Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 353/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę rodzinną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lipca 2006 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i zmienia wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23
marca 2004 r., w ten sposób, że oddala odwołanie;
2. odstępuje od obciążania ubezpieczonej kosztami
postępowania.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4
lipca 2004 r. oddalił apelację pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od
wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 marca
2004 r., którym to wyrokiem zmieniono decyzję pozwanego organu rentowego z
dnia 6 czerwca 2003 r. i przyznano J. S. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu
za okres od 1 kwietnia 2003 r. do 31 czerwca 2006 r.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny podzielił ustalenie Sądu
Okręgowego, że ubezpieczona J. S. stała się całkowicie niezdolna do pracy i
niezdolna do samodzielnej egzystencji do dnia 31 marca 2006 r. Opowiedział się
także za poglądem Sądu Okręgowego, iż zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. ( jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) prawo do
renty rodzinnej w przypadku osoby całkowicie niezdolnej do pracy i niezdolnej do
samodzielnej egzystencji nie jest uzależnione od wieku, w którym stan taki powstał.
Tym samym nie podzielił stanowiska apelującego organu rentowego, iż zgodnie z
przywołanym wyżej przepisem, niezbędną przesłanką prawa do renty rodzinnej dla
dzieci – bez względu na wiek - jest wymóg, aby nie tylko całkowita niezdolność do
pracy lecz także całkowita niezdolność do pracy i niezdolność do samodzielnej
egzystencji powstała w okresie do ukończenia 16 lat lub do ukończenia nauki w
szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy,
zarzucając naruszenie art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r, o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegającą na
przyjęciu, że prawo do renty rodzinnej przysługuje dzieciom bez względu na wiek,
jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy i niezdolne do samodzielnej
egzystencji, niezależnie od tego, kiedy stan ten nastąpił.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i „utrzymanie w mocy zaskarżonej decyzji z dnia 6 czerwca 2003 r.”, bądź
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
zasądzenie kosztów postępowania.
3
Uzasadniając przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący wskazał,
że w niniejszej sprawie występuje istotne zagadnienie prawne polegające na
prawidłowej wykładni przepisu art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS.
W uzasadnieniu skargi pozwany wskazał, że sądy obu instancji błędnie
zinterpretowały przepis art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Zdaniem skarżącego, dla prawidłowej interpretacji powyższego przepisu, należy
sięgnąć do wykładni historyczno-celowościowej. Przypomniał, że pojęcia całkowitej
niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji i całkowitej
niezdolności zastąpiły dawną I i II grupę inwalidzką, nie zmieniły jednak
obowiązujących zasad. Dodatkowo, zdaniem skarżącego, ochrona wynikająca z
omawianego przepisu dotyczyć może małoletnich, pobierających naukę, najdalej do
25 roku życia. Natomiast nie było intencją ustawodawcy udzielenie tej ochrony
ubezpieczeniowej ludziom, którzy stali się niezdolni do samodzielnej egzystencji w
późniejszym wieku, a nawet w bardzo podeszłym wieku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Interpretacja przepisu art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS stała się przedmiotem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006r.
w sprawie II UZP 10/06 ( Biul.SN 2006/9/15 ). Zgodnie z jej treścią dziecko, które
stało się całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji po osiągnięciu
wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie nabywa prawa do renty rodzinnej na podstawie
art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.
W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że wątpliwości co do
wykładni przepisu art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach wynikają z
niejednoznacznej treści tej normy prawnej. Przepis art. 68 ust. 1 w pełnym
brzmieniu stanowi: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione
mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat, 2) do ukończenia nauki w
4
szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat
życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy
oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o
którym mowa w pkt 1 lub 2. To ostatnie uregulowanie można rozumieć w dwojaki
sposób. Można uznać, że warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej dziecka,
które przekroczyło wiek wymieniony w punkcie 1 lub 2, jest powstanie całkowitej
niezdolności do pracy wraz z niezdolnością do samodzielnej egzystencji w każdym
czasie, natomiast powstanie całkowitej niezdolności do pracy musi nastąpić przed
osiągnięciem tego wieku. Taką interpretację mogłoby uzasadniać alternatywne
wyodrębnienie dwu grup osób, przy czym druga z tych grup została obwarowana
dodatkowym warunkiem - powstaniem całkowitej niezdolności do pracy w
określonym wieku. Za taką wykładnią opowiedział się Sąd Apelacyjny w
Katowicach w wyroku z dnia 22 lutego 2001 r., III AUa 1750/00 (Wokanda 2002 nr
9, poz. 38) oraz Sąd Najwyższy w niepublikowanym wyroku z dnia 8 grudnia 2005
r., I UK 99/05. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że słabością tej interpretacji jest to,
że przy przedstawionym rozumieniu przepis byłby niepoprawny gramatycznie.
