Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 370/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski (sprawozdawca)
SSN Andrzej Wróbel
w sprawie z odwołania A. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 czerwca 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Pomiędzy A. M. a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.
wskutek odwołania wnioskodawcy toczyło się przed Sądem Okręgowym w K.
postępowanie w sprawie o przyznanie renty stałej z tytułu całkowitej niezdolności
2
do pracy, zamiast przyznanej decyzją z dnia 2 listopada 2000 r. renty okresowej od
1 października 2000 r. do 30 czerwca 2001 r.. W tej sprawie, Sąd Okręgowy,
dysponując materiałem dowodowym w postaci opinii biegłych sądowych lekarzy
specjalistów kardiologa i nefrologa, stwierdził, że schorzenia wnioskodawcy
wywołane przebytym zabiegiem usunięcia nerki nie uzasadniają przyznania prawa
do renty stałej. W konsekwencji, wyrokiem z dnia 7 marca 2002 r. Sąd Okręgowy
oddalił odwołanie, a apelacja ubezpieczonego została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 6 marca 2003 r. Ubezpieczony w dniu 20 kwietnia 2004 r.
złożył skargę o wznowienie tego postępowania, którą Sąd Okręgowy odrzucił
postanowieniem z dnia 1 października 2004 r., a zażalenie ubezpieczonego zostało
oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2005 r.
W dniu 18 maja 2001 r. ubezpieczony złożył kolejny wniosek i decyzją
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 15 lipca 2003 r. odmówiono
mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Wyrokiem z dnia 23 czerwca
2005 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. oddalił
odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji. Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca
ma wykształcenie średnie, prowadził działalność gospodarczą jako lakiernik, a w
okresie od 28 listopada 1998 r. do 30 czerwca 2001 r. pobierał rentę z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy. W oparciu o opinię biegłych sądowych lekarzy
specjalistów z zakresu chorób wewnętrznych i zawodowych oraz nefrologa Sąd
Okręgowy ustalił, że wnioskodawca cierpi na stan po usunięciu lewej nerki z
powodu guza nowotworowego z przerzutami do wątroby i lewego płuca, obecnie
leczonego chemioterapią oraz na cukrzycę typu II i otyłość, a schorzenia te
powodują, że należy go uznać za częściowo niezdolnego do pracy w okresie od 1
lipca 2001 r. do 30 maja 2003 r. (czyli od daty zaprzestania pobierania renty
okresowej do momentu "wznowy" choroby nowotworowej), a także za całkowicie
niezdolnego do pracy w okresie od 1 czerwca 2003 r. (gdy zostały
udokumentowane przerzuty w chorobie nowotworowej) do 31 maja 2005 r. Biegli
wskazali, że w prowadzonej poprzednio sprawie (VII U …/01) nie dysponowali
dowodami "wznowy" procesu nowotworowego, jednak "w orzekaniu o wyzdrowieniu
z choroby nowotworowej obowiązuje pięcioletni okres braku wznowy procesu".
Wobec zaistniałych wątpliwości co do stanu zdrowia wnioskodawcy Sąd Okręgowy
3
dopuścił dowód z opinii Zakładu Medycyny Sądowej w K., z której wynika, że w
okresie od lipca 2001 r. do maja 2003 r. był on częściowo niezdolny do pracy, a od
czerwca 2003 r. do chwili obecnej jest niezdolny do pracy całkowicie.
Sąd Okręgowy wywiódł, że wskutek wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6
marca 2003 r. (w poprzedniej sprawie) zostało prawomocnie oddalone odwołanie
od decyzji ZUS odmawiającej wnioskodawcy renty stałej. W ocenie Sądu pierwszej
instancji, w tym zakresie wystąpiła powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 199
§ 1 pkt 2 k.p.c. Tym niemniej, Sąd Okręgowy nie odrzucił odwołania, lecz je oddalił,
gdyż jego częściowe odrzucenie "nie miałoby w sprawie zasadniczego znaczenia".
Jednocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że ustalenie momentu powstania kolejnej
niezdolności wnioskodawcy do pracy daje podstawę do przyjęcia, iż nie został
zachowany okres 18 miesięcy między ustaniem niezdolności do pracy, a
powstaniem kolejnej niezdolności, określony w art. 61 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Do ubezpieczonego nie ma
zastosowania art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wyłączający
stosowanie art. 57 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, gdyż ma on 19 lat, 7 miesięcy i 28 dni
udokumentowanego stażu pracy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21
czerwca 2006 r., w uwzględnieniu apelacji ubezpieczonego zmienił wyrok Sądu
Okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że
przyznał mu rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 1 lipca 2001 r.
