Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 sierpnia 2007 r.
I UK 68/07
Od wejścia Polski do Unii Europejskiej (1 maja 2004 r.) osoba będąca
równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium Niemiec oraz prowa-
dząca działalność na własny rachunek w Polsce, nie podlega ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu prowadzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospo-
darczej na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007
r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 sierpnia
2007 r. sprawy z odwołania Eugeniusza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Z. o ustalenie obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 29 września 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 września 2005 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach w sprawie z odwołania Eugeniusza P. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Z. zmienił zaskarżoną decyzję, usta-
lając, iż Eugeniusz P. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia po-
zarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 września
2004 r. Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych. Odwołujący
się między innymi w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 września 2004 r. był zatrudniony
na podstawie stosunku pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy w Niemczech. Z
tego tytułu podlegał ubezpieczeniu społecznemu w niemieckiej instytucji ubezpiecze-
2
niowej DAK, która wypłaciła mu świadczenie odszkodowawcze w związku z niezdol-
nością do pracy powstałą wskutek wypadku, jakiego doznał na terytorium Niemiec w
dniu 19 lipca 2004 r. Odwołujący się prowadził w tym czasie także pozarolniczą dzia-
łalność gospodarczą w Polsce polegającą na świadczeniu usług prawniczych jako
adwokat w Zespole Adwokackim [...] w B. W związku z niezdolnością do pracy wywo-
łaną wypadkiem w dniu 19 lipca 2004 r., ubezpieczony w grudniu 2004 r. wystąpił do
ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego. Wskazując na te okoliczności organ rentowy
uznał, że ubezpieczony w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
11, poz. 74 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia
14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. UE L z dnia 5
lipca 1971 r. Nr 149, poz. 2 ze zm.; Dz.Urz. UE-sp. 05-1-35) nie podlegał obowiązko-
wemu ubezpieczeniu społecznemu w Polsce za okres od 1 maja 2004 r. do dnia 30
września 2004 r.
Sąd Okręgowy przyjął, że mimo uzyskania przez Polskę z dniem 1 maja 2004
r. statusu państwa członkowskiego Unii Europejskiej i bezpośredniego obowiązywa-
nia rozporządzeń Rady EWG dotyczących koordynacji krajowych systemów zabez-
pieczenia społecznego, przepisy te nie dotyczą określenia zasad obejmowania ubez-
pieczeniem i przystępowania do systemów ubezpieczeń społecznych o charakterze
obowiązkowym lub dobrowolnym, unormowanych w ustawodawstwach krajowych
każdego z państw członkowskich i ich nie zastępują. Według Sądu pierwszej instan-
cji, podstawowe akty prawne koordynujące sferę zabezpieczenia społecznego we-
wnątrz Unii Europejskiej nie zastępują krajowych systemów zabezpieczenia społecz-
nego i nie stanowią „ponadnarodowego systemu zabezpieczenia społecznego”, który
miałby zastąpić systemy krajowe. Zdaniem Sądu Okręgowego, zawarte w rozporzą-
dzeniu Rady (EWG) nr 1408/71 normy kolizyjne rozstrzygają, którego państwa usta-
wodawstwo należy stosować w określonych sytuacjach, przy zachowaniu gwarancji
niepogorszenia sytuacji osób korzystających z prawa przemieszczania się na teryto-
rium Unii Europejskiej. Skoro systemy krajowe każdego z państw członkowskich za-
chowują moc normatywną, to przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
mają zastosowanie do osób prowadzących działalność gospodarczą na terytorium
Polski.
