Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 25/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. G. i E. G.
przeciwko Międzyresortowemu Pracowniczemu Zespołowi Budowy Domów
Jednorodzinnych i Wielorodzinnych Spółce z o.o. w W., obecnie Zespołowi Budowy
Domów Jednorodzinnych i Wielorodzinnych Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w
W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i zasądzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 września 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powodowie J. G. i E. G. domagali się zobowiązania pozwanej
Międzyresortowego Pracowniczego Zespołu Budowy Domów Jednorodzinnych i
Wielorodzinnych Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. do złożenia
2
oświadczenia woli o przeniesieniu na ich rzecz własności działki gruntu o powierzchni
437 m2
położonej w S., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) w obrębie (…), za
zapłatą kwoty 4.014,39 zł.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 25 stycznia 2007 r. uwzględnił powództwo
w całości, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne.
W toku egzekucji prowadzonej z wniosku powodów przeciwko S. S. zostało
zajęte roszczenie dłużnika wobec pozwanej spółki o przeniesienie własności
nieruchomości objętej żądaniem pozwu. Pozwana nie kwestionowała istnienia tego
roszczenia ani w postępowaniu egzekucyjnym, ani w procesie o pozbawienie tytułu
wykonawczego wykonalności. Podniosła natomiast zarzut braku jego wymagalności
wskazując, że S. S. nie wywiązał się z obowiązku zapłaty na jej rzecz kwoty 41.010,39
zł na budowę kanalizacji, a tym samym nie spełnił warunku, od którego uzależnione było
przeniesienie własności nieruchomości.
Sąd Rejonowy nakazał sprzedaż zajętego roszczenia. Wobec braku nabywców w
toku sprzedaży licytacyjnej, wierzyciele złożyli – powołując się na art. 877 k.p.c. -
oświadczenie o przejęciu licytowanych praw i roszczeń. Na tej podstawie komornik
przyznał im roszczenie o przeniesienie prawa własności działki nr (...).
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że powodowie –
stosownie do art. 879 w związku z art. 908 § 2 k.p.c. - nabyli skutecznie w toku
postępowania egzekucyjnego roszczenie dochodzone pozwem i to bez żadnych
obciążeń. Pierwotny charakter tego nabycia uniemożliwia badanie w niniejszym procesie
zarzutów co do jego ważności, wymagalności, czy też skuteczności.
Sąd Apelacyjny w W., na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 5 września
2007 r. sprostował wyrok Sądu Okręgowego stwierdzając, że jest on wyrokiem
częściowym, nie rozstrzygającym o żądaniu zapłaty kwoty 110.000 zł i zmienił to
orzeczenie w ten sposób, że oddalił powództwo. Sąd Apelacyjny podkreślił, że
przedmiotem egzekucji prowadzonej na podstawie art. 895 i nast. k.p.c. mogą być
wierzytelności, a nie roszczenia. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie
pozwala zaś na przyjęcie, że S. S. przysługiwała wierzytelność, której treścią byłoby
uprawnienie do domagania się od pozwanej spółki przeniesienia prawa własności
nieruchomości. Źródłem takiego uprawnienia mogłaby być umowa w formie aktu
notarialnego, która jednak bezspornie pomiędzy tymi podmiotami nie została zawarta.
Stanowisko strony pozwanej potwierdzające istnienia takiego roszczenia nie ma dla
oceny powyższej istotnego znaczenia. Uznanie może dotyczyć tylko prawa istniejącego.
3
Nie może natomiast kreować po stronie wierzyciela prawa, które mu nie przysługuje.
Pierwotny – jak to wynika z art. 879 k.p.c. - charakter nabycia prawa w toku
postępowania egzekucyjnego nie wyłącza możliwości dokonania przez sąd oceny, czy
prawo to rzeczywiście istnieje.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1
k.p.c., powodowie wnieśli o uchylenie w całości wyroku Sądu Apelacyjnego
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej podnieśli zarzuty naruszenia art. 64 k.c. przez jego
niezastosowanie oraz art. 389 i art. 390 k.c. przez ich błędną wykładnię. Drugą
podstawę kasacyjną skarżący wypełnili zarzutami naruszenia art. 879 k.p.c. przez jego
niewłaściwą subsumcję oraz art. 9114
k.p.c. przez jego niezastosowanie.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do podstawy kasacyjnej naruszenia
przepisów postępowania stwierdzić należy, że nie znajduje ona usprawiedliwienia.
Podstawa ta – w zakresie obejmującym zarzut naruszenia art. 879 k.p.c. –
skonstruowana została w sposób wadliwy, nie uwzględniający dyspozycji art. 3983
§ 1
pkt 1 i 2 k.p.c.
Właściwe przytoczenie podstaw kasacyjnych musi uwzględniać ich wyraźne
normatywne wyodrębnienie. Wymaganie to nie jest spełnione, gdy w ramach pierwszej
podstawy skarżący wskazuje na naruszenie istotnych przepisów postępowania, jak
również w sytuacji odwrotnej – gdy dla wypełnienia drugiej z podstaw podnosi zarzuty
naruszenia praw materialnego. Określenie charakteru prawnego danego przepisu może
niekiedy nastręczać trudności. W judykaturze i piśmiennictwie konsekwentnie
prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym dla rozróżnienia przepisów prawa
procesowego i prawa materialnego nie jest istotne, w jakich aktach normatywnych
zostały one zamieszczone. Rozstrzygające znaczenia ma w tej mierze treść i cel
konkretnych unormowań.
