Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 czerwca 2008 r.
II PK 328/07
Zarządzenia Ministra Finansów w sprawie rodzajów wpływów budżeto-
wych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad
przyznawania premii, wydane na podstawie art. 7 ust. 3 (poprzednio art. 7 ust.
2) ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.), mogą być traktowane - w części
dotyczącej zasad przyznawania premii - jako regulamin premiowania (art. 773
§
1 k.p.). Zmiana zasad przyznawania premii wynikających z takich zarządzeń
może stanowić zmianę zasad wynagradzania, co w przypadku zmiany bez
zgody pracownika na warunki mniej korzystne, wymaga wypowiedzenia zmie-
niającego (art. 42 k.p.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 czerwca
2008 r. sprawy z powództwa Zbigniewa L. przeciwko Ministerstwu Finansów w War-
szawie o premie, wyrównanie odprawy i dodatkowego rocznego wynagrodzenia, na
skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 28 maja 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych wyrokiem z 18 października 2005 r. [...] oddalił powództwo Zbigniewa L. prze-
ciwko Ministerstwu Finansów o premię za 2004 r. oraz wyrównanie odprawy i dodat-
kowego wynagrodzenia rocznego.
2
Powód wniósł o zapłatę kwoty 14.800 zł, na którą składały się niewypłacona
część wynagrodzenia za 2004 r. oraz należności przysługujące mu w związku z roz-
wiązaniem stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Powód twier-
dził, że pracodawca nie wypłacił mu premii kwartalnej za żaden kwartał 2004 r., cho-
ciaż premia ta stanowiła integralną część wynagrodzenia. Na dochodzoną kwotę
składały się: niewypłacone premie kwartalne za 2004 r. w wysokości 11.100 zł, na-
leżność w wysokości 2.775 zł związana z zaniżeniem kwoty odprawy pieniężnej z
tytułu wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn leżących po stronie pracodawcy w
związku z niewypłaceniem premii oraz kwota 925 zł wynikająca z zaniżenia powodowi
nagrody rocznej za 2004 r. w związku z niewypłaceniem premii kwartalnej.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w Zakładzie Obsługi Minister-
stwa Finansów w Warszawie od 1 września 2000 r. na stanowisku głównego specja-
listy. Powyższy Zakład stanowił gospodarstwo pomocnicze Ministerstwa Finansów.
W dniu 28 września 2004 r. powodowi wypowiedziano umowę o pracę na podstawie
art. 32 k.p. oraz ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W
okresie zatrudnienia powód otrzymywał regularnie premie kwartalne. Pierwsza pre-
mia został a wypłacona powodowi za czwarty kwartał 2000 r., a ostatnia za czwarty
kwartał 2003 r. Premie były przyznawane pracownikom Zakładu Obsługi Ministerstwa
Finansów na wniosek dyrektora Zakładu składany każdorazowo do dyrektora gene-
ralnego Ministerstwa Finansów. Zasady gospodarowania wpływami oraz rozdyspo-
nowania środków finansowych prowadzonych w formie środków specjalnych do
końca 2003 r. określało zarządzenie Nr 4 Ministra Finansów z dnia 29 marca 2001 r.
w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich
rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii (Dz.Urz. Min.Fin. Nr 3, poz. 16 ze
zm.). Zgodnie z § 1 zarządzenia, w izbach skarbowych, urzędach kontroli skarbowej
oraz Ministerstwie Finansów utworzono środki specjalne przeznaczone, między in-
nymi, na premie dla pracowników urzędów i izb skarbowych, urzędów kontroli skar-
bowej i Ministerstwa Finansów. Źródłem środków specjalnych izb skarbowych była
określona na 20 % część wpływów budżetowych wypracowanych przez jednostki
terenowe. Zgodnie z § 10 zarządzenia, izby skarbowe przekazywały środki, pocho-
dzące z dodatkowych wpływów budżetowych na wypłaty premii dla osób wymienio-
nych w § 6 pkt 1 i 1a, to jest pracowników izb i urzędów skarbowych oraz urzędów
kontroli skarbowej. Pozostała nadwyżka po dokonaniu wypłat, zgodnie z § 10 była
3
przekazywana na rachunek środków specjalnych w Ministerstwie Finansów. Ze środ-
ków tych, zgodnie z § 12 zarządzenia, finansowano premie kwartalne pracowników
Ministerstwa Finansów wraz z dodatkami określonymi w § 6 pkt 2-5, uzupełnienie
środków specjalnych w izbach skarbowych zgodnie z § 11 oraz wydatki mające na
celu usprawnienie funkcjonowania organów i urzędów podległych Ministrowi Finan-
sów. Jak stanowił § 12 pkt 2 zarządzenia Nr 4 Ministra Finansów, z nadwyżki środ-
ków przekazanych do Ministerstwa Finansów pomniejszonej o kwotę powyższych
wypłat, za wyjątkiem wydatków na usprawnienie funkcjonowania organów i urzędów,
wydzielany był fundusz przeznaczony do dyspozycji Ministra Finansów do wysokości
10%. Przeznaczeniem takiego funduszu była wypłata premii dla innych kategorii pra-
cowników niż wskazane powyżej. Z funduszu były wypłacane premie kwartalne dla
pracowników Zakładu Obsługi Ministerstwa Finansów. Podstawą przyznania premii
był wniosek składany przez dyrektora jednostki do dyrektora generalnego Minister-
stwa Finansów.
