Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2008 r.
I UK 378/07
Sezonowe wykonywanie pracy palacza c.o., niżej płatnej niż poprzednio
wykonywane zatrudnienie w zawodach kierowcy, mechanika lub pokrewnych,
nie świadczy o odzyskaniu zdolności do pracy wskutek „samoprzekwalifikowa-
nia się” ubezpieczonego.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 maja
2008 r. sprawy z odwołania Ryszarda Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w K. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek skargi kasa-
cyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 maja
2007 r. [...]
1) u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Krakowie do ponownego rozpoznania,
2) przyznał adwokatowi Andrzejowi K. od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjne-
go w Krakowie kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podat-
ku od towarów i usług wynoszącą 22 % - tytułem kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 9 maja 2007 r. oddalił apelację wnioskodawcy Ryszarda Z. od wyroku Sądu
Okręgowego w Kielcach z dnia 5 kwietnia 2005 r. oddalającego odwołanie wniosko-
dawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. z dnia 25 paź-
dziernika 2004 r. odmawiającej mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca (urodzony dnia 15 stycznia 1956 r.)
z zawodu mechanik, pracujący w charakterze mechanika samochodowego, instrukto-
2
ra nauki jazdy, a ostatnio zatrudniony jako palacz CO, do dnia 31 sierpnia 2004 r.
pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Na podstawie dokumentacji
medycznej oraz opinii biegłych lekarzy sądowych z zakresu neurologii, kardiologii i
psychiatrii u wnioskodawcy rozpoznano: chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa bez
zespołu korzeniowego, bóle i zawroty głowy (w wywiadzie), nadciśnienie tętnicze l
stopnia (w wywiadzie), zaburzenia depresyjno-lękowe o charakterze przewlekłym i
prawdopodobieństwo zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Biegli
stwierdzili, iż same schorzenia somatyczne nie powodują niezdolności do pracy.
Uznali jednak, że brak jest istotnej poprawy stanu psychicznego wnioskodawcy od
poprzedniego badania z 2003 r. i dlatego stwierdzili, że wnioskodawca jest częścio-
wo niezdolny do pracy do lutego 2006 r. Opinie te zakwestionował lekarz orzecznik
ZUS twierdząc, że wnioskodawca jest zdolny do pracy i pracuje w pełnym wymiarze
czasu pracy jako palacz. W opinii uzupełniającej biegły lekarz psychiatra podzielił
stanowisko lekarza orzecznika ZUS, że w aktualnym stanie zdrowia wnioskodawca
jest niezdolny do wykonywania pracy w zawodzie kierowcy, może natomiast wyko-
nywać inne prace fizyczne. Decyzją z dnia 25 października 2004 r. organ rentowy
odmówił wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy ponieważ jest
on zdolny do pracy.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji nie znalazłszy
podstaw do kwestionowania dokonanego przez biegłych rozpoznania schorzeń i
oceny ich wpływu na sprawność jego organizmu. W ocenie tego Sądu, skoro wnio-
skodawca ma wykształcenie zawodowe - mechanik i pracował jako mechanik samo-
chodowy, instruktor nauki jazdy i palacz CO, to tego rodzaju pracę może w dalszym
ciągu wykonywać.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny uzupeł-
nił postępowanie dowodowe o opinię biegłego z zakresu psychiatrii, mającą szcze-
gółowo uzasadnić stanowisko zawarte w opinii uzupełniającej z dnia 7 marca 2005 r.,
poprzez wskazanie jakie względy medyczne przemawiają za uznaniem wnioskodaw-
cy za zdolnego do pracy na stanowisku palacza CO. Z opinii tej wynika, że z uwagi
na zaburzenia depresyjno-lękowe o charakterze przewlekłym oraz prawdopodobień-
stwo zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym istnieją przeciwwska-
zania aby wnioskodawca pracował w charakterze kierowcy, natomiast brak jakich-
kolwiek przeciwwskazań pod względem psychiatrycznym do wykonywania przez
niego pracy palacza CO. Podzielając wnioski wynikające z tej opinii Sąd Apelacyjny
3
podkreślił, że pojęcie kwalifikacji, o których mowa w art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004
r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach), nie zawęża
się tylko do kwalifikacji zawodowych w ujęciu formalnym, obejmując również kwalifi-
kacje rzeczywiste, tj. wiedzę i umiejętności faktyczne. Posiadane kwalifikacje są więc
pojęciem szerszym niż tylko wynikające z rodzaju ukończonej szkoły i poziomu wy-
kształcenia, jako że określa je także zdobyte doświadczenie zawodowe. Nie jest
zatem uprawnione zawężenie oceny zdolności do pracy tylko do określonego stano-
wiska pracy czy zatrudnienia. Brak możliwości wykonywania pracy dotychczasowej
nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji,
gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie bez przekwalifikowa-
nia lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowe-
go. Niezdolność do wykonywania pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym
ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wy-
starczającym, jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne
usprawiedliwiają rokowanie, że mimo upośledzenia organu możliwe jest podjęcie
innej pracy w tym samym zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym. Wobec
tego Sąd oddalił apelację stwierdzając, że skoro wnioskodawca mający jedynie prze-
ciwwskazania zdrowotne do wykonywania pracy kierowcy, posiada dodatkowo kwali-
fikacje do wykonywania pracy mechanika i palacza CO, „to może pracować nadal w
tych zawodach, na co pozwalają mu posiadane kwalifikacje i doświadczenia” i nie
przysługuje mu uprawnienie do świadczenia rentowego.
