Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 29/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa Zespołu Elektrowni O. SA w O.
przeciwko Węglowi B. SA w B.
o zapłatę kwoty 542.334,44 zł,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 24 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 września 2007 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w L. zasądził od pozwanego
Węgla B. Spółki Akcyjnej w B. na rzecz powoda - Zespołu Elektrowni O. Spółki
Akcyjnej w O. kwotę 542.334,44 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że strony łączyła umowa spedycji nr 84/W/2002 r.
Zgodnie z umową pozwany zobowiązał się do wykonywania usług spedycyjnych
związanych z przewozem miału węglowego w relacji stacja nadania J. - stacja
przeznaczenia O., w szczególności przez zawarcie z przewoźnikiem umowy o
przewóz, czuwanie nad przebiegiem i warunkami umowy przewozu,
powiadomienie powoda o przewidywanych lub zaistniałych przeszkodach
w przewozie oraz dokonywanie rozliczeń z przewoźnikiem za dokonaną usługę
przewozową. Pozwany przyjął ponadto odpowiedzialność za terminowe
regulowanie należności w stosunku do przewoźnika wynikających z umowy
przewozu. W realizacji umowy pozwany występował jako nadawca przesyłek lub
spedytor. Przesyłki zostały dostarczone powodowi i odebrane przez niego bez
zastrzeżeń. Wystawione z tego tytułu przez pozwanego faktury zostały przez
powoda zapłacone. Jako podmiot, który opłaca należności przewozowe pozwany
wskazał w listach przewozowych Przedsiębiorstwo Handlowe O. spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością w P. W dniu 31 stycznia 2003 r. przewoźnik PKP
CARGO S.A. wezwał powoda do uiszczenia kwoty 658.324,21 zł. tytułem
należności przewozowych. Powód, który zapłacił pozwanemu wszystkie należności
przewozowe odmówił zapłaty. Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w L. z
dnia 21 lipca 2004 r. zasądzono na rzecz PKP CARGO S.A. od powoda i
pozwanego in solidum tytułem należności przewozowych kwotę 658.324,161 zł. W
wykonaniu tego wyroku powód zapłacił PKP CARGO S.A. kwotę 542.334,44 zł.
Na tej podstawie Sąd Okręgowy uznał, że pozwany nie wywiązał się
z łączącej strony umowy spedycji, której cel obejmował skuteczne wykonanie przez
pozwanego wszelkich wynikających z niej zobowiązań w tym zlecenia dokonania
płatności na rzecz przewoźnika. Jego odpowiedzialność oparta jest więc na
przepisie art. 471 k.c. Do roszczeń opartych na tej podstawie znajdują
3
zastosowanie ogólne przepisy kodeksu cywilnego o przedawnieniu.
Przyjął, że określony w art. 118 k.c. trzyletni termin przedawnienia roszczeń
powoda związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej rozpoczął bieg
w dniu 8 listopada 2006 r., w którym powód zwrócił się do pozwanego
z wezwaniem do naprawienia szkody powstałej wskutek ponownej zapłaty już raz
uiszczonych należności i nie upłynął do wytoczenia powództwa w listopadzie
2006 r. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwanego zarzutu
przedawnienia. Stwierdził, że gdyby przyjąć, zgodnie z poglądem pozwanego,
że w sprawie ma zastosowanie art. 803 k.c. przewidujący roczny termin
przedawnienia, to dniem wykonania zlecenia, od którego termin ten zacząłby bieg,
byłby dzień uiszczenia przewoźnego na rzecz PKP CARGO S.A. W sytuacji zaś
gdy pozwany do tej pory nie zapłacił należności przewozowych przewoźnikowi,
rozpoczęcie biegu okresu przedawnienia w ogóle by nie nastąpiło.
Wyrokiem dnia 6 września 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego od powyższego wyroku, opartą na zarzutach naruszenia art. 328 § 2
k.p.c., 803 § 1 i 2 k.c. i art. 471 k.c. w zw. z art. 794 § 1 k.c., art. 353 w zw. z art.