Skoro miałby składać się z dwu odrębnych zdań, drugie z nich w brzmieniu
"całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2" byłoby
pozbawione orzeczenia. Poprawnie zredagowany przepis, jeżeli nadać mu taki
sens, jak w przedstawionej interpretacji, musiałby brzmieć: "bez względu na wiek,
jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub
stały się całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2".
Sąd Najwyższy wskazał drugą możliwość rozumienia powyższego przepisu a
mianowicie taką, że dwie grupy osób, jedna lub druga (osoby całkowicie niezdolne
do pracy i niezdolne do samodzielnej egzystencji lub osoby całkowicie niezdolne do
pracy), muszą spełnić warunek powstania niezdolności do pracy we wskazanym
okresie. Takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w niepublikowanym
wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r., I UK 116/05, opierając się na wykładni
gramatycznej. Zdaniem Sądu Najwyższego połączenie dwu grup osób spójnikiem
"lub" oznacza, że warunek dotyczy obu grup. Gdyby miał się odnosić do ostatniej
grupy, składniki zdania byłyby połączone spójnikiem "albo" oznaczającym
alternatywę rozłączną. Rzeczywiście w zacytowanym w całości przepisie został
5
użyty spójnik "albo" w celu określenia alternatywnych warunków wymaganych od
dziecka: albo wiek do wskazanej granicy (pkt 1 i 2) albo bez względu na wiek przy
spełnieniu dodatkowych warunków (pkt 3). Nie jest to jednak w omawianej ustawie
regułą. Spójnik "lub" przy wymienianiu różnych grup osób występuje w art. 132
stanowiącym w początkowej części: "emerytowi lub renciście, który zamieszkał za
granicą", świadczenie wypłaca się na określonych zasadach. Oczywiste jest, że
warunek zamieszkiwania za granicą dotyczy obu grup osób - emerytów i rencistów
- a określenie "który zamieszkał za granicą" nie może odnosić się tylko do rencisty.
Inaczej spójnik "lub" został użyty w art. 70 ust. 3. We wstępnej części używa on
określenia: "małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie
pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej", a w dalszej części wymienia
dodatkowe warunki wymagane do renty rodzinnej. W tym przypadku
niepozostawanie we wspólności małżeńskiej dotyczy tylko wdowy, gdyż orzeczenie
rozwodu samo przez się wyklucza wspólność małżeńską. Użycie spójnika "lub" nie
oznacza tu, że następujący po wymienieniu dwu grup osób warunek dotyczy obu
tych grup, odnosi się on tylko do ostatniej z nich. Jeszcze inaczej zredagowany jest
przepis art. 70 ust. 1 pkt 2, który trzykrotnie używa spójnika "lub". Reguluje on
prawo do renty rodzinnej wdowy i brzmi następująco "wychowuje co najmniej jedno
z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu,
które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli
sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do
samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do
renty rodzinnej". W pierwszym wypadku spójnik "lub" występuje jako łączący, w
drugim jako rozdzielający, a w trzecim, w zakresie warunku uprawnienia dziecka do
renty rodzinnej, występuje podobny problem interpretacyjny, jak w rozpatrywanym
zagadnieniu prawnym. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał, że wykładnia
gramatyczna jest więc w przypadku omawianej ustawy zawodna i znaczenie
użytych określeń należy oceniać w kontekście całej regulacji.
