Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 458/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa P. F.
przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w P.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 lutego 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz pozwanej 5.400 (pięć
tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
Powód P. F. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej (…) Bank Spółce
Akcyjnej w P. domagał się pozbawienia wykonalności tytułów wykonawczych w postaci
bankowych tytułów egzekucyjnych oznaczonych numerami WI(...) oraz WI(...),
wystawionych przeciwko „N.(...)” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P. oraz
powodowi jako poręczycielowi wekslowemu, zaopatrzonych w klauzulę wykonalności
2
postanowieniami Sądu Rejonowego w P. z dnia 8 listopada 2001 r. wydanymi w
sprawach XVII Co (...) i XVII Co (…).
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz kosztów
procesu.
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 5 października 2006 r. oddalił powództwo i
orzekł o kosztach procesu, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące
ustalenia i wnioski.
W dniu 23 października 1998 r. pozwana zawarła z „N.(…)” Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w P. dwie umowy kredytowe nr P1(...) o kredyt w rachunku
bieżącym w wysokości 200.000 zł i nr P1(...) o odnawialny kredyt obrotowy w takiej
samej wysokości, związany z działalnością gospodarczą. W celu zabezpieczenia spłaty
wymienionych kredytów kredytodawca wystawił po dwa weksle in blanco poręczone
prze powoda. Strony uzgodniły też, że kredytobiorca podda się egzekucji według
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego na podstawie bankowych tytułów
egzekucyjnych. Obie umowy kredytowe były zmieniane pięciokrotnie aneksami z 8
stycznia 1999 r., 21 października 1999 r., 12 stycznia 2000 r., 28 stycznia 2000 r. i 27
kwietnia 2000 r.,
Zmiany umowy nr P1(...) dotyczyły podwyższenia kwoty kredytu, wydłużenia
terminu jego spłaty, oprocentowania, rozszerzenia zabezpieczenia spłaty poprzez
wystawienie przez kredytobiorcę czterech weksli in balanco poręczonych przez powoda,
terminów wykorzystania określonych limitów kwot kredytowych, kwoty zadłużenia, do
której bank mógł wystawić bankowy tytuł egzekucyjny oraz terminu, w którym bank był
uprawniony wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności.
Podobnych zmian strony dokonały w umowie nr P1(...). Podwyższyły kwotę
kredytu, rozszerzyły zakres jego zabezpieczenia przewidując m.in., że kredytobiorca
wystawi w tym celu trzy weksle in blanco poręczone przez powoda, zmodyfikowały
terminy wykorzystania określonych limitów kwot kredytowych, zwiększyły kwotę
zadłużenia, do której bank mógł wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, wydłużyły termin
do skorzystania przez bank z uprawnienia do wystąpienia o nadanie temu tytułowi
klauzuli wykonalności, a nadto postanowiły, że udzielony kredytobiorcy kredyt będzie
kredytem nieodnawialnym.
Wszystkie aneksy do obu umów kredytowych podpisane zostały przez strony i
powoda jako poręczyciela. W dniu 27 kwietnia 2000 r. kredytobiorca złożył deklaracje
wekslowe odnoszące się do obu umów kredytowych zmienionych wzmiankowanymi
3
aneksami. Jedna dotyczyła czterech weksli - dwóch wystawionych 23 października 1999
r. i dwóch wystawionych 8 stycznia 1999 r. na zabezpieczenie spłaty kredytu nr P1(...),
druga - trzech weksli, zabezpieczających kredyt nr P1(...), tj. dwóch wystawionych 23
października 1998 r. oraz weksla wystawionego 8 stycznia 1999 r. Powód będący
poręczycielem wszystkich tych weksli wyraził zgodę na treść obu deklaracji wekslowych
potwierdzając je własnoręcznym podpisem. Złożył też oświadczenia o poddaniu się
egzekucji na podstawie bankowych tytułów egzekucyjnych obejmujących roszczenia z
tytułu poręczenia wekslowego do kwoty 600.000 zł w związku z umową nr P1(...) oraz
do kwoty 450 000 zł w odniesieniu do umowy nr P1(...).
