Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 64/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości "M." Sp. z o.o.
przeciwko "D." Sp. z o.o.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną oraz wydanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 października 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód Syndyk Masy Upadłości „M.” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w pozwie skierowanym przeciwko „D.” Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością domagał się ustalenia, że zawarta w dniu 9 lipca 2001 r.
pomiędzy „M.” Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, a pozwaną umowa
sprzedaży nieruchomości rolnej położonej we wsi P., obejmującej działki nr 141/2 i
nr 144 o łącznej powierzchni 22,79 ha, dla której Sąd Rejonowy w T. prowadzi
księgę wieczystą Kw nr [...], jest nieważna. Wniósł też o nakazanie pozwanej
wydania opisanej wyżej nieruchomości oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów
procesu. W uzasadnieniu wskazał, że przy zawieraniu umowy sprzedaży
nieruchomości strony tej transakcji reprezentowane były – z naruszeniem art. 108
k.c. - przez tę samą osobę, pełniącą w obu Spółkach funkcję ich organu (zarządu).
W piśmie procesowym z dnia 8 lipca 2002 r. powód – z ostrożności procesowej –
zgłosił żądanie uznania wskazanej wyżej umowy za bezskuteczną w stosunku do
niego podnosząc, iż zawarta ona została w okresie pięciu miesięcy
poprzedzających złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki „M.”.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 20 listopada 2002 r. uwzględnił
żądania zgłoszone w pozwie podzielając argumentację przytoczoną w ich
uzasadnieniu.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 24 lipca
2003 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. Sąd drugiej instancji wskazał, że strony zawarły umowę
sprzedaży przez swoje organy, a nie przez pełnomocników. W takiej sytuacji nie
ma podstaw do uznania, że umowa ta jest – świetle art. 58 w zw. z art. 108 k.c. -
nieważna. Konieczne jest zatem rozpoznanie alternatywnie zgłoszonego przez
powódkę żądania uznania umowy za bezskuteczną.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia
15 marca 2004 r. uznał zaskarżoną umowę sprzedaży nieruchomości za
bezskuteczną w stosunku do powoda. Nakazał też pozwanej wydanie
3
nieruchomości powodowi. Sąd Okręgowy stwierdził, że powód wykazał istnienie
wszystkich przesłanek warunkujących skuteczność skargi pauliańskiej.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej od powyższego wyroku,
podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy, uwzględniając kasację pozwanej, wyrokiem z dnia
12 maja 2006 r. uchylił orzeczenie Sądu drugiej instancji i przekazał sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał, że brak wyraźnego
wskazania w motywach zaskarżonego orzeczenia czy zasadność roszczenia
pauliańskiego usprawiedliwiał materiał dowodowy zaoferowany przez powoda
w pozwie, czy także zgłoszony przez niego w późniejszej fazie postępowania, nie
pozwala odeprzeć zarzutu naruszenia art. 47912
§ 1 k.p.c.
Zaskarżonym skargą kasacyjną wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok
Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że dowody powołane w pozwie nie dają podstawy do
ustalenia, że zaistniały przesłanki usprawiedliwiające uznanie umowy sprzedaży
nieruchomości za bezskuteczną w oparciu o art. 527 k.c. Z dowodów tych wynika
jedynie, kiedy umowa została zawarta oraz jaka była jej treść. Wystąpienie
przesłanek przewidzianych w powołanym przepisie, tj. pokrzywdzenia wierzycieli,
działania dłużnika ze świadomością takiego skutku oraz wiedzy o tym osoby
trzeciej stwierdzone zostało przez Sąd pierwszej instancji na podstawie dowodów
zgłoszonych później, a więc z naruszeniem art. 47912
§ 1 k.p.c.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c. powód zarzucił Sądowi Apelacyjnemu – mające istotny wpływ na wynik
sprawy - naruszenie:
- art. 232 zdanie drugie k.p.c. przez wadliwe uznanie, że dowody dopuszczone
przez Sąd pierwszej instancji, poza dowodami zgłoszonymi w pozwie,
przeprowadzone zostały z naruszeniem art. 47912
§ 1 k.p.c., w związku z czym
