Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 309/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w
W. działającego na rzecz J.B.
przeciwko Politechnice […]
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 29 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 25 maja 2006 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Ogólnopolski Akademicki Związek Zawodowy w W. działający na rzecz J. B.
domagał się w pozwie wniesionym przeciwko Politechnice […] zasądzenia na jego
2
rzecz kwoty 14. 316, 30 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2004 r. do
dnia zapłaty. Na rozprawie w dniu 18 stycznia 2005 r. powód ostatecznie wniósł o
zasądzenie dochodzonego wynagrodzenia za okres od marca do września 2001 r.
alternatywnie albo z powodu gotowości do świadczenia pracy albo za czas
pozostawania bez pracy na podstawie art. 47 k. p.
Wyrokiem z dnia 14 lipca 2005 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zasądził od strony pozwanej na rzecz J. B. kwotę 10. 542 zł. brutto
oraz kwotę 2.101 zł. wraz z ustawowymi odsetkami (I), nadał wyrokowi rygor
natychmiastowej wykonalności do kwoty 1. 506 zł. (II) i umorzył postępowanie w
pozostałym zakresie (III).
Sąd Rejonowy ustalił, że uchwałą Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność
80” przy Politechnice […] z dnia 21 stycznia 1997 r. powierzono Jackowi B. funkcję
skarbnika Komisji Zakładowej. Jednocześnie z upoważnienia przewodniczącego
pełnił on, w jego zastępstwie, obowiązki przewodniczącego. Od września 2000 r. J.
B. wszedł w skład zarządu Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność 80” przy
Politechnice […], którego kadencja trwała od 2000 r. do 2004 r., przy czym J. B.
funkcję tę pełnił do dnia 30 grudnia 2002 r. – do dnia złożenia rezygnacji. J.k B. był
jednocześnie członkiem Zarządu Regionu, wchodził w skład Prezydium Zarządu
Regionu jako Zastępca Przewodniczącego oraz był delegatem na Zjazd Krajowy.
W trakcie sprawowania funkcji przewodniczącego Komisji Zakładowej były
odprowadzane składki.
W maju 2000 r. J. B. otrzymał od Rektora Politechniki […] pismo informujące
o wygaśnięciu stosunku pracy z powodu prawomocnego orzeczenia właściwej
komisji dyscyplinarnej o wykluczeniu z zawodu nauczyciela. W dniu 15 lutego 2001
r. J. B. złożył skargę w PIP […] na Rektora Politechniki […], wskazując na
uporczywe naruszanie jego praw pracowniczych i negowanie statusu pracownika.
Powoływał się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2001 r. którym
uchylone zostało orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej
Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 kwietnia 2000 r. o ukaraniu J. B. karą wydalenia z
zawodu nauczyciela. W okresie od marca do września 2001 r. J. B. interweniował u
Dziekana Wydziału […] celem ustalenia dlaczego nie jest traktowany jak
pracownik, zgłaszając jednocześnie gotowość świadczenia pracy. Przedłożone
3
przez niego w sekretariacie Wydziału zaświadczenie o czasowej niezdolności do
pracy w okresie od 23 – 25 maja 2005 r. zostało mu zwrócone ze wskazaniem, że
nie jest pracownikiem Wydziału. W spornym okresie miesięczne wynagrodzenie
pracowników zatrudnionych na stanowisku asystenta w kategorii odpowiadającej
stanowisku powoda wynosiło 1520 zł. brutto. Ostatnie wynagrodzenie J. B.
otrzymał w kwietniu 2000 r. a kolejne w momencie podjęcia pracy – we wrześniu
2002 r. Sąd I instancji ustalił, że w innej sprawie wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2002
r. Sąd Rejonowy przywrócił powoda J. B. do pracy u strony pozwanej Politechniki
na dotychczasowe stanowisko w oparciu o dotychczasowe warunki pracy i płacy.
Na podstawie tego wyroku, po jego uprawomocnieniu się w dniu 11 września 2002
r. J. B. został przywrócony do pracy.