3531
k.c. oraz 471 k.c. oraz art. 118 i 120 § 1 zd. 1 k.c. W jego uzasadnieniu
wskazał, że mimo licznych zarzutów apelacja zmierza w istocie do wykazania,
że roszczenie powoda jest roszczeniem z umowy spedycji, które ulegało
przedawnieniu przy zastosowaniu terminów z art. 803 k.c. Pogląd ten nie znalazł
uznania Sądu Apelacyjnego, który podzielił w całości motywy wyroku Sądu
Okręgowego.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie:
1/ art. 794 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. przez błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, że roszczenie dającego zlecenie spedycyjne, będącego jednym
ze współdłużników odpowiedzialnych względem osoby trzeciej na zasadzie
in solidum, skierowane wobec spedytora będącego drugim współdłużnikiem,
o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym wykonaniem przez
spedytora umowy, nie jest roszczeniem z umowy spedycji w rozumieniu tych
przepisów;
4
2) art. 803 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie jako podstawy określenia
terminu przedawnienia oraz jako podstawy określenia początku biegu
terminu przedawnienia roszczeń powoda o naprawienie szkody wyrządzonej
nienależytym wykonaniem przez pozwanego umowy spedycji;
3) art. 118 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy jego
zastosowanie wyłączał art. 803 § 1 k.c.
4) art. 120 § 1 k.c. zd. 1 przez niewłaściwe zastosowanie do określenia
początku biegu terminu przedawnienia mimo, że jego zastosowanie
wyłączał jako przepis szczególny art. 803 § 2 k.c.
Wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub jego uchylenie i orzeczenie co do
istoty sprawy przez oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 794 § 1 k.c. ujmuje przedmiot zobowiązania spedytora
świadczącego usługi spedycyjne szeroko, obejmując nim poza świadczeniem
polegającym na wysłaniu przesyłki i jej odbiorze także dokonanie innych usług
związanych z przewozem przesyłki. W świetle motywów zaskarżonego wyroku nie
budzi wątpliwości jego stanowisko odnośnie do kwalifikacja łączącej strony umowy
jako umowy spedycji, w której przedmiot zobowiązania pozwanego jako spedytora
obejmował w ramach innych usług związanych z przewozem przesyłki między
innymi dokonywanie rozliczeń z przewoźnikiem za dokonaną usługę przewozową
oraz przyjęcie odpowiedzialność za terminowe regulowanie należności w stosunku
do przewoźnika. W sprawie niesporny był fakt nie wywiązania się przez pozwanego
tych obowiązków trafnie oceniony przez sądy orzekające jako nienależyte
wykonanie umowy spedycji, uzasadniające odpowiedzialność pozwanego za
szkodę doznaną z tego tytułu przez powoda. Oczywistą konsekwencją tego jest
uznanie, że dochodzone przez powoda roszczenie odszkodowawcze jest
roszczeniem z umowy spedycji w rozumieniu art. 803 § 1 k.c.
Zawarta w przepisach art. 117 do 125 k.c. regulacja przedawnienia roszczeń
majątkowych nie ma charakteru zupełnego, gdyż kwestii tej dotyczą także inne
przepisy zarówno kodeksowe jak i pozakodeksowe, którym z uwagi na charakter
5
przepisów szczególnych w rozumieniu art. 118 k.c. przysługuje przed nią
pierwszeństwo stosowania. Przepisy te, do których należy art. 803 k.c., określają
odmiennie niż przyjęto to w przepisach ogólnych dotyczących przedawnienia
długość okresu przedawnienia oraz wskazują zdarzenia początkujące bieg terminu
przedawnienia, wyłączając tym samym w zakresie roszczeń objętym ich
unormowaniem stosowanie przepisów art. 118 i 120 k.c.
Przewidziany w art. 803 § 1 k.c. roczny termin przedawnienia dotyczy
wszystkich roszczeń wynikających z umowy spedycji. W pełni zasadnie podnosi
więc skarżący, że przepis ten powinien był znaleźć zastosowanie do roszczenia
powoda o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego wykonania umowy spedycji,
a tym samym błędne było oparcie rozstrzygnięcia w sprawie na przepisie art. 118
k.c. i przyjęcie na tej podstawie trzyletniego terminu przedawnienia.
Podstawa skargi kasacyjnej jest uzasadniona także w zakresie
podnoszonych w niej zarzutów naruszenia art. 803 § 2 i 120 § 1 zd. pierwsze k.c.
Mogące powstać przy określaniu dnia wymagalności poszczególnych
roszczeń wynikających z umowy spedycji wątpliwości usuwa przepis art. 803 § 2
k.c., który określa dzień od jakiego zaczyna biec dla nich przedawnienie.
Dla wszystkich roszczeń, z wyjątkiem roszczeń z tytułu uszkodzenia lub ubytku
przesyłki oraz z tytułu całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem
bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wykonania zlecenia. Użyte w art. 803
§ 2 in fine sformułowanie „we wszystkich innych wypadkach”, w których termin
przedawnienia zaczyna biec od dnia wykonania zlecenia, dotyczy na gruncie tego
przepisu wszystkich roszczeń z wyjątkiem wymienionych w nim wypadków
obejmujących roszczenia, dla których przepis ustala inny dzień od jakiego zaczyna
biec przedawnienie.