Dnia 1 stycznia 2004 r. weszło w życie zarządzenie Ministra Finansów Nr 41 z
dnia 29 grudnia 2003 r. w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawanych za
dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii (Dz.Urz.
Min.Fin Nr 17, poz. 95). W zarządzeniu tym w § 6 dodany został punkt, w którym
była mowa, że ze środków specjalnych w izbach skarbowych, urzędach kontroli
skarbowej i Ministerstwie Finansów finansuje się wydatki na usprawnienie funkcjo-
nowania jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw
finansów publicznych z wyłączeniem urzędów celnych oraz izb celnych. W tym sa-
mym dniu wszedł w życie art. 45 ustawy budżetowej na rok 2004 (Dz.U. Nr 17, poz.
167), który przewidywał, że ze środków specjalnych gromadzonych na podstawie
odrębnych ustaw przez państwowe jednostki budżetowe, z wyjątkiem środków spe-
cjalnych ujętych w częściach budżetu państwa, których dysponentami są wojewodo-
wie oraz minister właściwy do spraw kultury fizycznej i sportu, dokonuje się wpłaty
do budżetu państwa w wysokości 40 % planowanych wpływów. Powyższe okoliczno-
ści spowodowały niemożność utworzenia 10%-owego funduszu specjalnego, z któ-
rego wypłacane byłyby premie dla pracowników zatrudnionych w Zakładzie Obsługi.
Środki finansowe, które wpłynęły na rachunek Ministerstwa Finansów, zostały prze-
kazane na cel określony w § 6 pkt 1 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 29 grud-
nia 2003 r., w związku z tym żaden z pracowników Zakładu Obsługi Ministerstwa Fi-
4
nansów nie otrzymał w 2004 r. premii kwartalnej. Wypłata premii nie była również
objęta wnioskiem dyrektora jednostki.
W ocenie Sądu pierwszej instancji roszczenie powoda nie zasługiwało na
uwzględnienie ponieważ w 2004 r., w związku z wejściem w życie przepisów ustawy
budżetowej na rok 2004, izby skarbowe nie wypracowały środków specjalnych w wy-
sokości wystarczającej na pokrycie sfinansowania wypłat premii, w wyniku czego nie
został spełniony podstawowy warunek umożliwiający zadysponowanie zgromadzo-
nymi środkami finansowymi, które w zaistniałych okolicznościach zostały przezna-
czone na inne dopuszczalne cele. Sąd Rejonowy stwierdził, że wypłaty premii kwar-
talnych zarówno dla pracowników gospodarstw pomocniczych jak i innych jednostek
terenowych oraz Ministerstwa Finansów nie miały charakteru obligatoryjnego, co
oznaczało, że po stronie powoda nie powstało uprawnienie do skutecznego żądania
wypłaty zaległych świadczeń, ponieważ pozwany nie miał obowiązku dokonania ta-
kich wypłat. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, bez znaczenia w przedmiotowej
sprawie były argumenty powoda dotyczące łączenia faktu wydajności jego pracy z
brakiem otrzymania należnego świadczenia dodatkowego. Sąd Rejonowy nie pod-
dawał w wątpliwość twierdzeń powoda, że wykonywał swoje obowiązki w sposób
należyty i sumienny, czym przyczynił się w znacznym stopniu do powstania
oszczędności u pozwanego pracodawcy. W ocenie Sądu pierwszej instancji, zgodnie
z przepisami zarządzeń Ministra Finansów obowiązujących w okresie pracy powoda
u pozwanego, wydajność jego pracy nie wpływała w żadnym stopniu na gromadzenie
funduszy na rachunkach środków specjalnych, wysokość wypłacanych premii czy
fakt ich wypłaty, ponieważ fundusze te były całkowicie zależne od jednostek tereno-
wych, które wypracowywały dodatkowe wpływy budżetowe, przekazywane następnie