do dnia 31 maja 2003 r. oraz z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 1
czerwca 2003 r. do dnia 31 maja 2006 r. Sąd drugiej instancji uznał, że oddalenie
prawomocnym wyrokiem odwołania od decyzji przyznającej prawo do okresowej
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w poprzednim postępowaniu (VII U
981/01) oznacza, iż według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy
(art. 316 § 1 k.p.c.) nie były spełnione warunki z art. 59 ust. 1 pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, uprawniające do przyznania renty stałej, o którą
ubiegał się wnioskodawca. Z tego względu ten prawomocny wyrok nie "zamykał
wnioskodawcy drogi do ponownego złożenia wniosku o to świadczenie". Organ
rentowy prawidłowo potraktował złożony przez ubezpieczonego wniosek z dnia 15
4
lipca 2003 r. jako nowy wniosek i skierował go na badanie lekarskie. Zdaniem Sądu
odwoławczego, Sąd Okręgowy nietrafnie powołał się na art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.,
gdyż postępowanie "nie zmierzało do obalenia ustaleń prawomocnego wyroku",
lecz miało na celu ustalenie spełnienia przez wnioskodawcę warunków do
przyznania świadczenia po złożeniu nowego wniosku. Z tego względu sprawa
"dotyczy innej materii" niż przedmiot postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem. W przypadku wnioskodawcy proces nowotworowy trwa w sposób ciągły
od 1997 r., przy czym w okresie od lipca 2001 r. do maja 2003 r. wnioskodawca był
częściowo niezdolny do pracy, a od czerwca 2003 r. do chwili obecnej jest on
całkowicie niezdolny do pracy. Wnioskodawca spełnia więc warunki do przyznania
mu renty na dalszy okres, a wstrzymanie renty było bezzasadne, gdyż nastąpiło w
okresie nieprzerwanego stanu niezdolności ubezpieczonego do pracy.
Wyrok Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył w całości skargą
kasacyjną, zarzucając nieważność postępowania, naruszenie art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c. przez jego niezastosowanie i błędne uznanie przez Sąd Apelacyjny, iż w
sprawie nie występuje powaga rzeczy osądzonej, podczas gdy "o to samo
roszczenie między tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie
osądzona". Ponadto skarżący zarzucił naruszenie art. 233 k.p.c. przez
przekroczenie zasady swobodnej oceny zebranego materiału dowodowego i
"oparcie wyroku Sądu Apelacyjnego o mało wiarygodną opinię Zakładu Medycyny
Sądowej CM UJ w K. co miało wpływ na wynik sprawy". W uzasadnieniu skargi
kasacyjnej organ rentowy wywiódł w szczególności, że poprzedni prawomocny
wyrok oddalający odwołanie wnioskodawcy, w którym "ustalono brak inwalidztwa",
ma powagę rzeczy osądzonej. Zatem odwołanie od kolejnej decyzji organu
rentowego, wydanej "w tym samym stanie faktycznym", podlegać powinno
odrzuceniu z mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W ocenie organu rentowego, odwołujący
się zaskarżył poprzednio decyzję o przyznaniu okresowej renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy i dążył do "jej wydłużenia" (nawet na stałe). Jednakże w
poprzednim, prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym ustalono brak
niezdolności do pracy ubezpieczonego poza okresem wskazanym w decyzji i
oddalono ostatecznie jego odwołanie, co wytworzyło "stan powagi rzeczy
osądzonej co do stopnia niezdolności do pracy odwołującego się w marcu 2003 r.".
5
Dlatego nie mogło to być przedmiotem sporu w obecnym postępowaniu sądowym i
dlatego doszło do nieważności postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że kontroli kasacyjnej nie może
zostać poddany zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., gdyż przepis ten dotyczy sposobu
oceny dowodów, a z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalania faktów lub oceny dowodów (por. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4,
poz. 76).
Przy analizie zarzutu naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., należy odwołać się
do treści art. 366 k.p.c., zgodnie z którym wyrok prawomocny ma powagę rzeczy
osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot
rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Jest poza sporem,
że organ rentowy decyzją z dnia 2 listopada 2000 r. przyznał ubezpieczonemu
rentę okresową z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 1 października
2000 r. do dnia 30 czerwca 2001 r., a ubezpieczony w odwołaniu od tej decyzji
domagał się przyznania mu renty stałej. Jego odwołanie zostało prawomocnie
oddalone. Z tego względu należy stwierdzić, że postępowanie sądowe dotyczące
tej decyzji zostało prawomocnie zakończone, a objęty nią okres (od dnia 1
października 2000 r. do dnia 30 czerwca 2001 r.) i charakter przysługującego w tym
czasie świadczenia (renta okresowa) jest objęty powagą rzeczy osądzonej.