W skardze kasacyjnej od tego wyrok pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił
naruszenie prawa materialnego w szczególności art. 12 ust. 1 i 3 i art. 13 ust. 1 pkt 2
ustawy o emeryturach i rentach, przez jego błędną wykładnię polegającą na przyję-
ciu, że możliwość wykonywania pracy wymagającej kwalifikacji niższych niż posia-
dane przez skarżącego pozbawia go statusu osoby częściowo niezdolnej do pracy w
rozumieniu tych przepisów. Zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, tj.: 1)
art. 214 § 1 k.p.c., przez niespełnienie ciążącego na Sądzie obowiązku odroczenia
rozprawy pomimo zaistnienia wymienionych w tym przepisie okoliczności nie do
przezwyciężenia (choroba skarżącego); 2) art. 379 pkt 5 k.p.c., przez przeprowadze-
nie rozprawy apelacyjnej i wydanie wyroku pod nieobecność skarżącego, który
uprzednio usprawiedliwiał swoje niestawiennictwo (pismo zawierające usprawiedli-
wienie nieobecności na rozprawie w dniu 9 maja 2007 r. wraz ze zwolnieniem lekar-
4
skim wpłynęło do Sądu w dniu 7 maja 2007 r., a więc na dwa dni przed rozprawą), a
przez to uniemożliwienie mu obrony swoich praw. Kwestia obecności skarżącego na
rozprawie była o tyle istotna, że występował on bez pełnomocnika (którego przyzna-
nia z urzędu Sąd mu odmówił), zatem wyjaśnienia składane przez niego osobiście
pozwalałyby Sądowi należycie odczytać intencje skarżącego wyrażone w apelacji w
sposób niefachowy i nieporadny.
Skarżący wniósł o przyjęcie skargi do rozpoznania z uwagi na nieważność po-
stępowania wskazaną w podstawie skargi oraz ze względu na potrzebę wykładni art.
12 ust. 1 i 3 i art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach ponieważ wywołują
one rozbieżności w orzecznictwie. Niektóre sądy interpretują powołane przepisy w
ten sposób, że odmawiają statusu częściowo niezdolnego do pracy osobom, które
utraciły zdolność do pracy zgodnej ze swoimi kwalifikacjami, jednakże są w stanie
wykonywać inne prace, dla których wymagane są kwalifikacje niższe (tak też Sąd
orzekający w niniejszej sprawie). Sądy uznają, że skoro ubiegający się o świadcze-
nie rentowe podejmuje, już po ujawnieniu się kłopotów zdrowotnych inne zatrudnie-
nie, na którego wykonywanie pozwala mu stan zdrowia, to fakt ten należy uwzględ-
niać przy ocenie zdolności do pracy. Tymczasem zdaniem skarżącego, ocena doko-
nywana zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach nakazuje brać
pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy i poziom wykształce-
nia. Pod pojęciem „pracy dotychczas wykonywanej" powinno się rozumieć zawód
wykonywany przed wystąpieniem schorzenia uniemożliwiającego dalszą w nim
pracę, a nie w chwili orzekania przez organ rentowy czy sąd. Takie rozumienie art.
12 ust. 1 i 3 i art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy przyjął między innymi Sąd Najwyższy w wy-
roku z dnia 7 lutego 2006 r., l PK 153/05 (OSNP 2007 nr 1-2, poz. 27) oraz Sąd
Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 14 listopada 2000 r., Ul AUa 836/00 (OSA 2001
nr 6, poz. 26). Ponadto przy określaniu „pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji" należy brać pod uwagę poziom wykształcenia i charakter wykonywanego
zawodu sprzed okresu wystąpienia schorzenia, a nie umiejętności (dużo niższe),
które nabyła osoba starająca się o świadczenie rentowe już po utracie zdolności do
wykonywania pracy zgodnej z poziomem dotychczasowych kwalifikacji. Skarżący się
przez wiele lat pracował jako kierowca, mechanik oraz instruktor nauki jazdy, a pracę
palacza CO rozpoczął dopiero po ujawnieniu się przeciwwskazań do wykonywania
pracy kierowcy. Kwestia możliwości wykonywania pracy mechanika i instruktora
nauki jazdy nie była przy tym przedmiotem opinii biegłych, którzy stwierdzili jedynie,
5
iż skarżący się może wykonywać pracę palacza i inne prace fizyczne. Ocena możli-
wości podjęcia pracy zgodnej z posiadanym kwalifikacjami powinna odbywać się,
zdaniem skarżącego, w odniesieniu do umiejętności kierowcy, mechanika i instrukto-
ra nauki jazdy. Tymczasem Sąd przyjął, że praca palacza CO odpowiada kwalifika-
cjom skarżącego, takim zajęciem bowiem para się on obecnie. Prezentowane przez
Sąd stanowisko prowadziłoby do sytuacji, w której jedynie nieliczne osoby zyskiwa-
łyby uprawnienie do świadczeń rentowych, każdemu bowiem można by zarzucić, Iż
jest w stanie wykonywać prace proste (np. składanie długopisów), pomimo że kwali-