3
Wyrokiem z dnia 26 września 2006 r. [...] w uwzględnieniu apelacji organu ren-
towego, Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i odda-
lił odwołanie. Sąd Apelacyjny powołał się na art. 13.2a i art. 14c rozporządzenia
Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporzą-
dzenia (Rady EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we
Wspólnocie (Dz.Urz. UE.L. z dnia 27 marca 1972 r. Nr 74, poz. 1; Dz.Urz.UE-sp. 05-
1-83), zgodnie z którym pracownik zatrudniony na terytorium państwa członkow-
skiego podlega ustawodawstwu tego państwa nawet, jeżeli zamieszkuje na teryto-
rium innego państwa członkowskiego, zaś osoba będąca równocześnie pracowni-
kiem najemnym na terytorium państwa i prowadząca działalność na własny rachunek
na terytorium innego państwa podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na
obszarze którego wykonuje pracę za wynagrodzeniem. Sąd Apelacyjny zwrócił
uwagę, że do przepisów wprowadzających wyjątki od powyższych zasad, nie zostało
przez Polskę wprowadzone postanowienie o stosowaniu ustawodawstwa wewnętrz-
nego w przypadku prowadzenia działalności na własny rachunek w Polsce i zatrud-
nienia w innym państwie członkowskim. Oznacza to, że taka osoba jest objęta jedy-
nie ustawodawstwem państwa, w którym wykonuje zatrudnienie z tytułu umowy o
pracę. Dlatego wobec odwołującego się nie ma zastosowania polskie ustawodaw-
stwo w zakresie zabezpieczenia społecznego, co powoduje ustalenie, że ubezpie-
czony nie podlegał polskiemu systemowi ubezpieczenia społecznego z tytułu prowa-
dzenia w Polsce pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 1 maja 2004 r.
do 30 września 2004 r. (w związku z czym nie przysługuje mu od ZUS świadczenie
związane z wypadkiem, jakiego doznał w dniu 19 lipca 2004 r.).
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł ubezpieczony, zarzucając „oczywiste
naruszenie przepisów Rozporządzeń Rady Europy błędną ich wykładnię i niewła-
ściwe stosowanie, bowiem przepisy powołanego w zaskarżonym wyroku Rozporzą-
dzenia nie mają w niniejszym przypadku zastosowania”. W uzasadnieniu skargi
ubezpieczony wywiódł w szczególności, że „sentencja zaskarżonego wyroku (..) po-
zostaje w sprzeczności z celami prawodawcy i działa przeciwko pracobiorcom a nie
na ich rzecz, gdyż pozbawia ubezpieczonych prawa do świadczenia wynikającego z
art. 805 § 1 k.c.; rozstrzygnięcie ogranicza zakres zobowiązań wynikających z
umowy ubezpieczenia, jedynie do płacenia składki nie dając nic w zamian”. W ocenie
skarżącego, istnieje wątpliwość, „czy pod względem podmiotowym zastosowanie
4
przepisów rozporządzeń jest adekwatne do przyjętego przez prawodawcę kręgu pod-
miotów zwanych wędrującymi, skoro powód od urodzenia zamieszkuje w Bytomiu,
zaś jego źródłem utrzymania są dochody uzyskiwane na miejscu”. Skarżący zwrócił
uwagę, że odprowadzał do polskiej instytucji ubezpieczeniowej składki na ubezpie-
czenie społeczne w pełnej wysokości z tytułu pracy adwokata w pełnym wymiarze
czasu, wykonując natomiast pracę w Niemczech opłacał jedynie „symboliczne ubez-
pieczenie” z tytułu „kilkugodzinnej pracy” po to, by uzyskać zabezpieczenie podczas
wykonywania tej pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c., skarga kasacyjna powinna zawierać przy-
toczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, przy czym chodzi o wskazanie
konkretnych przepisów prawa materialnego lub procesowego, które zdaniem skarżą-
cego zostały naruszone (art. 3983
§ 1 k.p.c.). Sąd Najwyższy rozpoznaje przy tym
skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach jej podstaw (wskaza-
nych jako naruszone przepisów prawa), a z urzędu bierze jedynie pod rozwagę nie-
ważność postępowania (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Skarżący wyraźnie wskazał jedynie art.
805 k.c. jako naruszony przepis prawa polskiego. Nie wskazał natomiast na narusze-
nie (przez ich niezastosowanie) powoływanych przez Sądy obu instancji przepisów
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 6
ust. 1 pkt 5 i art. 13). Zarzut naruszenia art. 805 § 1 k.c. jest całkowicie bezzasadny.
Przepis ten dotyczy umowy ubezpieczenia (majątkowego) i nie ma z oczywistych
względów zastosowania w stosunkach ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego.
Stosunek ubezpieczenia społecznego nie jest bowiem cywilnoprawnym stosunkiem
zobowiązaniowym opartym na umowie stron. Przepis ten nie został więc naruszony,
gdyż nie był i nie mógł być stosowany przez Sąd drugiej instancji. Gdyby więc ściśle
stosować art. 39813
§ 1 k.p.c., to skarga kasacyjna już z tego względu powinna zo-
stać oddalona, gdyż jedyna wskazana w niej wyraźnie podstawa (naruszenie art. 805
k.c.) jest oczywiście bezzasadna.
