Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2008 r.
I UK 356/07
Ocena częściowej niezdolności do pracy w zakresie dotyczącym naru-
szenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wy-
konywania pracy wymaga z reguły wiadomości specjalnych (opinii biegłego z
zakresu medycyny). Natomiast ostateczna ocena, czy ubezpieczony jest czę-
ściowo niezdolny do pracy musi uwzględniać także inne elementy, w tym
zwłaszcza poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania w
zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub
podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc
pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wy-
kształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 13
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.). Ocena ta ma charakter prawny i może jej dokonać wyłącznie sąd a nie bie-
gły.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 maja
2008 r. sprawy z odwołania Franciszka B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w O.W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14
czerwca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z 23 listopada 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
O.W. odmówił ubezpieczonemu Franciszkowi B. prawa do renty z tytułu niezdolności
2
do pracy, gdyż Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z 18 listopada 2005 r. orzekła,
że jest on zdolny do pracy. Sąd Okręgowy w Kaliszu, po rozpoznaniu odwołania
Franciszka B., wyrokiem z 17 maja 2006 r. zmienił tę decyzję, w ten sposób, że przy-
znał odwołującemu się prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na
okres od 1 listopada 2005 r. do 31 października 2007 r. Natomiast Sąd Apelacyjny w
Łodzi, zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną wyrokiem, zmienił ten wyrok i od-
dalił odwołanie.
Sąd Okręgowy na podstawie opinii biegłych kardiologa i endokrynologa ustalił,
że odwołujący się jest nadal częściowo niezdolny do pracy w okresie od 1 listopada
2005 r. do 31 października 2007 r. z powodu rozpoznawanych u niego schorzeń, ta-
kich jak: wole miąższowo-guzkowe niedużych rozmiarów z prawidłową czynnością
hormonalną tarczycy, nadciśnienie tętnicze II stopnia według WHO, napadowe mi-
gotanie przedsionków, zmiany zwyrodnieniowe zastawki aortalnej i mitralnej nieistot-
ne hemodynamicznie, dławica piersiowa stabilna I CCS, padaczka przewlekła.
Sąd Apelacyjny w Łodzi, rozpoznając apelację organu rentowego od wyroku
Sądu pierwszej instancji, ustalił - na podstawie materiału zgromadzonego przed Są-
dem pierwszej instancji - że Franciszek B. (urodzony 21 stycznia 1950 r.) ma średnie
wykształcenie. Z zawodu jest technikiem elektrykiem. Od 1969 r. aż do uzyskania
uprawnień do renty w 1995 r. pracował jako elektromonter. Praca na tym stanowisku
była wykonywana w pozycji stojącej, wymagała dużej ruchliwości - chodzenia, schy-
lania się, dźwigania ciężarów, a także była wykonywana na wysokości. Była to praca
na budowach, w terenie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń, w przeciągu. W paź-
dzierniku 1994 r. odwołujący się został zaliczony do III grupy inwalidów z ogólnego
stanu zdrowia, z przyczyn kardiologicznych. Od 15 października 1994 r., to jest od
zaprzestania pobierania zasiłków z tytułu niezdolności do pracy, był on uprawniony
do renty. Początkowo była to renta III grupy, a następnie z tytułu częściowej niezdol-
ności do pracy. Renta miała charakter okresowy, ostatnio została przyznana na
okres od 1 listopada 2003 r. do 31 października 2005 r. Od 1 czerwca 1995 r. ubez-
pieczony pracuje nieprzerwanie w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku
elektromontera w Zakładzie Energetycznym w K. (obecnie Energetyka K.). Ustalone
przez Sąd pierwszej instancji schorzenia odwołującego się są bezsporne. Nie ogra-
niczają one jednak jego zdolności do pracy na stanowisku elektromontera zatrudnio-
nego przy montażu liczników, to jest pracy na wykonywanym stanowisku. Schorzenia
te stanowią przeciwwskazania do ciężkiej pracy fizycznej, pracy zmianowej, na wy-
3
sokości. Ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy na stanowisku, na którym był
zatrudniony przed uzyskaniem prawa do renty, scharakteryzowanym na karcie 13 akt
rentowych, natomiast jest zdolny do pracy na stanowisku elektromontera przy mon-
tażu i naprawie liczników, to jest do pracy obecnie wykonywanej (opinia biegłych
endokrynologa i kardiologa).