Uchwałą z dnia 15 lutego 2002 r. został przyjęty statut Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego, którego prezesem jest aktualnie J. B.
Wobec tego, że rozwiązanie umowy nastąpiło w czasie kiedy J. B. wchodził
w skład zarządu zakładowej organizacji związkowej, Sąd Rejonowy przyjął
zastosowanie art. 57 k. p., oraz art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych w związku z art. 97 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Według Sądu Rejonowego J. B. podlegał szczególnej ochronie do dnia 30
grudnia 2003 r., tj. w okresie roku od wygaśnięcia mandatu związanego z
pełnieniem funkcji przewodniczącego Zakładowej Organizacji Związkowej oraz jako
osoba pełniąca funkcję z wyboru – przewodniczący Krajowego Zarządu OAZZ w
W.
Sąd Rejonowy nie uwzględnił zarzutów strony pozwanej, że J. B. funkcje
związkowe wykorzystywał wyłącznie dla ochrony własnych praw.
W tym zakresie Sąd Rejonowy przyjął, że zgodnie z § 6 pkt 2 statutu
Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego w W. związek ten
realizuje swe cele m. in. przez wszczynanie i udział w postępowaniu
administracyjnym, sądowym lub innym na rzecz osób, których prawa lub wolności
zostały, w ocenie Związku, naruszone.
W apelacji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła naruszenie
przepisów prawa materialnego przez błędną subsumcję art. 45 ust. 3 k. p. w
związku z art. 32 ustawy o związkach zawodowych i art. 8 k. p., art. 95 ust. 1 pkt 3
4
ustawy o szkolnictwie wyższym oraz art. 462 k. p. c. i art. 252
ustawy o związkach
zawodowych w związku z art. 5 k. c. i 8 k. p. a nadto nie wyjaśnienie wszystkich
okoliczności faktycznych mających istotne znaczenie dla rozpoznania sprawy i art.
233 § 1 k. p. c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów na skutek
pominięcia zawnioskowanych przez stronę wniosków dowodowych zmierzających
do poddania ocenie sądu zarzutu instrumentalnego traktowania przez powoda
przynależności do związku zawodowego.
Wyrokiem z dnia 25 maja 2006 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych na podstawie art. 385 k. p. c. oddalił apelację pozwanej Politechniki.
Podzielając ustalenia faktyczne i podstawę prawną zaskarżonego wyroku
Sąd II instancji podkreślił, że konsekwencją wydania orzeczenia o przywróceniu do
pracy jest powstanie po stronie pracownika uprawnienia do domagania się
wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy, przypadający w czasie
toczącego się postępowania pod warunkiem podjęcia przez pracownika
zatrudnienia w wyniku przywrócenia do pracy bądź co najmniej zgłoszenia przez
niego gotowości niezwłocznego podjęcia pracy. Wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy stanowi swoisty rodzaj rekompensaty z tytułu wadliwego
rozwiązania umowy o pracę i spowodowanego w konsekwencji uszczerbku
majątkowego zaś jego wysokość jest uzależniona od długości okresu
wypowiedzenia i korzystania lub nie z prawa do szczególnej ochrony trwałości
stosunku pracy.
Z niebudzących wątpliwości ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że w
rozpoznawanej sprawie doszło do rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem
podlegającym szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy
przewidzianej w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). J. B. uchwałą z dnia 21 stycznia 1997 r. Komisji
Zakładowej NSZZ „Solidarność 80: przy Politechnice […] objął funkcję skarbnika
Komisji Zakładowej, a następnie do dnia 30 grudnia 2002 r. pełnił funkcję
przewodniczącego zarządu Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność 80” przy
Politechnice. W takiej sytuacji przewidziany w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych okres ochrony stosunku pracy trwał do dnia 30 grudnia 2003 r.
Powyższa okoliczność wskazuje, że pracownikowi, w związku z pełnioną przez
5
niego funkcją, przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy w
tym za objęty żądaniem pozwu okres od marca do września 2001 r.