na wypłaty premii kwartalnych dla pracowników zatrudnionych w innych jednostkach.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając: 1) błąd w ustaleniach
faktycznych mający wpływ na rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie, poprzez błędne uznanie, że
premie każdorazowo przyznawał pracownikom pracodawca; 2) pominięcie okoliczności, że w
Zakładzie Obsługi Ministerstwa Finansów funkcjonował, wprowadzony przez pracodawcę,
zakładowy regulamin przyznawania premii kwartalnej, zatytułowany „Zasady gospodarowania
funduszem premiowym ze środka specjalnego w Zakładzie Obsługi Ministerstwa Finansów
oraz zasady przyznawania premii indywidualnych”, który nie został uchylony przez pracodaw-
cę, a z którego jednoznacznie wynikało, że premia dochodzona przez powoda stanowiła
część wynagrodzenia za wykonaną pracę; 3) niewzięcie pod uwagę okoliczności, że pozwany
5
pracodawca utrzymywał niejasny stan rzeczy odnośnie do wypłaty premii bądź jej kwalifikacji,
co wprowadzało pracowników w błąd w sprawach wynagradzania i mogło być działaniem
zamierzonym, ponieważ było dla pracodawcy korzystne; 4) niewskazanie przez Sąd pierw-
szej instancji podstawy prawnej rozstrzygnięcia; 5) niewzięcie pod uwagę okoliczności, że
pozwany pracodawca nigdy nie kwestionował wykonywania przez powoda obowiązków pra-
cowniczych. Powód w uzasadnieniu apelacji podniósł, że „Zasady przyznawania premii indy-
widualnych” stanowiły w istocie przyrzeczenie publiczne i pozwany miał obowiązek się z
niego wywiązać, ponieważ przejął w tym zakresie zobowiązania Zakładu Obsługi Minister-
stwa Finansów.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, wyrokiem z 28
maja 2007 r. [...] oddalił apelację powoda. Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia fak-
tyczne Sądu pierwszej instancji, z tym zastrzeżeniem, że skarżący słusznie twierdził, iż każ-
dorazowa wypłata premii dla pracowników Zakładu Obsługi była poprzedzona wnioskiem
dyrektora tej jednostki o przyznanie środków przez dyrektora generalnego Ministerstwa Fi-
nansów. Zdaniem Sądu drugiej instancji, okoliczność ta, podobnie jak przyczyna, dla której
w spornym okresie wniosek taki nie został przez dyrektora Zakładu wystosowany, była -
wbrew opinii skarżącego - bez znaczenia, ponieważ kwestie związane z wypłatą premii zo-
stały po 1 stycznia 2004 r. uregulowane odmiennie. Od 1 stycznia 2004 r. weszło w życie
zarządzenie Ministra Finansów Nr 41 z dnia 29 grudnia 2003 r. w sprawie rodzajów wpływów
budżetowych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przy-
znawania premii. W zarządzeniu tym w § 6 wskazano, że ze środków specjalnych w izbach
skarbowych, urzędach kontroli skarbowej i Ministerstwie Finansów finansuje się wydatki na
usprawnienia funkcjonowania jednostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu
do spraw finansów publicznych z wyłączeniem urzędów celnych oraz izb celnych. W tym
samym dniu wszedł w życie art. 45 ustawy budżetowej na rok 2004, który przewidywał, że ze
środków specjalnych gromadzonych na podstawie odrębnych ustaw przez państwowe jed-
nostki budżetowe, z wyjątkiem środków specjalnych ujętych w częściach budżetu państwa,
których dysponentami są wojewodowie oraz minister właściwy do spraw kultury fizycznej i
sportu, dokonuje się wpłaty do budżetu państwa w wysokości 40 % planowanych wpływów.