Sąd Apelacyjny stwierdził, że definicja niezdolności do pracy, zawarta w art.
12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), nie odnosi tej niezdolno-
ści do stanowiska pracy, lecz do kwalifikacji ubezpieczonego. Stąd też, oceniając
zdolność do pracy zarobkowej odwołującego się, należy mieć na względzie jego
kwalifikacje oraz możliwości wykonywania pracy odpowiedniej do kwalifikacji, zwa-
żywszy na dotychczasowy przebieg zatrudnienia i wiek. Z opinii biegłych wynika jed-
noznacznie, że jest on zdolny do pracy zgodnej z jego kwalifikacjami. Natomiast nie
jest zdolny do ciężkiej pracy fizycznej, którą wykonywał przed przejściem na rentę.
Ma on średnie wykształcenie, a zatem zgodnie ze swoimi kwalifikacjami nie musi
wykonywać ciężkiej pracy fizycznej. Należy też mieć na względzie, że osoby ze
średnim wykształceniem technicznym mają szerszy dostęp do różnych stanowisk
pracy w porównaniu do osób z niższymi kwalifikacjami, to jest z wykształceniem za-
sadniczym, czy też tylko podstawowym. Odwołujący się nigdy nie pełnił funkcji kie-
rowniczych, lecz wykonywał prace fizyczne odpowiadające jego kwalifikacjom zawo-
dowym i nadal takie prace wykonuje. Przed uzyskaniem prawa do renty był zatrud-
niony na stanowisku elektromontera. Także po przyznaniu mu tego prawa pracuje na
stanowisku elektromontera, lecz w innych warunkach. Aktualne jego zatrudnienie
mieści się w ramach pracy elektromontera, ale jest pracą lekką, odpowiednią do jego
kwalifikacji, a także wieku. Stąd też odnosząc ocenę ograniczenia sprawności orga-
nizmu odwołującego się do jego kwalifikacji należy stwierdzić, że jest on osobą
zdolną do pracy. Sąd podkreślił, że przy kwalifikacjach odwołującego się nie musi on
wykonywać ciężkiej pracy fizycznej, która jest dla niego przeciwwskazana ze
względu na stan zdrowia. W tych warunkach należy uznać, że ubezpieczony jest
zdolny do pracy w rozumieniu art. 12 powołanej ustawy, to jest pracy zgodnej z po-
siadanymi kwalifikacjami, a zatem nie spełnia jednej przesłanki z art. 57 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W skardze kasacyjnej, odniesionej do całości wyroku Sądu Apelacyjnego, peł-
nomocnik odwołującego się zarzucił naruszenia prawa materialnego przez błędną
4
jego wykładnię, a mianowicie art. 57 ust. 1 w związku z art. 12 i w związku z art. 13
ust. 1 - 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez uznanie, że Franciszek B. jest
zdolny do pracy na stanowisku elektromontera, lecz w innych warunkach, a „aktualne
zatrudnienie ubezpieczonego mieści się w ramach pracy elektromontera, ale jest
pracą lekką i odpowiednią do jego kwalifikacji, a także wieku ubezpieczonego", czyli
że „odnosząc ocenę ograniczenia sprawności organizmu ubezpieczonego do jego
kwalifikacji należy stwierdzić, że jest on osobą zdolną do pracy", podczas gdy prawi-
dłowa wykładnia powołanych przepisów, w szczególności art. 12 ust. 3 powołanej
ustawy prowadzi do wniosku, że ubezpieczony jest częściowo niezdolny do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych przez niego kwalifikacji, gdyż w znacznym stopniu
utracił on zdolność do pracy zgodnej z poziomem kwalifikacji posiadanych przed na-
ruszeniem sprawności organizmu.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: (-) art. 233 § 1 k.p.c., przez prze-
kroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz bez wszechstronnego rozważenia
zebranego w sprawie materiału dowodowego - przeprowadzenie oceny dowodu w
postaci opinii biegłych w sposób lakoniczny, wybiórczy i odnoszący się do poszcze-
gólnych tez tej opinii bez ustosunkowania się do twierdzeń odmiennych i wniosków
końcowych z tej opinii wynikających, częściowo w sposób teoretyczny w oderwaniu
od występującego w sprawie stanu faktycznego, a także w oderwaniu od podstawo-
wej przesłanki istotnej dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy - wynikającej z art.