W zakresie zarzutu dotyczącego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Sąd drugiej
instancji podzielił pogląd wyrażony przez Sąd pierwszej instancji, że sposób
pełnienia funkcji przez członka organizacji związkowej nie podlega badaniu sądu, a
jest ona sprawowana przez jednostki wewnętrzne danej organizacji oraz członków
związku zawodowego.
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego
strona pozwana wniosła o jego uchylenie i oddalenie powództwa w całości,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. Skarga kasacyjna ma dwie podstawy. W ramach
podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa materialnego skarżąca
zarzuciła:
a) naruszenie art. 47 k. p. przez jego zastosowanie, a tym samym
przyjęcie, że wobec wygaśnięcia stosunku pracy powoda na skutek
zdarzenia, na które pozwany pracodawca nie miał wpływu,
pracodawca ma być zobowiązany do wypłaty wynagrodzenia za
cały czas pozostawania pracownika bez pracy;
b) naruszenie art. 26 pkt 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych w związku z art. 462 k. p. c. i § 6 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2000 r. w sprawie
ustalenia organizacji społecznych uprawnionych do działania przed
sądami w imieniu i na rzecz obywateli przez dopuszczenie przez
Sąd pierwszej instancji w indywidualnej sprawie pracowniczej
udziału organizacji związkowej szczebla ogólnokrajowego
nieuprawnionego do występowania;
c) naruszenie art. 32 ust.1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych w związku z art. 47 i art. 57 § 2 w związku z art. 8 k.
p. przez błędną jego wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, że
powód w okolicznościach przedmiotowej sprawy podlegał
szczególnej ochronie stosunku pracy, a tym samym, że przysługuje
mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy.
6
W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego zarzucono:
- naruszenie art. 227 k. p. c. przez pominięcie dowodów
wnioskowanych przez pozwaną i tym samym nie ustalenie faktów
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia;
- naruszenie art. 316 k. p. c. i art. 217 k. p. c. w związku z art. 328 §
2 k. p. c. przez aprobowanie błędnych i niepełnych ustaleń
faktycznych Sądu I instancji i przez nadanie przymiotu
poprawności dokonanej ocenie tego sądu co do wiarygodności i
mocy dowodowej zebranego w sprawie materiału dowodowego
oraz oddalenia wniosków dowodowych strony pozwanej
implikujące przyjęcie, że jakość i sposób prowadzonej przez J. B.
działalności związkowej nie podlega ocenie sądu a tym samym, że
bez względu na ten sposób, samo pełnienie funkcji, spełnia
stawiane jej ustawą wymogi, a więc zasługuje na ochronę w
ramach ochrony stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Żaden z zarzutów obu podstaw skargi kasacyjnej nie jest zasadny.
Wobec kwestionowania w skardze subsumcyjnej poprawności podstawy
prawnej wyroku należało w pierwszej kolejności rozpatrzyć zarzuty procesowe żeby
ocenić czy ustalone w sprawie okoliczności faktyczne (podstawa faktyczna
zaskarżonego wyroku) stanowią miarodajną i niepodlegającą dalszej weryfikacji
(por. art. 39813
§ 2 k.p.c.) podstawę subsumcji wskazanych w skardze przepisów
prawa materialnego.
Wynikające ze skargi kwestie procesowe odnoszą się – za wyjątkiem
zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. – do zakresu postępowania dowodowego
przeprowadzonego przed Sądem pierwszej instancji, że Sąd ten nie przeprowadził
dowodów mających na celu wyjaśnienie „charakteru” działalności związkowej J. B.
Zarzuty te są wadliwie skonstruowane i zostały wadliwie określone i z tego powodu
nie podlegają ocenie merytorycznej.
Zarzuty naruszenia wskazanych w skardze przepisów (art. 217, art. 227 i art.
7
316 k.p.c.) przez nieprzeprowadzenie dowodów, których skarga nie precyzuje,
odnoszą się wyłącznie do postępowania przed Sądem pierwszej instancji, który w
całości przeprowadził postępowanie dowodowe i rozstrzygnął o zgłoszonych
wnioskach dowodowych. Tymczasem skarga kasacyjna dotyczy wyroku Sądu
drugiej instancji, a jej podstawą w związku z tym nie mogą być procesowe
uchybienia postępowania pierwszoinstancyjnego. Sąd drugiej instancji może
pominąć wnioski dowodowe, jeżeli zachodzą określone warunki z art.381 k.p.c.