16 maja 2001 r. pozwana wystawiła bankowe tytuły egzekucyjne nr WI(...) - na
kwotę 226 373,30 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 maja 2001 r., obejmujący
roszczenia z tytułu umowy kredytowej nr P1(...) oraz nr WI(...)/ - na kwotę 256 923,96 zł
z ustawowymi odsetkami od tej samej daty, dotyczący roszczeń wynikających z umowy
kredytowej nr P1(...). Sąd Rejonowy w P. postanowieniami wydanymi 8 listopada 2001 r.
nadał tym tytułom egzekucyjnym klauzule wykonalności. Orzeczenia te uprawomocniły
się 18 grudnia 2001 r.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał powództwo za
bezzasadne. Nie podzielił zapatrywania powoda, że dokonane aneksami zmiany umów
kredytowych doprowadziły – zgodnie z art. 506 k.c. - do odnowienia wynikających z nich
zobowiązań. Aneksy te zawierały wyraźne odniesienie do poszczególnych postanowień
umów pierwotnych i nie wynika z nich, że miały one prowadzić do umorzenia
dotychczasowych zobowiązań kredytowych. Nie przewidywały one, że dłużnik ma
spełnić inne świadczenie albo to samo, lecz z innej podstawy prawnej. Zmiana czasu,
miejsca lub sposobu spełnienia świadczenia, a także zmiana zabezpieczenia
wierzytelności, stopy procentowej lub innych ubocznych świadczeń nie stanowi
odnowienia zobowiązania. Dokonana przez strony modyfikacja łączących je umów
kredytowych stanowiła jedynie zmianę treści dotychczasowych zobowiązań.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 lutego 2007 r. oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego, podzielając przyjęte za podstawę tego orzeczenia ustalenia
faktyczne i ich ocenę prawną. Wskazał jednocześnie, że nawet gdyby uznać – do czego
nie ma podstaw – że poprzez przyjęcie aneksów do umów kredytowych doszło do
odnowienia wynikających z nich zobowiązań, powództwo nie mogłoby być
uwzględnione. Kredytobiorca złożył bowiem pozwanej weksle po dacie sporządzenia
aneksów, a więc po ewentualnym odnowieniu zobowiązań.
4
W skardze kasacyjnej w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej powód zarzucił
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 506 § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię
polegającą na uznaniu, że brak jest podstaw do zakwalifikowania dokonanych przez
strony zmian przedmiotowo istotnych postanowień umów kredytowych jako nowacji, a
także przyjęciu, że zachodzą przesłanki określone w art. 506 § 2 k.c. usprawiedliwiające
wniosek, iż zawieranie kolejnych aneksów do tych umów stanowiło ich kontynuację.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutem naruszenia art. 378 § 1
k.p.c. poprzez nie rozpoznanie podniesionego w apelacji zarzutu dokonania wadliwego
ustalenia przez Sąd pierwszej instancji, że powód podpisał dwa weksle wystawione 23
października 1998 r. przy zawieraniu umowy nr P1(...), podczas gdy faktycznie podpisał
on tylko jeden z tych weksli.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualne o uchylenie
tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu podniesionego w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 378 § 1
k.p.c. Sąd ten – wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego – rozpoznał wywiedziony
w apelacji zarzut sprzeczności przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia istotnych ustaleń
faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i swoje stanowisko w
tej kwestii uzasadnił wyczerpująco [str. (…) uzasadnienia wyroku]. Wskazał wyraźnie
przesłanki usprawiedliwiające ustalenie, iż w dniu zawarcia umowy nr P1(...) o złotowy
kredyt obrotowy [określonej przez skarżącego błędnie jako umowa nr P1(...)], tj. 23
października 1998 r. kredytobiorca wystawił dwa weksle in blanco zabezpieczające
spłatę tego kredytu, poręczone przez powoda. Odwołał się przy tym nie tylko do
postanowienia § 9 ust. 1 umowy w jego pierwotnym brzmieniu, ale także do treści
porozumienia wekslowego z dnia 27 kwietnia 2007 r. - podpisanego także przez powoda
- potwierdzającego jednoznacznie fakt złożenia pozwanej wymienionych weksli.
Skarżący wskazując na uchylenie się przez Sąd drugiej instancji od oceny zarzutu
apelacyjnego okoliczności te zupełnie pominął. Zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. nie
mógł więc odnieść zamierzonego skutku. Konstatacja ta uzasadniona jest tym bardziej,
że skarżący nie podjął nawet próby wykazania, że wytknięte przez niego uchybienie
5
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Tymczasem – zgodnie z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. – naruszenie przepisów postępowania może stanowić podstawę kasacyjną
jedynie wtedy, gdy uchybienie to kształtowało lub współkształtowało treść
rozstrzygnięcia.