12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, tj. w oderwaniu
od tego, czy ubezpieczony w znacznym stopniu utracił zdolność do pracy zarobkowej
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji; (-) art. 278 § 1 k.p.c., przez dokonanie
ustaleń niezgodnie z opinią biegłych co do faktów, których ustalenie wymaga wiado-
mości specjalnych przez uznanie, że ubezpieczony jest zdolny do pracy na stanowi-
sku elektromontera, podczas gdy z uzupełniającej opinii biegłych wynika jedno-
znacznie, że Franciszek B. - „odwołujący się jest nadal po dniu 31.10.2005 r. czę-
ściowo niezdolny do pracy"; (-) art. 286 k.p.c., przez niezażądanie przez Sąd drugiej
instancji dodatkowej opinii tych samych lub innych biegłych w razie kwestionowania
wyników dotychczas złożonej w sprawie opinii biegłych lub stwierdzenia rozbieżności
w pierwotnie złożonej opinii biegłych w stosunku do wyników opinii uzupełniającej,
bądź przez nieskorzystanie z przepisu art. 386 § 4 k.p.c. i nieuchylenie zaskarżonego
apelacją przez organ rentowy wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu Sądu Pracy i
5
Ubezpieczeń Społecznych jako sądu pierwszej instancji i nieprzekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania temu SAądowi.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co
do istoty sprawy, przez przyznanie odwołującemu się renty z tytułu częściowej nie-
zdolności do pracy nadal, to jest na okres od 1 listopada 2005 r. do 31 października
2007 r., i zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastęp-
stwa procesowego według norm przepisanych za wszystkie instancje,
W uzasadnieniu skargi, argumentując zarzut naruszenia art. 12 ust. 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, wskazano w szczególności, że Sąd Apelacyjny,
zmieniając zaskarżone orzeczenie Sądu pierwszej instancji, abstrahował od poziomu
kwalifikacji i stopnia utraty zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Przed i po uzyskaniu prawa do renty ubezpieczony był zatrudniony na
stanowisku elektromontera, lecz w innych warunkach. Jego aktualnie zatrudnienie
jest pracą lekką i odpowiednią do jego aktualnych kwalifikacji, które jednakże uległy
znacznemu ograniczeniu i zubożeniu. Sąd Apelacyjny nie wziął pod uwagę, że Fran-
ciszek B. miał wcześniej szczególnego rodzaju kwalifikacje, podlegające okresowej
kontroli. W wyniku egzaminu złożonego 10 kwietnia 1990 r. przed komisją egzamina-
cyjną spełniał on dodatkowe wymagania kwalifikacyjne w zakresie gospodarki ener-
getycznej i mógł prowadzić eksploatację na stanowisku eksploatacji: sieci elektro-
energetycznych (linii napowietrznych, linii kablowych, stacji, transformatorów, insta-
lacji), urządzeń prostownikowych, kondensatorów energetycznych, elektrycznych
urządzeń napędowych, urządzeń oświetlenia elektrycznego, elektrycznych urządzeń
w wykonaniu przeciwwybuchowym, aparatur kontrolno - pomiarowych oraz urządzeń
i instalacji automatycznej regulacji, sterowania i zabezpieczeń dla wszystkich tych
urządzeń z ograniczeniem do 20 kV, a nadto mógł wykonywać prace kontrolno - po-
miarowe i prace montażowe. Aktualnie posiada świadectwo kwalifikacyjne upraw-
niające do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci na stanowisku
eksploatacji do 1 kV. Wynika stąd, jak znacznemu zawężeniu uległy jego kwalifika-
cje. To zawężenie kwalifikacji wiąże się ze znacznym ubytkiem uposażenia odwołu-
jącego się. Przed przejściem na rentę jego zarobki wynosiły około 146% przeciętne-
go wynagrodzenia pracowników w gospodarce narodowej, a aktualnie znajdują się
one na poziomie około 70 - 80% tego wynagrodzenia. Podkreślić przy tym należy, że
do czasu przejścia w 1995 r. na rentę ubezpieczony przepracował 25 lat w jednym