Sąd Najwyższy uznaje jednak, że rzeczywisty problem prawny występujący w
sprawie dotyczy stosowania przepisów europejskiego prawa zabezpieczenia spo-
łecznego i ewentualnego wyłączenia przez nie polskich wewnętrznych regulacji
prawnych. Jednakże i w tym zakresie skarżący nie wskazał w skardze kasacyjnej
5
wprost konkretnych przepisów prawa wspólnotowego, których naruszenie zarzuca.
Trudno bowiem za takie wskazanie uznać nawiązanie do „art. 51 umowy państw po-
wołujących do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą” (skarżącemu zapewne
chodzi o art. 42 - według aktualnej numeracji - Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską) oraz powołanie się na preambułę rozporządzenia nr 1408/71 (bez wska-
zania konkretnych fragmentów tej preambuły, czy konkretnych przepisów rozporzą-
dzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r.). Gdyby ograniczyć się
wyłącznie do rozważenia takich podstaw skargi kasacyjnej, to należałoby stwierdzić,
że art. 42 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską ma charakter upoważnia-
jący Radę do podjęcia środków w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, niezbędnych
do ustanowienia swobodnego przepływu pracowników, a w preambule rozporządze-
nia Rady (EWG) nr 1408/71 wyraźnie stwierdza się, że „pracownicy najemni i osoby
prowadzące działalność na własny rachunek przemieszczające się we Wspólnocie
powinny być objęte systemem zabezpieczenia społecznego tylko jednego Państwa
Członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu właściwych ustawodawstw i wynikających z
tego komplikacji; należy jak najbardziej ograniczyć liczbę i zakres przypadków
stanowiących wyjątki od zasad ogólnych, w których jedna osoba powinna podlegać
równocześnie ustawodawstwu dwóch Państw Członkowskich; w celu jak najlepszego
zagwarantowania równego traktowania pracowników zatrudnionych na terytorium
jednego Państwa Członkowskiego, należy przyjąć jako zasadę ogólną, że stosuje się
ustawodawstwo tego Państwa Członkowskiego, na którego terytorium dana osoba
jest zatrudniona lub prowadzi działalność na własny rachunek; w niektórych sytu-
acjach, w których stosowanie innych kryteriów jest uzasadnione, możliwe jest odstą-
pienie od tej zasady ogólnej”. Nie może więc być mowy o naruszeniu przez Sąd dru-
giej instancji tych przepisów (uznając normatywny charakter preambuły), a skarżący
nie wskazał naruszenia konkretnych przepisów rozporządzenia Rady (EWG) nr
1408/71, które były podstawą zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył jednak, że wprawdzie nie ma obowiązku rozważania
naruszenia przepisów prawa Unii Europejskiej, jeżeli strona nie wskazała ich jako
podstawy skargi kasacyjnej, ale potrzeba taka występuje w zakresie zwrócenia się z
zagadnieniem wstępnym do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) albo,
gdy jest oczywiste, że przepisy prawa wspólnotowego regulują ten sam przedmiot,
co prawo krajowe, którego naruszenie zostało wskazane jako podstawa skargi
kasacyjnej lub występuje możliwość bezpośredniego zastosowania prawa wspólnoto-
6
wego albo konieczność dokonania wykładni przepisów prawa krajowego zgodnie z
przepisami wspólnotowymi (tak niepublikowany dotychczas wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 18 grudnia 2006 r., II PK 17/06; por. wyroki ETS z dnia 16 stycznia 1974
r., C-166/73, w sprawie Rheinmühlen-Düsseldorf przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle
für Getreide und Futtermittel, ECR 1974, s. 33 - patrz np.: A. Wróbel: Pytania prawne
sądów państw członkowskich Unii Europejskiej wnoszone do Europejskiego Trybu-
nału Sprawiedliwości na podstawie art. 234 TWE [w:] Sąd Najwyższy wobec prawa i
praktyki Unii Europejskiej, pod red. W. Sanetry, Wrocław 2003, s. 61; z dnia 14 grud-
nia 1995 r., C-430/93 i C-431/93, w sprawie Joroen van Schijndel i Johannes Nico-
laas van Veen przeciwko Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten, ECR 1995,
s. I4705, a co do konsekwencji niezwrócenia się z pytaniem do Trybunału, por. wyrok
ETS z dnia 30 września 2003 r., C-224/01, w sprawie Gerhard Kobler przeciwko Au-
strii, ECR 2003, s. I-10239; Kwartalnik Prawa Publicznego 2003 nr 4, s. 175 z glosą
N. Półtorak - patrz też: W. Sanetra: W kwestii odpowiedzialności za wyrządzenie
szkody przez wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem wspólnotowym, Europejski
Przegląd Sądowy 2006 nr 3, s. 7 oraz wyrok ETS z dnia 13 czerwca 2006 r., C-
173/03, w sprawie Traghetti del Mediterraneo SpA w likwidacji przeciwko Republice
Włoskiej, Dz.U.UE.C. 2006 Nr 190, poz. 1 - patrz też: Pytanie prejudycjalne do Trybu-
nału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, pod redakcją M. Wąsek-Wiaderek i E.