Odwołując się do wykładni historycznej Sąd Najwyższy stwierdził, że ustawa z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w zakresie prawa do renty rodzinnej adaptowała do swego tekstu bez
istotnych zmian przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
6
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Przepis art.
39 ust. 1 tej ostatniej ustawy, będący odpowiednikiem art. 68 ust. 1 ustawy obecnie
obowiązującej, stanowił, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci
przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat, 2) do
ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej jednak niż do
osiągnięcia 25 lat życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się inwalidami I
lub II grupy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2. Regulacja ta była jasna i
jednoznaczna - warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej przez dziecko, które
przekroczyło określony wiek, było powstanie inwalidztwa I lub II grupy przed
osiągnięciem tego wieku. Przepis w tym brzmieniu obowiązywał do dnia 1 września
1997 r., to jest do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o
zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu
społecznym (Dz. U. Nr 100, poz. 461), która wyeliminowała pojęcia "inwalidztwa" i
"inwalidy" zastępując je pojęciami "niezdolności do pracy" i "osoby niezdolnej do
pracy". Przepis art. 11 ust. 1 ustawy zmieniającej stanowił, że dotychczasowych
inwalidów I, II, i III grupy uważa się odpowiednio za całkowicie niezdolnych do
pracy i samodzielnej egzystencji, całkowicie niezdolnych do pracy i częściowo
niezdolnych do pracy. Po wejściu w życie tej zmiany należało w przepisie art. 39
ust. 1 pkt 3 zastąpić określenie "inwalidami I lub II grupy" określeniem "całkowicie
niezdolnymi do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnymi do
pracy" i przepis ten był odczytywany następująco: "bez względu na wiek, jeżeli stały
się całkowicie niezdolne do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie
niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2". Nastąpiła tu tylko
zmiana terminologii, natomiast dotychczasowa regulacja pozostała niezmieniona.
Nadal warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej było powstanie całkowitej
niezdolności do pracy wraz niezdolnością do samodzielnej egzystencji
(dotychczasowe inwalidztwo I grupy) lub powstanie całkowitej niezdolności do
pracy (dotychczasowe inwalidztwo II grupy) w okresie wymienionym w punktach 1
lub 2. Przepis art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach ma brzmienie
identyczne jak przepis art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników w wersji nadanej mu ustawą zmieniającą. Faktem jest, że proste
przeniesienie dotychczasowej regulacji do nowej ustawy było redakcyjnie
7
niezręczne. Po wyeliminowaniu pojęcia "inwalida I lub II grupy" wystarczyłoby
określenie "całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2",
co obejmowałoby także osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji. Jeżeli
ustawodawca chciał zachować dotychczasowe rozróżnienie, przepis można było
zredagować następująco: "bez względu na wiek, jeżeli w okresie, o którym mowa w
pkt 1 lub 2, stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej
egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy". Wówczas przepis byłby rozumiany
jednoznacznie. Jednakże niezręczność redakcyjna nie oznacza nadania przepisowi
odmiennej treści. Gdyby przepis aktualnie obowiązującej ustawy należało rozumieć
inaczej niż brzmiący identycznie przepis poprzedniej ustawy, musiałyby istnieć
podstawy uzasadniające odmienną interpretację. Z porównania obu regulacji
wynika, że ustawa o emeryturach i rentach nie wprowadziła w stosunku do
dotychczasowego stanu prawnego dodatkowych świadczeń czy przywilejów dla
osób całkowicie niezdolnych do pracy oraz niezdolnych do samodzielnej
egzystencji. Osobom takim przysługuje jedynie dodatek pielęgnacyjny na podstawie
art. 75 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, będącego odpowiednikiem art. 48
ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników, jeżeli mają ustalone prawo
do emerytury lub renty. Gdyby ustawodawca chciał wprowadzić dodatkowy
przywilej w zakresie renty rodzinnej, uczyniłby to w sposób wyraźny i jednoznaczny
w sytuacji, gdy wprowadzenie takiego przywileju kłóci się z filozofią całej ustawy.