Jednakże wnioskodawca złożył nowy wniosek o przyznanie świadczenia rentowego
na stałe na następny okres, a organ rentowy wydał nową decyzję (odmowną), od
której ubezpieczony wniósł odwołanie do Sądu Okręgowego. Chociaż obecne
postępowanie toczyło się między tymi samymi stronami co poprzednie, to
przedmiot rozstrzygnięcia w nich (to co w związku z podstawą sporu stanowiło
przedmiot rozstrzygnięcia według art. 366 k.p.c.) był inny (na co trafnie zwrócił
uwagę Sąd Apelacyjny). Wynika to przede wszystkim z tego, że przedmiotem
rozstrzygnięcia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych (inaczej niż w
"zwykłych" sprawach cywilnych) jest kontrola (konkretnej) decyzji organu
rentowego. Przedmiot wyrokowania wyznacza więc decyzja organu rentowego, a
wydanie nowej decyzji (nawet w sprawie dotyczącej prawa do tego samego
6
świadczenia) powoduje możliwość wniesienia od niej odwołania, które inicjuje przed
sądem nową sprawę podlegającą merytorycznemu rozpoznaniu.
W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że wyrok w sprawie z zakresu
ubezpieczeń społecznych nie ma powagi rzeczy osądzonej, jeśli dotyczy odmowy
przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a po jego uprawomocnieniu
się organ rentowy wydał nową decyzję, opartą na nowych dowodach mających
wpływ na ujawnienie rzeczywistego stanu faktycznego i jego prawidłową ocenę,
gdyż wydanie nowej decyzji uprawnia ubezpieczonego do złożenia od niej
odwołania i zobowiązuje sąd do sprawdzenia jej prawidłowości (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1984 r., III URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10,
poz. 177). Podobnie w wyroku z dnia 8 lipca 2005 r., I UK 11/05 (OSNP 2006 nr 5-
6, poz. 98) Sąd Najwyższy przyjął, że w odniesieniu do stosunków ubezpieczenia
społecznego powaga rzeczy osądzonej ma walor szczególny, który ogranicza w
istocie jej praktyczne znaczenie. Choć rozstrzygnięcia sądowe w tych sprawach
ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania, to nowe
zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować
przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia
społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się lub upadek przesłanek
materialnoprawnych prawa do świadczeń (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3
października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a poprzednio
uchwałę z dnia 20 września 1978 r., II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3 poz. 48 oraz
wyrok z dnia 8 października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12 poz. 212).
Powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c. dotyczy tylko tych orzeczeń
sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa faktyczna nie może ulec
zmianie lub gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po
stwierdzeniu niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed
wydaniem decyzji (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r., II
UK 61/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 371). Oznacza to, że wydanie przez organ
rentowy nowej decyzji, także co do świadczenia będącego przedmiotem
wcześniejszej decyzji i postępowania wcześniej zakończonego prawomocnym
wyrokiem sądu, wszczętego w wyniku wniesienia od niej odwołania, uprawnia
ubiegającego się o świadczenie do wniesienia kolejnego odwołania do sądu, a
7
wszczęta w ten sposób sprawa cywilna nie jest sprawą o to samo świadczenie w
rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten daje podstawę do odrzucenia
odwołania tylko wówczas, gdy zostało ono wniesione od decyzji już wcześniej
zaskarżonej odwołaniem, które zostało oddalone prawomocnym wyrokiem.
Natomiast odwołanie od nowej decyzji organu rentowego podlega merytorycznemu
rozpoznaniu, zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2007 r., I
UK 266/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 79).
Odnosząc powyższe rozważania do rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że w poprzedniej sprawie (VII U …/01) przedmiotem rozstrzygnięcia
prawomocnego wyroku sądu była decyzja organu rentowego z dnia 2 listopada
2000 r. Przedmiotem orzekania w obecnym postępowaniu jest natomiast nowa
decyzja z dnia 15 lipca 2003 r. wydana po przedstawieniu przez wnioskodawcę
nowych okoliczności zmierzających do wykazania, że spełnił przesłanki do nabycia
renty stałej za okres następujący po okresie, na który przyznano mu rentę w
poprzedniej decyzji. Wobec tego w obu tych sprawach sądowych występuje inny
przedmiot rozstrzygnięcia (w związku z podstawą sporu), nie mamy do czynienia z
powagą rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) i nie ma podstaw do odrzucenia
odwołania (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). Ocena Sądu Apelacyjnego w tym zakresie jest
więc trafna, a to oznacza, że Sąd ten słusznie nie uznał występowania powagi
rzeczy osądzonej i ustalenia faktyczne (dowody) poczynione w poprzedniej sprawie
uwzględnił w rozpoznawanej sprawie jako materiał dowodowy.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
/tp/