Wojtaszek-Mik, Warszawa 2006). Ponieważ jest oczywiste, że prawo europejskie
zawiera regulacje dotyczące przedmiotu rozpoznawanej sprawy, to konieczne jest
rozważenie obowiązku zwrócenia się do ETS z zagadnieniem prawnym. Sąd
Najwyższy nie miałby takiego obowiązku, gdyby Trybunał dokonał już wykładni okre-
ślonych przepisów prawa wspólnotowego w podobnych sprawach lub prawidłowe ich
zastosowanie było tak oczywiste, że nie nasuwałoby wątpliwości (wyroki ETS z dnia
27 marca 1963 r., C-28/62, C-29/62 i C-30/62, w sprawie Da Costa, ECR 1963, s. 61;
z dnia 6 października 1982 r., C-283/81, w sprawie Cilfit, ECR 1982, s. 3415, z dnia
15 września 2005 r., C-495/03, w sprawie Intermodal Transports, ECR 2005, pkt 33,
z dnia 6 grudnia 2005 r., C-461/03, w sprawie Gaston Schul Douane, ECR 2005, s. I-
10513). W pierwszej kolejności należy więc ocenić, czy Trybunał nie dokonał już wy-
kładni odpowiednich postanowień Traktatu (art. 39 i 42; poprzednio art. 48 i 51) oraz
rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 (w szczególności art. 13 ust. 1 i art. 14c) w
sprawach podobnych do rozpoznawanej. Przepisy te mają bowiem bezpośrednie
zastosowanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2007 r., I UK 225/06,
7
Prawo Pracy 2007 nr 5, s. 34). W kontekście zarzutów (uzasadnienia) skargi kasacyj-
nej chodzi o uwzględnienie, że skarżący był zatrudniony w Niemczech na podstawie
umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71, pracownicy
najemni i osoby prowadzące działalność na własny rachunek przemieszczające się
we Wspólnocie powinny być objęte systemem zabezpieczenia społecznego tylko
jednego Państwa Członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu właściwych ustawo-
dawstw i wynikających z tego komplikacji. Według art. 13 ust. 1 tego rozporządzenia,
z zastrzeżeniem art. 14c i 14f, osoby, do których stosuje się ono, podlegają ustawo-
dawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Zgodnie z kluczowym w rozpozna-
wanej sprawie art. 14c tego rozporządzenia, osoba będąca równocześnie pracowni-
kiem najemnym na terytorium jednego Państwa Członkowskiego i prowadząca dzia-
łalność na własny rachunek na terytorium innego Państwa Członkowskiego podlega:
a) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę
za wynagrodzeniem lub, jeżeli jest zatrudniona na terytorium dwóch lub więcej
Państw Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z art. 14 ust. 2 lub 3,
chyba że lit. b stanowi inaczej; b) w przypadkach wymienionych w załączniku VII.