Dalej Sąd Najwyższy, odwołując się do wykładni celowościowej, wywiódł, że
prawo do renty zarówno z tytułu niezdolności do pracy, jak i renty rodzinnej, ustawa
wiąże z podleganiem ubezpieczeniu społecznemu. Osoby które stały się niezdolne
do pracy, w tym także do samodzielnej egzystencji, nabywają prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy tylko wówczas, gdy powstanie niezdolności do pracy
poprzedza odpowiedni okres ubezpieczenia (art. 57 ust. 1 pkt 3 i art. 58). Jeżeli nie
były ubezpieczone, a przed powstaniem zdarzenia uprawniającego do renty miały
możliwość wykonywania pracy lub innej działalności będącej tytułem
ubezpieczenia, lecz z możliwości tej nie skorzystały, to nie nabywają prawa do
renty ani do innych świadczeń z ustawy o emeryturach i rentach. Osobom, które z
powodu całkowitej niezdolności do pracy nie są w stanie zarobkować, nie
przysługuje żadne świadczenie, a osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji
8
przysługuje jedynie zasiłek pielęgnacyjny na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia
28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr
139, poz. 992). Powiązanie prawa do renty rodzinnej z ubezpieczeniem polega na
tym, że osoba, po śmierci której powstaje to prawo, musi mieć odpowiednio długi
okres ubezpieczenia albo, po osiągnięciu takiego okresu, korzystać ze świadczeń z
tego ubezpieczenia - emerytury lub renty (art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach). Ubezpieczenie społeczne obejmuje także członków rodziny
ubezpieczonego w postaci prawa do renty rodzinnej w razie jego śmierci. Prawo to
obejmuje tylko tych członków rodziny, co do których na zmarłym ciążył ustawowy
obowiązek ich utrzymania, a którzy nie mieli możliwości zgłoszenia się do własnego
ubezpieczenia. Są to między innymi wymienione w art. 68 dzieci zmarłego, które ze
względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy
zarobkowej lub innej działalności. Jeżeli przed ukończeniem nauki lub osiągnięciem
wieku uprawniającego do działalności zarobkowej staną się całkowicie niezdolne do
pracy, to nie mają obiektywnej możliwości podlegania ubezpieczeniu społecznemu i
związanej z tym możliwości uzyskania świadczeń z własnego ubezpieczenia.
Natomiast istnieje taka możliwość w przypadku osoby, która po zakończeniu
pobierania nauki jest zdolna do pracy. Osoba taka może skorzystać z objęcia jej
ubezpieczeniem społecznym i w razie wystąpienia zdarzenia powodującego
niezdolność do pracy, także całkowitą wraz z niezdolnością do samodzielnej
egzystencji, nabywa prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Prawo do renty
rodzinnej przysługuje tylko takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy, a
także niezdolnemu do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości
uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało
się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło podlegać ubezpieczeniu
społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. Posługując się tą logiką
ustawodawca nie przyznał prawa do renty rodzinnej dzieciom zmarłego, które przed
osiągnięciem wieku 16 lat lub przed ukończeniem szkoły stały się częściowo
niezdolne do pracy, gdyż dzieci takie mogą korzystać co prawda z ograniczonych,
lecz istniejących możliwości zarobkowych. Ta sama logika przemawia za
wyłączeniem prawa do renty rodzinnej dzieci, które stały się całkowicie niezdolne
do pracy, w tym także niezdolne do samodzielnej egzystencji, po osiągnięciu tego
9
wieku i ukończeniu nauki, gdyż w stosunku do nich nie było przeszkód do podjęcia
pracy lub innej działalności łączącej się z obowiązkiem ubezpieczenia.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 8 grudnia 2005 r., I UK 99/05, Sąd Najwyższy
powołał się na względy społeczne przemawiające za uprzywilejowanym
traktowaniem osób całkowicie niezdolnych do samodzielnej egzystencji w stosunku
do osób, które są wprawdzie całkowicie niezdolne do pracy ale mają zachowane
podstawowe funkcje życiowe. Te drugie osoby mogą bowiem wykonywać pracę w
warunkach chronionych, a w przypadku pierwszych jest to praktycznie niemożliwe.