Skarżący nie zarzucił naruszenia tego przepisu co uniemożliwia kontrolę jego
zastosowania, gdyż Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną tylko w zakresie
jej podstaw (por.art. 39813
§ 1 k.p.c.). Z tego względu nie może być rozpatrzony
zarzut skargi błędnego – zdaniem skarżącego – zaaprobowania przez Sąd drugiej
instancji zakresu postępowania dowodowego. Ta „aprobata” polegała na
zastosowaniu przez Sąd drugiej instancji art. 385 k.p.c.; na podstawie tego
przepisu Sąd dokonał oceny podstaw apelacji i uznając je za bezzasadne apelację
oddalił. Ocena ta nie została poddana weryfikacji kasacyjnej skoro skarga
kasacyjna nie wskazuje na naruszenie art. 385 k.p.c.
Jeżeli chodzi o naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. to zarzut ten - jak to
przedstawiono w uzasadnieniu skargi kasacyjnej – sprowadza się do „werbalnie
wyjątkowej oszczędności” wypowiedzi Sądu drugiej instancji co do zaniechania
sposobu realizacji powinności związkowych przez działacza związkowego jako nie
należący do domeny sądów. Tego rodzaju krytyka uzasadnienia zaskarżonego
wyroku dotyczy raczej stylu uzasadnienia a nie zawartości wymaganych ustawowo
elementów ( przedstawienia podstaw rozstrzygnięcia) i nie zawiera niczego co
mogłoby wskazywać na istnienie związku pomiędzy tym zakwestionowanym stylem
uzasadnienia wyroku a samym rozstrzygnięciem. Tym czasem stosownie do art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. uchybienia procesowe stanowią podstawę skargi kasacyjnej
jeżeli mogły mieć wpływ na treść wyroku.
Pierwszy z zarzutów materialnoprawnej podstawy skargi kasacyjnej jest
oczywiście chybiony. Skarżący bowiem zarzucił bezpodstawne zastosowanie art.
47 kodeksu pracy, którego - jak to jasno wynika z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku – Sąd drugiej instancji (podobnie jak Sąd pierwszej instancji) niezastosował,
co więcej nawet nie rozważał kwestii zastosowania tego przepisu jako
8
odpowiedniego do stanu faktycznego sprawy. Sądy uznały bowiem zgodnie z art.
97 § 2 ustawy o szkolnictwie wyższym iż w zakresie dochodzonych w sprawie
roszczeń mianowanego nauczyciela akademickiego z tytułu stwierdzenia
wygaśnięcia stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy działu drugiego,
rozdziału II oddziału 6 Kodeksu pracy, w tym art. 57 k.p.
Bezzasadny jest drugi zarzut materialnoprawnej podstawy skargi, który
polega na zakwestionowaniu zdolności procesowej Ogólnopolskiego
Akademickiego Związku Zawodowego w W. do wszczęcia postępowania w
rozpatrywanej sprawie. Przyjęte przez skarżącego założenie jakoby taką zdolność
procesową o jakiej jest mowa w art. 462 k.p.c. miały wyłącznie struktury zakładowe
związków zawodowych nie ma podstaw prawnych. Takich podstaw na pewno nie
stwarzają wskazane w skardze przepisy art. 462 k.p.c. i § 6 wykonawczego do art.