Dokonując wykładni art. 803 § 2 k.c. trzeba przy tym mieć na względzie,
iż zgodnie z dyrektywami wykładni systemowej, jej rezultat nie może prowadzić do
ograniczenia realizacji normy zawartej w jego § 1 ustalającym jednoroczny termin
przedawnienia dla wszystkich, bez wyjątków, roszczeń wynikających z umowy
spedycji. Założenie spójności norm funkcjonujących w ramach jednego przepisu
przemawia za przyjęciem, że wszystkie roszczenia z umowy spedycji przedawniają
6
się w terminie rocznym, który poza wyjątkami wprost wskazanymi w § 2 art. 803
k.c., rozpoczyna bieg od dnia wykonania zlecenia spedycyjnego. Określony w art.
803 § 1 k.c. termin przedawnienia biegnie od momentów podanych w art. 803 § 2
k.c. bez względu na to, czy i kiedy osoba uprawniona dowiedziała się o powstaniu
faktu uzasadniającego jej roszczenie.
Za przyjętym kierunkiem interpretacji art. 803 § 2 in fine przemawia cel
ustanowionej w nim regulacji prawnej, którym jest definitywne wyjaśnienie sytuacji
prawnej stron umowy spedycji i usunięcie ich wątpliwości co do wzajemnych
roszczeń w stosunkowo krótkim czasie po wykonaniu czynności stanowiących
przedmiot zlecenia spedycyjnego (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
18 listopada 1999 r., I CKN 209/98, OSP 2000, nr 12, poz. 184). Szczególne,
krótkie terminy przedawnienia są charakterystyczne dla roszczeń powstających
w obrocie gospodarczym.
Prowadzi to do wniosku, że roszczenie dającego zlecenie przeciwko
spedytorowi o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania objętego przedmiotem
zobowiązania spedytora obowiązku dokonania rozliczeń z przewoźnikiem za
dokonaną usługę przewozową przedawnia się w terminie rocznym określonym
w art. 803 § 1 k.c., który zgodnie z art. 803 § 2 k.c. rozpoczyna bieg od dni
wykonania zlecenia spedycyjnego.
Z przyczyn wyżej wskazanych, Sąd Najwyższy w obecnym składzie, kierując
się przytoczoną wcześniej argumentacją, nie podziela stanowiska wyrażonego
przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 22/08, w którym
przyjęto, iż użyte w art. 803 § 2 k.c. sformułowanie „we wszystkich innych
wypadkach” odnosi się tylko do sytuacji, w której zlecenie zostało co prawda
wykonane, ale niewłaściwie np. opłata przewożonego została uiszczona tylko
częściowo. Hipoteza tego przepisu nie obejmuje natomiast wymagalności roszczeń
w przypadku zaniechania wykonania „wszystkich innych” obowiązków z umowy
spedycji, zaś brak regulacji szczególnej tej materii powoduje, że w grę wejdą
zasady ogólne dotyczące wymagalności ustanowione w art. 120 § 1 k.c.
Wykonanie zlecenia w rozumieniu art. 803 § 2 k.c. oznacza realizację
czynności składających się na świadczenie spedytora umożliwiające osiągnięcie
7
celu w postaci dostarczenia przesyłki odbiorcy i jej odbioru. Zlecenie polegające na
wysłaniu przesyłki, o którym jest mowa w art. 794 § 1 k.c. jest wykonane,
gdy wykonane zostały czynności związane z realizacją tego celu (powołany wyżej
wyrok SN z dnia 18 listopada 1999 r.).
Uznanie, zgodnie z poglądem prezentowanym w zaaprobowanym przez Sąd
Apelacyjny wyroku Sądu Okręgowego, że dniem wykonania zlecenia
rozpoczynającym bieg terminu przedawnienia jest dopiero dzień uiszczenia
przewoźnego przez spedytora, który zobowiązał się w umowie spedycji do
dokonania z przewoźnikiem rozliczeń za przewóz przesyłek, przekreślałoby cel
regulacji zawartej w art. 803 § 2 k.c. Przy takiej bowiem jego wykładni do czasu
dokonania zapłaty przewoźnego – chociażby nastąpiła ona w terminie bardzo
odległym od zakończenia przez spedytora czynności związanych z wykonaniem
zlecenia spedycyjnego - przedawnienie by nie biegło, a w razie braku zapłaty
należności przewozowych przedawnienie w ogóle by nie następowało, co stałoby
w oczywistej sprzeczności z zasadą przedawnienia roszczeń majątkowych.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy w uwzględnieniu skargi kasacyjnej
orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 zd. 1 k.p.c.).
eb