Argumentacja ta nie jest w pełni przekonująca, gdyż osoby całkowicie niezdolne do
pracy z definicji utraciły zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2
ustawy o emeryturach i rentach). W przypadku posiadania lub nabycia przez te
osoby odpowiednich kwalifikacji mogą one wykonywać pracę i normalnie
zarobkować, jest to jednak wyjątek, a nie reguła. Wyjątki takie mogą występować
także w przypadku osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, które przy
wykonywaniu czynności życiowych muszą korzystać z pomocy innej osoby, jednak
ich szczególne kwalifikacje zawodowe pozwalają na zarobkowanie (na przykład
osoby całkowicie niewidome albo osoby niemogące poruszać się samodzielnie,
które wykonują pracę umysłową). Na pewno słuszne by było przyznanie renty
rodzinnej dzieciom zmarłego całkowicie niezdolnym do pracy lub tylko tym z nich,
które są także niezdolne do samodzielnej egzystencji, jeżeli tego rodzaju
niezdolność powstała w krótkim czasie po osiągnięciu wieku 16 lat lub po
ukończeniu szkoły, a dzieci te pozostawały na utrzymaniu zmarłego. Jednakże
przepis przyznający takie prawo musiałby zawierać odpowiednie zastrzeżenie.
Przepis art. 68 ust. 1 pkt 3, rozumiany jako przyznający prawo do renty rodzinnej
dziecku niezdolnemu do samodzielnej egzystencji niezależnie od tego, w jakim
okresie powstała ta niezdolność, nie warunkuje tego prawa od pozostawania
dziecka na utrzymaniu zmarłego czy przyczyniania się zmarłego do utrzymania
dziecka. Nie ma tu analogicznego zastrzeżenia, jak w przepisie art. 71,
uzależniającym prawo do renty rodzinnej rodziców zmarłego od przyczyniania się
do ich utrzymania. Nie ma także żadnych innych zastrzeżeń. Przy przyjęciu takiej,
jak w powołanym wyroku Sądu Najwyższego koncepcji, należałoby uznać, że w
każdym przypadku dziecko zmarłego, będące osobą dorosłą, nabywa prawo do
10
renty rodzinnej, jeżeli utraciło zdolność do samodzielnej egzystencji. Przepis nie
zawiera takiego warunku, jak w przypadku wdowy (art. 70 ust. 1 pkt 1) - istnienia
niezdolności do pracy w chwili śmierci męża. Niezdolność dorosłego dziecka do
samodzielnej egzystencji mogłaby powstać po śmierci jednego z rodziców. Nie
byłby także przeszkodą fakt, że osoba ubiegająca się o rentę rodzinną przed
powstaniem niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji podlegała
ubezpieczeniu i nabyła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie ma
podobnego do określonego w art. 69, dotyczącego prawa do renty rodzinnej
wnuków zmarłego, wyłączenia tych wnuków, które mają prawo do renty rodzinnej
po rodzicach. Niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji dziecko zmarłego
uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy mogłoby żądać ustalenia prawa
do renty rodzinnej i jej wypłacania, jeżeli to świadczenie byłoby dla niego
korzystniejsze (art. 95 ust. 1). Opisane tu sytuacje nie mogłyby wystąpić przy
przyjęciu, że uprawnione do renty rodzinnej jest tylko takie dziecko, które stało się
całkowicie niezdolne do pracy w okresie, w którym nie mogło zostać objęte
ubezpieczeniem społecznym, czyli w okresie, o którym mowa w art. 68 ust 1 pkt 1 i
2. Gdyby warunek powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji w tym
okresie nie był wymagany, ustawodawca musiałby poczynić stosowne
zastrzeżenia, podobne do tych, które znalazły się w powołanych wyżej przepisach.
Brak takich zastrzeżeń oznacza, że warunek powstania niezdolności do pracy w
okresach wymienionych w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 dotyczy zarówno osób
całkowicie niezdolnych do pracy, jak i osób, które są jednocześnie niezdolne do
samodzielnej egzystencji.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie podziela w całej rozciągłości
argumentację przedstawioną powyżej, a w konsekwencji wykładnię przepisów
dokonaną w powyższej uchwale.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39816
k.p.c. orzekł jak
w sentencji wyroku. O kosztach orzeczono na mocy art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.