Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 299/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko "E.(...)" sp. z o.o. w Ś.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 2 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 listopada 2006 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 (pierwszym) lit. "a", "c" oraz w pkt 3 (trzecim) i w
tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powoda A. S. zmienił wyrok Sądu Okręgowego
w N. w ten m. in. sposób, że pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy, akt notarialny z
dnia 15 lipca 2004 r., ponad kwotę 2100626,39 zł.
2
Sąd Apelacyjny ustalił, że w dniu 15 lipca 2004 r. powód zawarł z pozwaną w
formie aktu notarialnego umowę sprzedaży udziałów. W myśl § 6 tej umowy cześć ceny
w kwocie 3.022.400,00 zł miał uiścić Agencji Mienia Wojskowego w terminie 30 dni od
dnia zawarcia umowy, t.j. do dnia 15 sierpnia 2004 r. Powód kwotę tę uiścił dopiero 9
września 2005 r. Agencja pismem z dnia 7 listopada 2005 r. powiadomiła pozwaną, że
na prośbę powoda uiszczoną przez niego kwotę zaliczyła na poczet należnej jej od
pozwanej ceny z tytułu umowy sprzedaży z dnia 30 grudnia 2002 r., przy czym kwotę
329438,35 zł na poczet odsetek za opóźnienie w zapłacie rat ceny. Na gruncie tych
ustaleń Sąd Apelacyjny uznał, że wygasło zobowiązanie powoda wobec pozwanego w
zakresie zapłaty części ceny w wysokości 3.022.400,00 zł, powstałe na podstawie
stosunku pokrycia.
Sąd Apelacyjny poza tym odniósł się do kwoty 340000 zł, wymienionej w wykazie
pozwanej złożonym w Urzędzie Skarbowym, jako wpłaconej pozwanej w dniu 31 lipca
2004r., stwierdzając, że rzeczą pozwanej było, zgodnie z art. 6 k.c., udowodnienie, iż
kwoty tej nie otrzymała.
Skarga kasacyjna pozwanej – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. –
zawiera zarzut naruszenia art. 245 k.p.c., art. 393, 481, 60, 61 k.c., a także art. 840
k.p.c., i zmierza do uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonym zakresie oraz
przekazania w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny w odniesieniu do kwoty 340000 zł uznał, że wykaz pozwanej, w
którym ujęto tę kwotę, złożony w Urzędzie Skarbowym, jest dokumentem prywatnym
(art. 245 k.p.c.), a co za tym idzie, rzeczą pozwanej było, zgodnie z art. 6 k.c.,
wykazanie prawdziwości zarzutu, iż kwoty tej nie otrzymała. Sąd Apelacyjny w istocie
uznał, że z dokumentem prywatnym wiąże się domniemanie prawne, iż jego treść
przedstawia rzeczywisty stan rzeczy.
Wbrew temu stanowisku Sądu Apelacyjnego art. 245 k.p.c. nie wyłącza
konieczności dokonania oceny dokumentu prywatnego, jako dowodu w sprawie, zgodnie
z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.). Dokument prywatny jest bowiem
jednym z dowodów wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego. Podobnie jak w
wypadku innych dowodów, sąd ocenia, czy dowód ten ze względu na jego indywidualne
cechy i okoliczności obiektywne zasługuje na wiarę, czy nie. Wynikiem tej oceny jest
przyznanie lub odmówienie dowodowi z dokumentu waloru wiarygodności, ze
stosownymi konsekwencjami w zakresie jego znaczenia dla ustalenia podstawy
3
faktycznej orzeczenia. Sąd Apelacyjny przeto, wyrażając odmienne stanowisko,
naruszył art. 245 k.c.
Poza tym, Sąd Apelacyjny przyjął, że wykaz złożony w Urzędzie Skarbowym jest
dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c., pomimo, iż brakuje na nim
podpisu jego wystawcy. Zgodnie zaś z art. 245 k.p.c., dokument prywatny stanowi
dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.
Treść tego przepisu oraz funkcje spełniane przez podpis na dokumencie uzasadniają
pogląd, że dokument prywatny nie może istnieć bez podpisu. Oznacza to w
okolicznościach sprawy, że ów wykaz mógłby stanowić dokument prywatny jedynie w
wypadku, gdyby z treści pisma do którego został dołączony, podpisanego przez
uprawnioną osobę, wynikało, iż według tej osoby stanowi on jego integralną cześć.
Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 393 k.c. godzi się zauważyć, że zawarcie
umowy na rzecz osoby trzeciej powoduje powstanie trójstronnego stosunku
zobowiązaniowego, na który składają się: a) stosunek między wierzycielem
zastrzegającym a dłużnikiem (przyrzekającym) – zwany stosunkiem pokrycia; b)
stosunek między dłużnikiem (przyrzekającym) a osobą trzecią – zwany stosunkiem
zapłaty; c) stosunek między wierzycielem (zastrzegającym) a osobą trzecią – zwany
stosunkiem waluty.
Sąd Apelacyjny przyjął, iż pozwana (zastrzegający wierzyciel) nie może domagać
się od powoda (przyrzekającego dłużnika) spełnienia świadczenia na swoją rzecz, może
natomiast żądać od powoda, by ten spełnił świadczenie na rzecz Agencji Mienia
Wojskowego (osoby trzeciej). Niewątpliwie tak byłoby w przypadku ustalenia, że
Agencja Mienia Wojskowego złożyła oświadczenie o chęci skorzystania z zastrzeżenia.
Złożenie bowiem przez osobę trzecią oświadczenia, że chce skorzystać z zastrzeżenia
(art. 393 § 2 k.c.) uniemożliwia odwołanie lub zmianę zastrzeżenia.
Warto zauważyć, że w wypadku, gdy dłużnik nie spełni świadczenia na rzecz
osoby trzeciej lub spełni je nienależycie, wówczas, pomijając roszczenia tej osoby,
wierzyciel może domagać się od dłużnika odszkodowania z tytułu niewykonania lub
nienależytego wykonania stosunku pokrycia. Wierzyciel może przy tym żądać
poniesienia przez dłużnika odpowiedzialności za szkodę, której doznał wskutek tego, że
naganne zachowanie dłużnika nie doprowadziło do umorzenia stosunku waluty.
Z ustaleń Sądu Apelacyjnego jednakże nie wynika, aby Agencja Mienia
Wojskowego oświadczyła, że chce korzystać z zastrzeżenia. W tym kontekście z punktu
rozpoznawanej sprawy istotne znaczenie ma treść pisma Agencji z dnia 7 listopada
4
2005 r. skierowanego do pozwanej. Sąd Apelacyjny zaniechał oceny skutków prawnych
wynikających z treści tego pisma. Dopóki zaś osoba trzecia nie oświadczy którejkolwiek
ze stron, czyli zastrzegającemu lub przyrzekającemu, że chce z zastrzeżenia
skorzystać, dopóty zastrzeżenie, zgodnie z art. 393 § 2 k.c., może być odwołane lub
zmienione. Odwołanie oznacza tu powrót do stanu, w którym jedynie wierzyciel może od
dłużnika żądać spełnienia świadczenia, a zmiana wskazanie innej osoby trzeciej, na
rzecz której dłużnik powinien spełnić świadczenie.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.