zakładzie pracy. Wiele wysiłku wymagało, by znalazł zatrudnienie uwzględniające
6
jego stan zdrowia wymagający pracy siedzącej bez schylania się i bez dźwigania
ciężarów (jeśli nie mówić o pozwoleniu na podnoszenie ciężarów do 3 kg) i „bardzo
wąskie uprawnienia kwalifikacyjne wynikające właśnie z tego stanu zdrowia”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały oparte na obydwu podstawach wynikających
z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia wymagała zatem
podstawa naruszenia przepisów postępowania, jako zmierzająca do zakwestionowa-
nia prawidłowości dokonania ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżo-
nego wyroku. Zarzuty te okazały się nietrafne.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., należy wskazać, że zgod-
nie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. W tej sytuacji, zgodnie z ustalonym i jednolitym
orzecznictwem oraz poglądami doktryny Sąd Najwyższy nie może rozważać i oce-
niać zasadności kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Bezpodstawne
są także pozostałe zarzuty procesowe, dotyczące - podobnie jak zarzut naruszenia
art. 233 § 1 k.p.c. - dokonanej przez Sąd Apelacyjny oceny opinii biegłych. Pierwszy
z nich dotyczy naruszenia art. 278 § 1 k.p.c., przez dokonanie ustaleń niezgodnie z
opinią biegłych co do faktów, których ustalenie wymaga wiadomości specjalnych
przez uznanie, że ubezpieczony jest zdolny do pracy na stanowisku elektromontera,
podczas gdy z uzupełniającej opinii biegłych wynika jednoznacznie, że Franciszek B.
- „odwołujący się jest nadal po dniu 31.10.2005 r. częściowo niezdolny do pracy”.
Przed rozpatrzeniem tego zarzutu należy przypomnieć, że art. 278 § 1 k.p.c. stanowi,
że w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd może wezwać jednego
lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia opinii. Nie budzi wątpliwości, że w sprawie,
której przedmiotem jest prawo do renty z ubezpieczenia społecznego, warunkująca
powstanie tego prawa ocena niezdolności do pracy w zakresie wymagającym wia-
domości specjalnych musi znaleźć oparcie w dowodzie z opinii biegłych posiadają-
cych odpowiednią wiedzę medyczną adekwatną do rodzaju schorzeń ubezpieczone-
go (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z: 12 kwietnia 2000 r., II UKN 498/99, OSNAP
2001 nr 19, poz. 597; 7 lipca 2005 r., II UK 277/04, OSNP 2006 nr 56, poz. 97 oraz
powołane w nim orzecznictwo; z 14 marca 2007, III UK 130/06). W rozpoznawanej
sprawie zarzucane w skardze naruszenie tego przepisu jednak nie wystąpiło. Sąd
7
Apelacyjny oparł ustalenia faktyczne i ostateczną ocenę prawną na opiniach bie-
głych, w tym opinii uzupełniającej z 31 marca 2006 r., zgodnych co do tego, że scho-
rzenia odwołującego się nie ograniczają jego zdolności do pracy na stanowisku elek-
tromontera zatrudnionego przy montażu liczników, to jest do pracy na wykonywanym
stanowisku, natomiast stanowią przeciwwskazania do pracy na stanowisku, na któ-
rym był zatrudniony przed uzyskaniem prawa do renty. W tej sytuacji to, że Sąd
Apelacyjny nie podzielił konkluzji opinii uzupełniającej, w której wskazano, że „odwo-
łujący się jest nadal po dniu 31.10.2005 r. częściowo niezdolny do pracy”, nie naru-
sza art. 278 § 1 k.p.c. Dochodząc bowiem do wniosku, że ubezpieczony jest zdolny
do pracy zgodnej z jego kwalifikacjami, Sąd Apelacyjny nie wyraził innego poglądu
niż wynikający z opinii biegłych w kwestiach faktycznych wymagających wiadomości
specjalnych (wiedzy medycznej), lecz wykorzystując wynikające z opinii ustalenia
faktyczne dotyczące kwestii wymagających takich wiadomości, dokonał, na podsta-
wie przepisów prawa materialnego prawnej oceny zdolności skarżącego do pracy.