Według skarżących, Sąd Apelacyjny naruszył art. 879 k.p.c. nie uwzględniając
pierwotnego charakteru nabycia prawa w toku postępowania egzekucyjnego i
kwestionując – do czego nie był uprawniony - skuteczność nabycia przez powodów w
tym postępowaniu roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości. Tak
sformułowany zarzut zmierza zatem do podważenia wyrażonej przez Sąd Apelacyjny
oceny skutków materialnoprawnych nabycia prawa w wyniku postanowienia komornika
4
wydanego na podstawie art. 877 k.p.c. w następstwie skorzystania przez wierzyciela z
uprawnienia do przejęcia na własność ruchomości lub prawa. Zgodnie z art. 879 k.p.c.,
znajdującym z mocy art. 908 § 2 k.p.c. odpowiednie zastosowanie przy egzekucji z
innych wierzytelności (nie będących wierzytelnościami ze stosunku pracy oraz z umowy
rachunku bankowego), nabycie rzeczy (prawa) w trybie określonym w art. 844 i nast.
k.p.c. ma charakter pierwotny. W świetle wskazanych wyżej kryteriów rozróżnienia
przepisów prawa materialnego i procesowego nie może budzić wątpliwości, że
podniesiony przez skarżących zarzut obrazy art. 879 k.p.c. został ulokowany
nieprawidłowo w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania. Sąd
Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną, pozostaje związany granicami zaskarżenia
oraz – poza przypadkiem nieważności postępowania – granicami podstaw kasacyjnych
(art. 39813
§ 1 k.p.c.). Nie jest zatem uprawniony do rekonstruowania tych podstaw. Z
tych też względów zarzut naruszenia art. 879 k.p.c. nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Już tylko na marginesie wskazać należy, że skoro – jak już wspomniano – art. 879
k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie do egzekucji z innych wierzytelności z mocy
odesłania zawartego w art. 908 § 2 k.p.c., to prawidłowe sformułowanie podniesionego
zarzutu wymagało powołania również tego ostatniego przepisu.
Chybiony okazał się zarzut obrazy art. 9114
k.p.c. Przepis ten rozciąga skutek
zajęcia prawa na wszelkie wierzytelności i roszczenia przysługujące dłużnikowi z tytułu
zajętego prawa. Wprowadzony on został do kodeksu postępowania cywilnego przez art.
1 pkt 160 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) z dniem 5 lutego
2005 r. Zgodnie z art. 7 tej regulacji, postępowania zabezpieczające i egzekucyjne
wszczęte przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy toczą się według przepisów
dotychczasowych. Artykuł 9114
k.p.c. nie mógł mieć zatem zastosowania w
rozpoznawanej sprawie niezależnie od oceny, czy skuteczność nabycia prawa w toku
postępowania egzekucyjnego może podlegać badaniu przez sąd w procesie
zmierzającym do jego realizacji.
Przechodząc do oceny zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej stwierdzić
należy, że również podniesione w jej ramach zarzuty nie znajdują dostatecznego
usprawiedliwienia.
Podnosząc zarzuty naruszenia art. 389 i art. 390 k.p.c. przez ich błędną wykładnię
skarżący wskazali, że Sąd Apelacyjny dokonał wadliwej oceny umowy zawartej pomiędzy
dłużnikiem a pozwaną (przed przekształceniem się jej w spółkę z ograniczoną
5
odpowiedzialnością) przez pryzmat wymienionych przepisów. W istocie zatem skarżący
wytknęli Sądowi Apelacyjnemu wadliwe podciągnięcie ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku pod treść zastosowanych norm prawa materialnego.
Uchybienie tego rodzaju może być jednak skutecznie kwestionowane w drodze zrzutu
błędu w subsumcji, a nie niewłaściwego odczytania znaczenia normy przyjętej za
podstawę rozstrzygnięcia.
Zamierzonego skutku nie mógł też wywrzeć zarzut naruszenia art. 64 k.c. przez
jego niezastosowanie. Wymieniony przepis reguluje skutki orzeczenia stwierdzającego
obowiązek złożenia oznaczonego oświadczenia woli stanowiąc, że orzeczenie to
zastępuje oświadczenie woli. W konkretnym stanie faktycznym powodowie wywodzili
roszczenie o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie
przeniesienia własności nieruchomości z faktu jego nabycia w toku postępowania
egzekucyjnego, powołując się na treść art. 879 k.p.c. Zasadność tego roszczenia - w
płaszczyźnie wymienionego przepisu - została zakwestionowana przez Sąd drugiej
instancji. Skuteczne podważenie tej oceny wymagało zatem podniesienia zarzutu
naruszenia nie tylko art. 64 k.c., ale również art. 879 k.p.c., stanowiącego
materialnoprawną podstawę dochodzonego roszczenia.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.