Przechodząc do oceny zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej uznać należy,
że również wypełniające ją zarzuty naruszenia art. 506 § 1 i 2 k.c. okazały się
nieusprawiedliwione.
Według skarżącego, Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni wymienionych
przepisów przyjmując, że modyfikacja umowy kredytowej polegająca na zmianie
przeznaczenia zaciągniętego kredytu, zabezpieczenia jego spłaty, wysokości
świadczenia z tego tytułu oraz terminu spłaty nie jest odnowieniem zobowiązania, jak
też, że nie ma podstaw do zakwalifikowania w ten sposób dokonanych przez strony w
tym zakresie czynności, wobec czego podjęte one zostały z zamiarem kontynuacji
dotychczas obowiązujących umów. Odnosząc się do tak skonstruowanych zarzutów
trzeba zauważyć, że zawierają one elementy wskazujące na błędne podciągnięcie
ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku pod treść
zastosowanej normy prawa materialnego. Uchybienie tego rodzaju może być jednak
skutecznie kwestionowane w drodze zrzutu błędu w subsumcji, a nie niewłaściwego
odczytania znaczenia normy przyjętej za podstawę rozstrzygnięcia.
Nie ma racji skarżący podnosząc, iż wprowadzone przez strony kolejnymi
aneksami zmiany postanowień umów kredytowych zawartych w dniu 23 października
1998 r. winny być zakwalifikowane jako odnowienie wynikających z nich zobowiązań.
Zgodnie z treścią art. 506 § 1 k.c., do odnowienia skutkującego wygaśnięcie
zobowiązania dotychczasowego dochodzi wtedy, gdy dłużnik w celu umorzenia
zobowiązania zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo
nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej. Odnowienie oznacza zatem
powstanie nowego zobowiązania między stronami w miejsce dotychczasowego
stosunku obligacyjnego. Nowe zobowiązanie musi być zaciągnięte w celu umorzenia
zobowiązania dotychczasowego i mieć odmienną treść. W piśmiennictwie i judykaturze
podkreśla się, że art. 506 § 1 k.c. nie precyzuje wyraźnie, jak dalece treść nowego
(zmienionego) zobowiązania powinna różnić się od treści dotychczasowego
zobowiązania, aby można było uznać, że nastąpiła nowacja. Wskazuje się przy tym, że
jeżeli strony miały zamiar zaciągnąć nowe zobowiązanie w miejsce dotychczasowego,
zmiany treści zobowiązania mogą być niewielkie. Jednakże modyfikacja czasu, miejsca
6
lub sposobu spełnienia świadczenia, zabezpieczenia, stopy procentowej lub innych
świadczeń ubocznych nie prowadzi jeszcze do odnowienia (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 12 marca 2002 r., IV CKN 862/00, nie publ. oraz z dnia 30 stycznia
2007 r., nie publ.). Zamiar stron zawarcia umowy odnowienia nie musi być
uzewnętrzniony w sposób wyraźny. Może on zostać wyrażony także w sposób
dorozumiany (art. 60 k.c.). Nie można go jednak - na co wskazuje treść art. 506 § 1
zdanie pierwsze k.c., a także § 2 tegoż artykułu – domniemywać. Stosownie do tego
ostatniego unormowania, w razie wątpliwości należy przyjmować, że zmiana treści
dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.
Dokonując wykładni art. 506 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny prawidłowo odczytał
wskazane wyżej przesłanki warunkujące odnowienie zobowiązania, kierując się m.in.
dyrektywą interpretacyjną wskazaną w art. 506 § 2 k.c. Zaakcentował bowiem, iż
zamiarem stron wyrażonym w aneksach do umów kredytowych z dnia 23 października
1998 r. nie było umorzenie zobowiązań wynikających z tych umów, a jedynie zmiana ich
treści. W konsekwencji trafnie przyjął, że powód nie wykazał, aby podpisanie aneksów
do umów kredytowych miało prowadzić do zaciągnięcia nowych zobowiązań w miejsce
dotychczasowych. Taka interpretacja woli stron umowy kredytowej nie była zresztą
przez skarżącego kwestionowana w drodze odpowiednio skonstruowanego zarzutu.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
orzekł, jak w
sentencji.