Dokonanie takiej oceny było w pełni uprawnione i nie stało w kolizji z art. 278 § 1
k.p.c. Należy bowiem stwierdzić, że jakkolwiek ocena częściowej niezdolności do
pracy, w zakresie dotyczącym naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd
ograniczeń możliwości wykonywania pracy, wymaga z reguły wiadomości specjal-
nych (opinii biegłego z zakresu medycyny), to jednak ostateczna ocena, czy ubez-
pieczony jest częściowo niezdolny do pracy musi uwzględniać także inne elementy,
w tym zwłaszcza poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania w
zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podję-
cia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę
rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i pre-
dyspozycje psychofizyczne (art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm. w związku z art. 278 § 1 k.p.c.). Ocena ta ma
charakter prawny, stanowiąc subsumcję stanu faktycznego do norm prawnych i
może jej dokonać wyłącznie sąd a nie biegły.
Nietrafny jest zarzut naruszenia art. 286 k.p.c. Przepis ten stanowi, że sąd
może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie po-
trzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych. Skarżący nie
dostrzegł, że uzupełniająca opinia biegłych została złożona na piśmie w toku postę-
powania w pierwszej instancji i, jak trafnie ocenił Sąd Apelacyjny, była ona w zakre-
8
sie wymagającym wiadomości specjalnych w pełni zgodna z pierwszą opinią. W tej
sytuacji, skoro Sąd nie miał wątpliwości co do ustaleń wynikających z faktów wyma-
gających wiadomości specjalnych, nie było podstaw do żądania dalszych opinii.
Wobec powyższego należy uznać, że podstawa naruszenia przepisów postę-
powania okazała się nieuzasadniona. Z tego względu rozpoznanie skargi należy
ograniczyć do oceny zasadności podstawy naruszenia przepisów prawa materialne-
go (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), a przy tej ocenie Sąd Najwyższy jest związany podsta-
wą faktyczną zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Zdaniem Sądu Najwyż-
szego, w świetle przyjętych w sprawie ustaleń faktycznych, Sąd Apelacyjny trafnie
uznał, że wykonywana przez odwołującego się od 1995 r. praca jest zgodna z po-
ziomem jego kwalifikacji jako elektromontera i uwzględniając, między innymi, dotych-
czasowy przebieg jego pracy oraz wiek, stwierdził, że jest on zdolny do pracy zgod-
nej z jego kwalifikacjami. Natomiast podniesione przez pełnomocnika skarżącego
zarzuty błędnej wykładni art. 57 ust. 1 w związku z art. 12 i w związku z art. 13 ust. 1
- 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, umotywowane w uzasadnieniu jedynie w
zakresie dotyczącym art. 12 ust. 3, odnoszą się do stanu faktycznego przyjętego
wyłącznie w skardze kasacyjnej i niemającego oparcia w wiążących Sąd Najwyższy
ustaleniach przyjętych w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku. Co więcej,
fakty mające potwierdzać wywody skargi, zwłaszcza dotyczące specjalnych kwalifi-
kacji skarżącego, zostały po raz pierwszy wskazane w skardze kasacyjnej, a odwo-
łujący się nie zgłaszał ich, ani nie występował z odpowiednimi wnioskami dowodo-
wymi w tym zakresie, w toku postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instan-
cji. W tym stanie rzeczy przedstawione wyżej zarzuty naruszenia przepisów prawa
materialnego nie mają na celu wykazania ich błędnej wykładni, lecz zakwestionowa-
nie oceny dowodów przeprowadzonych przez Sąd Apelacyjny.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================