Ponieważ żaden z przypadków wymienionych w załączniku VII nie dotyczy Polski, to
jest całkowicie oczywiste, że (zgodnie z tym przepisem) osoba będąca równocześnie
pracownikiem najemnym na terytorium Niemiec i prowadząca działalność na własny
rachunek na terytorium Polski podlega tylko ustawodawstwu niemieckiemu (nie pod-
lega polskim przepisom). Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego zo-
stała bowiem oparta na czterech ogólnych zasadach: równego traktowania obywateli
własnych i obcych, stosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkow-
skiego, zachowania praw w trakcie nabywania i zachowania praw nabytych. Zasada
stosowania ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego polega natomiast na
podporządkowaniu ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, co ozna-
cza stosowanie jego postanowień tak, jakby zainteresowany realizował swoją aktyw-
ność zawodową w całości na terytorium tego państwa (por. T. Bińczycka-Majewska:
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej, Kraków
1999; T. Bińczycka-Majewska: Włączenie polskiego systemu zabezpieczenia spo-
łecznego w proces wspólnotowej koordynacji, PiZS 2004 nr 5, s. 9). Jeżeli więc skar-
żący podlega rozporządzeniu Rady (EWG) Nr 1408/71 (jest pracownikiem najemnym
w rozumieniu jego art. 1a oraz art. 39 i 42 Traktatu), zatrudnionym na podstawie
8
umowy o pracę na terenie Niemiec, to nie podlega polskiemu ustawodawstwu z tytułu
wykonywania działalności gospodarczej na terenie Polski.
Pojęcie „pracownika najemnego” w rozumieniu art. 39 i 42 Traktatu było przed-
miotem wielu rozstrzygnięć Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w szczególno-
ści co do rodzaju zatrudnienia i jego wymiaru (w aspekcie czasu pracy i wysokości
wynagrodzenia; w literaturze - patrz np. L. Mitrus: Dostosowanie polskiego prawa
pracy do norm prawa Wspólnoty Europejskiej dotyczących swobody przemieszcza-
nia się pracowników cz. I, PiZS 2001 nr 6, s. 9; Z. Brodecki, M. Drobysz, S. Majkow-
ska: Traktat o Unii Europejskiej traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z
komentarzem, Warszawa 2002 art. 39 i art. 42; I. Twardowska-Mędrek: Swoboda
przemieszczania się pracowników [w:] Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europej-
skich (Unii Europejskiej), pod red. A. Wróbla, Kraków 2002; L. Mitrus: Swoboda prze-
mieszczania się pracowników komentarz, Kraków 2003; A. Damasiewicz: Komentarz
do rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie
swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, Warszawa 2005; L. Mi-
trus: Wpływ regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy, Kraków 2006). Jak wy-
jaśnił Trybunał, celem jednej z naczelnych zasad wspólnot europejskich - swobody
przepływu osób - jest ułatwienie wykonywania obywatelom Wspólnoty działalności
zawodowej wszelkiego rodzaju na terenie całej Wspólnoty oraz wykluczenie ustawo-
dawstwa krajowego, które mogłoby stawiać obywateli w niekorzystnej sytuacji, gdyby
chcieli rozszerzyć swą działalność poza terytorium jednego Państwa Członkowskie-
go. W tym też kontekście Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (obecnie, art.
39, 44 i 43 TWE) nie daje żadnej gwarancji pracownikowi, że rozszerzenie jego dzia-
łalności na więcej niż jedno Państwo Członkowskie lub przeniesienie jej do innego
Państwa Członkowskiego będzie neutralne pod względem zabezpieczenia społecz-
nego, zaś, uwzględniając różnice w ustawodawstwach dotyczących zabezpieczenia
społecznego Państw Członkowskich, takie rozszerzenie lub przeniesienie może być
korzystne lub niekorzystne dla pracownika pod względem zabezpieczenia społecz-
nego, w zależności od okoliczności. Taka dysproporcja w porównaniu z sytuacją pra-
cownika, który wykonuje całą swą działalność w jednym Państwie Członkowskim, nie
jest sprzeczna z art. 48 i 52 Traktatu, jeżeli ustawodawstwo to nie stawia tego pra-
cownika w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z tymi, którzy wykonują całą swą
działalność w Państwie Członkowskim, w którym ma ono zastosowanie, bądź w po-
równaniu z tymi, którzy już mu podlegają, oraz jeśli nie oznacza ono opłacania skła-
9
dek na zabezpieczenie społeczne, w zamian za które nie przysługują żadne świad-
