w
skardze kasacyjnej ustaleniu, że miały zastosowanie – zaakceptowane przez
powoda – w ramach postępowania o przyznanie mu urlopu górniczego przepisy
protokołów dodatkowych nr 5 i 6 UZP dla PZG z dnia 21 grudnia 1991 r. w związku
z § 16 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy.
Co do odprawy emerytalnej skarga kasacyjna nie wskazuje żadnego zarzutu
skonkretyzowanego do podstaw rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. Bezzasadne
są w tym przypadku zarzuty błędnej wykładni wskazanych przepisów prawa
materialnego, bo nie są one adekwatne do podstaw rozstrzygnięcia, w
szczególności ustalenia, że z tytułu odprawy emerytalnej powód otrzymał od
pracodawcy świadczenie wyliczone na podstawie wynagrodzenia z 3 ostatnich
miesięcy przed rozpoczęciem urlopu górniczego. Nie wiadomo na czym miałoby
polegać zaniżenie tego świadczenia, tym bardziej, że w uzasadnieniu skargi, nie
odnosząc się bezpośrednio do kwestii odprawy emerytalnej, skarżący stwierdził, że
wysokość świadczeń powinna być wypłacona w kwocie wynikającej z faktycznie
wypłaconego wynagrodzenia pracownikowi przed przejściem na urlop górniczy, a
nie według wysokości świadczenia socjalnego. Taki postulat został, w odniesieniu
do odprawy emerytalnej przez pracodawcę zrealizowany, którego to ustalenia
skarżący nie kwestionuje.
Wobec bezzasadności skargi kasacyjnej co do dodatkowej nagrody rocznej
oraz odprawy emerytalnej Sąd Najwyższy w tej części skargę oddalił na podstawie
art. 39814
k.p.c. (pkt 2 wyroku).