fikacje przez niego posiadane predestynują go do podjęcia pracy wymagającej dużo
większych umiejętności. W konsekwencji wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu oraz
o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z
urzędu, które nie zostały uiszczone nawet w części.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Po pierwsze, w pisemnym
wniosku z 30 kwietnia 2007 r. ubezpieczony zawarł między innymi „usprawiedliwienie
obecności w dniu 9.05.2007 r.”, dołączając zwolnienie lekarskie obejmujące termin
rozprawy apelacyjnej. Z protokołu tej rozprawy wynika, że odczytano to pismo, ale
Sąd Apelacyjny oddalił jedynie zawarty w nim wniosek o ustanowienie adwokata z
urzędu, natomiast nie wyjaśnił intencji ubezpieczonego, który usprawiedliwiając za-
świadczeniem lekarskim swoją absencję na rozprawie apelacyjnej i podważając do-
tychczasowe wyniki postępowania dowodowego w tej „zawiłej i zbyt trudnej do zro-
zumienia” sprawie, która - w jego ocenie - wymagała ustanowienia dlań pełnomocni-
ka z urzędu, mógł zmierzać do odroczenia terminu tej rozprawy. Wprawdzie wywie-
dziony z tych okoliczności zarzut nieważności całego postępowania apelacyjnego nie
jest usprawiedliwiony, ponieważ ubezpieczony nie został pozbawiony całkowicie (w
zupełności) możności obrony swych praw w postępowaniu apelacyjnym, skoro brał w
nim udział w zakresie swoich możliwości, ale nierozpoznanie jego co najmniej doro-
zumianego wniosku o odroczenie terminu rozprawy apelacyjnej mogło mieć wpływ
na wynik sprawy w kontekście pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej w sprawie,
która nie dojrzała do wydania prawidłowego orzeczenia, bo ubezpieczonego pozba-
wiono chociażby „możliwości przedstawienia ostatecznego stanowiska w sprawie”.
6
Ponadto z zebranego materiału dowodowego wynika jednoznacznie, że ubez-
pieczony jest bezsprzecznie niezdolny do wykonywania zatrudnienia zgodnego z
poziomem jego kwalifikacji w wykonywanych przez wiele lat zawodach: kierowcy,
mechanika oraz instruktora nauki jazdy. Nie ulega wątpliwości, że ubezpieczony jest
częściowo niezdolny do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami w znacznym
zakresie w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Sama możli-
wość wykonywania niewymagających kwalifikacji „innych prac fizycznych”, w tym
sezonowej pracy palacza, która była przezeń świadczona niejako dodatkowo, bo
okresowo w tzw. sezonach grzewczych, nie wyklucza prawa do renty z tytułu czę-
ściowej niezdolności do pracy, ponieważ praca palacza nie była zgodna ani zbieżna
z poziomem utraconych z przyczyn zdrowotnych możliwości zarobkowania w zawo-
dzie kierowcy lub pokrewnym. W szczególności trudno zaakceptować stanowisko, że
wykonywanie pracy fizycznej w charakterze palacza c.o., świadczonej sezonowo w
ciągu roku i z reguły niżej płatnej niż poprzednio wykonywane zatrudnienie, świad-
czyło eo ipso o odzyskaniu zdolności do pracy wskutek „samoprzekwalifikowania”
zawodowego ubezpieczonego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter wykonywanej
poprzednio przez wiele lat pracy w zawodach: kierowcy, mechanika lub pokrewnych,
uzyskany w tych zawodach poziom wykształcenia, a ponadto wiek i predyspozycje
psychiczne ubezpieczonego (art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach).
Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, że w opinii uzupełniającej biegłego psy-
chiatry podkreślono, iż tylko dlatego, że ubezpieczony został dopuszczony do pracy
palacza przez lekarza, to jest on zdolny do pracy, („ale z ograniczeniami”), co ozna-
czało wedle tego stanowiska tylko to, że schorzenia te nie stanowią „zdecydowanego
przeciwwskazania do pracy w charakterze palacza CO”, przez co nie ma „ewident-
nych przeciwwskazań” do wykonywania takiego sezonowego zatrudnienia. Tego typu
uzyskane medyczne „wiadomości specjalne” trudno uznać za dostatecznie uzasad-
niające negatywne orzeczenie o uprawnieniach rentowych ubezpieczonego. Ponadto
w zebranym materiale dowodowym brakowało przesłanek do wyrażenia lub akcepta-
cji stanowiska, jakoby ubezpieczony zachował kwalifikacje do wykonywania zawodu
mechanika, skoro opiniowanie medyczne dotyczyło jedynie zdolności ubezpieczo-
nego do pracy w charakterze palacza c.o.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39815
k.p.c.
========================================