ustalenia faktyczne poczynione na ich podstawie nie mogły stanowić podstawy
rozstrzygnięcia;
- art. 4791
§ 1 i 2 oraz art. 47912
§ 1 k.p.c. wskutek przyjęcia, że do rozpoznania
roszczenia paulińskiego powoda ma zastosowanie ten ostatni z przepis,
podczas gdy sprawa z powództwa syndyka masy upadłości o uznanie czynności
4
prawnej za bezskuteczną na podstawie art. 527 k.c. w zw. z art. 56 prawa
upadłościowego nie jest sprawą gospodarczą w rozumieniu pierwszego
z wymienionych unormowań.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, powód wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia wydanego wcześniej w sprawie wyroku kasatoryjnego
jednoznacznie wynika, że u podstaw tego orzeczenia legło stwierdzenie
naruszenia art. 47912
§ 1 k.p.c. wskutek nie dostrzeżenia konieczności dokonania
selekcji zgromadzonych w sprawie dowodów przez pryzmat przesłanki obowiązku
zgłoszenia ich w stosownym (określonym w powołanym przepisie) czasie, które to
uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy. Formułując powyższą ocenę Sąd
Najwyższy przesądził, że w sprawie niniejszej znajduje zastosowanie art. 47912
§ 1
k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę ponownie pozostawał związany tym
stanowiskiem. Związanie to odnosi się także do stron procesu. Powód nie mógł
zatem skutecznie oprzeć skargi kasacyjnej na podstawie sprzecznej ze
stanowiskiem prawnym wyrażonym wcześniej przez Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.). Skonstruowany z naruszeniem powyższej zasady zarzut obrazy art. 4791
§ 1 i 2 oraz art. 47912
§ 1 k.p.c. nie mógł więc zostać uwzględniony.
Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutowi naruszenia art. 232
zdanie drugie k.p.c., przewidującego możliwość dopuszczenia przez sąd dowodów
nie wskazanych przez strony.
Z motywów zaskarżonego wyroku wynika, że – w ocenie Sądu drugiej
instancji – nie jest dopuszczalne oparcie rozstrzygnięcia na ustaleniach faktycznych
dokonanych na podstawie sprekludowanych dowodów. Z tak uogólnionym, a przy
tym kategorycznie sformułowanym poglądem nie można jednak się zgodzić. Opiera
się on bowiem na założeniu, że przepisy ustanawiające tzw. prekluzję dowodową
(w tym m.in. art. 47912
k.p.c.) wyłączają lub co najmniej w istotny sposób
ograniczają przewidziane w art. 232 zdanie drugie k.p.c. uprawnienie sądu do
dopuszczenia dowodu z urzędu. W judykaturze prezentowane jest jednak
5
stanowisko, podzielane przez skład orzekający, zgodnie z którym pomiędzy
unormowaniami zakreślającymi stronom granice czasowe do zgłaszania wniosków
dowodowych, a przepisem art. 232 zdanie drugie k.p.c. uprawniającym sąd do
działania ex officio nie zachodzi wskazywana wyżej relacja (por. uzasadnienia
wyroków Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC 2006,
nr 10, poz. 174 oraz z dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 377/06, nie publ.).
Z poglądem tym nie koliduje wskazany w uzasadnieniu wydanego wcześniej
(w rozpoznawanej sprawie) orzeczenia kasatoryjnego obowiązek uwzględnienia
przez sąd drugiej instancji ograniczeń wynikających z prekluzji dowodowej.
Wyłączenia wyraźnie przyznanego przez ustawodawcę sądowi uprawnienia nie
można wyprowadzać w drodze wykładni przepisów nakładających na strony ciężary
procesowe.
Stojąc na gruncie tego zapatrywania należy uznać, że dowód zgłoszony
przez stronę z naruszeniem przepisów o prekluzji dowodowej może być
dopuszczony przez sąd z urzędu na podstawie art. 232 zdanie drugie k.p.c.
W sytuacji zatem, gdy we wskazanych wyżej okolicznościach sąd artykułuje
wyraźnie skorzystanie z uprawnienia przewidzianego w powołanym przepisie,
naruszenia art. 47912
§ 1 k.p.c. nie wchodzi w rachubę.
Sąd Apelacyjny zajął odmienne stanowisko błędnie uznając, że art.
47912
§ 1 k.p.c. generalnie wyłącza zastosowanie art. 232 zdanie drugie k.p.c., stąd
też nie ma potrzeby rozważenia, czy sprekludowane dowody zostały dopuszczone
przez Sąd pierwszej instancji z urzędu. Przyjęcie za podstawę zaskarżonego
wyroku takiego zapatrywania nie pozwala odeprzeć zarzutu naruszenia
wymienionych przepisów.
Z tych tez względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 orzekł,
jak w sentencji.