462 k.p.c. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2000 r. w
sprawie określania organizacji społecznych uprawnionych do działania przed
sądem w imieniu lub na rzecz obywateli. W przepisach tych (por. konkretyzację z §
6 pkt 1 powołanego rozporządzenia) wymienione są związki zawodowe bez
jakiegokolwiek określenia ich struktury, jako uprawnione w myśl art. 462 k.p.c.
organizacje społeczne, które mogą wszcząć postępowanie w sprawie o roszczenia
pracowników ze stosunku pracy. Jeżeli zaś ustawodawca nie przypisuje
kompetencji związku zawodowego określonej jego jednostce organizacyjnej, to w
ramach samorządności, czyni to sam związek (por. uzasadnienie uchwały składu 7
sędziów SN z dnia 24 kwietnia 1996 r. I PZP 38/95 – OSNP 1996/23/353). Nie
może więc budzić wątpliwości w tym przedmiocie stanowisko zaskarżonego
wyroku, który – podzielając stanowisko wyroku pierwszej instancji – zdolność
procesową Ogólnopolskiego Akademickiego Związku Zawodowego ustalił na
podstawie przepisów wyżej wymienionych oraz na podstawie statutu tego Związku,
który w § 6 pkt 2 określa między innymi, że Związek ten realizuje swe cele przez
wszczynanie (udział) postępowania sądowego na rzecz osób, których prawa
wolności zostały w ocenie Związku naruszone. Oczywiście nie ma racji skarżący
powołując się na art. 26 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych. Przedmiotem tego
przepisu nie jest bowiem określenie uprawnienia zakładowej organizacji
związkowej, jak chciałby skarżący na zasadzie wyłączności – do wszczęcia
9
postępowania w sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy. Zgodnie z
niebudzącym wątpliwości brzmieniem ostatnio powołanego przepisu wymienia on
jeden z elementów zakresu działania zakładowej organizacji związkowej:
„zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie
unormowanym w przepisach prawa pracy”.
Trzeci z zarzutów rozpatrywanej podstawy skargi kasacyjnej odwołuje się do
dwóch form naruszenia przepisów prawa materialnego (por. art. 3983
pkt 1 k.p.c.) –
do błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania wskazanych przepisów. W
uzasadnieniu tego zarzutu nie wskazano na czym miałaby polegać błędna
wykładnia, co uniemożliwia rozważenie takiego problemu. Jeżeli zaś chodzi o
zastosowanie (subsumcję) to – wbrew zarzutowi skargi – ustalony stan faktyczny
jest odpowiedni dla zastosowanych przepisów prawa materialnego. W
szczególności – jak to wyjaśnia Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu swego wyroku
– na podstawie art. 96 ust 2 ustawy o szkolnictwie wyższym podlegał zastosowaniu
art. 57 § 2 k.p. a w konsekwencji przysługiwało powodowi, podlegającemu
szczególnej ochronie z racji pełnienia funkcji przewodniczącego zarządu
Zakładowej Komisji Związkowej, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
na skutek pozbawionego podstawy, stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy. W
podstawie faktycznej wyroku nie ma okoliczności, które wskazywałyby na
bezpodstawne niezastosowanie przez Sąd w zaskarżonym wyroku art. 8 k.p.
Należy zauważyć, że nie są przekonywujące twierdzenia skarżącego, które
przedstawia on jako fakty przemawiające na rzecz zastosowania art. 8 k.p. Przy
rozważeniu materialnoprawnych kwestii wynikających ze skargi Sąd Najwyższy
związany jest ustaleniami faktycznymi zaskarżonego wyroku (por. art. 39813
§ 2
k.p.c.), którym nie może być przeciwstawione twierdzenie faktyczne strony.
Niezależnie od tego warto zwrócić uwagę na to, że z faktów, które podaje skarżący
nie wynika ażeby wyłącznym powodem działalności związkowej J. B. było
uzyskanie przez niego szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy.
Skarżący zdaje się nie odróżniać zasad tej ochrony od działalności związkowej
polegającej na ochronie praw pracowników, także własnych i innych działaczy
związkowych. Prowadzenie tej ostatniej działalności i to – jak podniósł skarżący –
niekiedy skutecznej, jest zgodne z celami związku zawodowego i nie stwarza –
10
wbrew skarżącemu – podstawy do formułowania zarzutu nadużycia prawa.
Z powyższych przyczyn wobec bezzasadnych podstaw skargi kasacyjnej
Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39814
k.p.c.
(eb)