czenia (wyrok z dnia 19 marca 2002 r., C-393/99 i C-394/99, w sprawie Institut natio-
nal dassurances sociales pour travailleurs indépendants (Inasti) przeciwko Claude
Hervein i inni, ECR 2002, s. I-2829; LEX nr 112003; por. też wyrok ETS z dnia 19
marca 1964 r., C-75/64, w sprawie M.KH. Hoekstra (z domu Unger) przeciwko Be-
stuur der Bedrijfsvereniging voor Detailhandel en Ambachten (Administration of the
Industrial Board for Retail Trades and Businesses), ECR 1964, s. 347; LEX nr
139822). Pojęcie pracownika musi być definiowane według obiektywnych kryteriów,
które wyróżniają stosunek zatrudnienia przez odniesienie do praw i obowiązków
stron. Cechą konstytutywną stosunku zatrudnienia jest to, że przez określony czas
dana osoba świadczy pracę o pewnej wartości ekonomicznej na rzecz i pod kierow-
nictwem innej osoby i za swoją pracę otrzymuje wynagrodzenie. O ile prowadzona
działalność jest efektywna i rzeczywista, dla kwestii, czy daną osobę należy uznać za
pracownika nie mają żadnego znaczenia: poziom produktywności, źródło funduszy, z
których wypłacane jest wynagrodzenie i charakter prawny stosunku łączącego pra-
cownika i pracodawcę (por. wyroki ETS: z dnia 3 lipca 1986 r., C-66/85, w sprawie
Deborah Lawrie-Blum przeciwko Kraj Badenia-Wirtembergia, ECR 1986, s. 2121
oraz z dnia 31 maja 1989 r., C-344/87, w sprawie I. Bettray przeciwko Staatssecreta-
ris van Justitie, ECR 1989, s. 1621). Przepisy prawa wspólnotowego dotyczące swo-
bodnego przepływu pracowników odnoszą się także do obywatela Państwa Człon-
kowskiego, który na terytorium innego Państwa Członkowskiego wykonuje działal-
ność zarobkową, która przynosi dochody niższe niż minimum egzystencji w rozumie-
niu nadanym mu przez wspomniane Państwo Członkowskie, bez względu na to czy
dana osoba uzupełnia dochód osiągany z działalności zarobkowej innym dochodem
celem osiągnięcia wspomnianego minimum, czy też zadowala się dochodami niższy-
mi niż minimalne, pod warunkiem jednak, że działalność zarobkowa jest rzeczywista i
efektywna; motywy, które mogły zachęcić pracownika Państwa Członkowskiego do
szukania pracy w innym Państwie Członkowskim są bez znaczenia dla jego prawa
wjazdu i pobytu na terytorium tego Państwa Członkowskiego, pod warunkiem, że wy-
konuje on tam lub ma zamiar wykonywać rzeczywistą i efektywną działalność (por.
wyrok ETS z dnia 23 marca 1982 r., C-53/81, w sprawie D.M. Levin przeciwko
Staatssecretaris van Justitie, ECR 1982, s. 1035 oraz wyrok ETS z dnia 26 lutego
1992 r., C-3/90, w sprawie M.J.E. Bernini przeciwko Minister van Onderwijs en We-
tenschappen, ECR 1992, s. I-1071). Oznacza to, że nie występuje potrzeba zwróce-
10
nia się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prawnym co do wy-
kładni prawa wspólnotowego (pojęcia pracownika najemnego). Nie ma też podstaw,
aby rozważać prawidłowość zastosowania tego prawa w szerszym zakresie (wykra-
czającym poza wskazane podstawy skargi kasacyjnej).
W rozpoznawanej sprawie ustaleniu (ocenie) podlegało więc stwierdzenie, czy
wykonywana przez ubezpieczonego w Niemczech praca (na podstawie umowy o
pracę) była rzeczywistą i efektywną działalnością zarobkową oraz że nie miała „w
istocie charakteru działalności o skali tak ograniczonej, że posiadałaby przymiot czy-
sto marginalny i pomocniczy”. Taki bowiem charakter pracy - w utrwalonym i niebu-
dzącym wątpliwości orzecznictwie Trybunału - oznacza przypisanie jej charakteru
pracy najemnej, o której mowa w powołanych przepisach Traktatu i rozporządzenia
Rady. Skarżący niewątpliwie świadczył pracę na podstawie umowy o pracę na tere-
nie Niemiec i podlegał z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu (art. 1a rozporzą-
dzenia Rady (EWG) Nr 1408/71). Była to praca w niepełnym wymiarze czasu oraz
stosownej do niego wysokości wynagrodzenia, ale - choćby ze względu na kilkuletni
okres jej świadczenia - nie można uznać, aby nie miała ona wskazanych cech pracy
najemnej. W każdym razie skarżący nie udowodnił (w wiążących Sąd Najwyższy
ustaleniach stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku - art. 39813
§ 2 k.p.c. brak
jest takiego stwierdzenia), że wykonywana przez niego praca miała charakter nierze-
czywisty (nieefektywny).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================