Zdaniem Sądu Okręgowego, spowodowało to znaczne ograniczenie dochodów środków
specjalnych, mając na uwadze, że w art. 48 ust. 2 ustawy budżetowej na rok 2003 (Dz.U. Nr
235, poz. 1981) znalazł się przepis ustalający wpłatę do budżetu państwa na poziomie 3 %
planowanych wpływów. Sąd drugiej instancji uznał, że poza sporem pozostawał fakt, że 10
%-owy fundusz specjalny, z którego wypłacane były premie dla pracowników zatrudnionych
6
w zakładzie pracy powoda, nie został 1 stycznia 2004 r. utworzony, ponieważ środki
finansowe, które wpłynęły na rachunek Ministerstwa Finansów zostały przekazane
na cel określony w § 6 pkt 1 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2003 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, nie miało znaczenia, dlaczego pracodawca powoda nie
wystąpił o środki finansowe na zabezpieczenie premii, gdyż faktycznie środków tych
nie było, wobec czego żaden pracownik w spornym okresie premii nie otrzymał. Sąd
drugiej instancji uznał za nietrafny argument powoda, że dokument określony jako
„Zasady gospodarowania funduszem premiowym w Zakładzie Obsługi Ministerstwa
Finansów oraz zasady przyznawania premii indywidualnych”, podpisany wyłącznie
przez dyrektora Biura Administracyjno-Budżetowego, stanowił „zakładowy regulamin
przyznawania premii kwartalnej”, ponieważ nie miało to uzasadnienia, przede
wszystkim w samej formie tego dokumentu. Sąd Okręgowy podkreślił przy tym, że
warunki wynagradzania za pracę dla pracowników w jednostkach sfery budżetowej,
jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy, określa w drodze rozporządzenia
właściwy minister, zgodnie z art. 773
k.p., i jest to uregulowanie szczególne w odnie-
sieniu do przepisów dotyczących regulaminu wynagradzania, stąd jedynym źródłem
roszczeń o premię kwartalną mogły być przytoczone przepisy. W ocenie Sądu Okrę-
gowego dokument „Zasady gospodarowania funduszem premiowym w Zakładzie
Obsługi Ministerstwa Finansów oraz zasady przyznawania premii indywidualnych”
miał charakter wyłącznie porządkowy, jako rodzaj instrukcji w przedmiocie postępo-
wania o wypłatę premii, „nie wiadomo zresztą do kogo kierowanej”, a próba powoda
nadania temu dokumentowi charakteru przyrzeczenia publicznego była błędna, po-
nieważ kompleksowe uregulowanie zasad wypłaty premii we wskazanych wyżej
przepisach prawa pracy nie pozwala na odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu
cywilnego (zgodnie z art. 300 k.p.). Sąd drugiej instancji uznał, że twierdzenia powo-
da, dotyczące „celowego wprowadzania pracowników w błąd” przez pracodawcę,
również nie zostały poparte żadnymi argumentami prawnymi, podobnie jak wywód
dotyczący „braku działań pozwanego, aby nie dopuścić do powstałej sytuacji”. W
ocenie Sądu Okręgowego podnoszony przez powoda argument dotyczący prawa do
godziwego wynagrodzenia za pracę, w oparciu o art. 13 k.p., nie mógł stanowić do-
statecznej przesłanki do uwzględnienia roszczenia w zakresie premii, przy czym -
zdaniem Sądu - powód pozostając w zatrudnieniu pobierał godziwe wynagrodzenie.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda,
zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga została oparta na podstawach: 1) narusze-
7
nia przepisów prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 773
k.p., poprzez zakwestio-
nowanie możliwości ustalania wynagrodzenia powoda (lub jego poszczególnych
składników), jako pracownika sfery budżetowej, w innym trybie niż przewidziany
przez rozporządzenie ministra właściwego do spraw pracy, w sytuacji, gdy wspo-
mniany przepis dopuszcza możliwość ustalania tego wynagrodzenia również w inny
sposób; b) art. 42 k.p. z uwagi na fakt, że uwzględniając treść umowy o pracę po-
woda, przedmiotowa premia stanowiła stały składnik wynagrodzenia, a zaniechanie
jej wypłat poczynając od stycznia 2004 r. mogło nastąpić wyłącznie w trybie wypo-
wiedzenia zmieniającego; 2) naruszenia przepisów postępowania mającego istotny
wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c., po-
przez pominięcie istotnego dowodu w postaci umowy o pracę powoda, w której uwi-
docznione zostało, że jednym ze stałych składników wynagrodzenia powoda jest
premia regulaminowa, co uniemożliwiło Sądowi zajęcie stanowiska, czy i w jakim
zakresie zawarte w umowie o pracę postanowienia dotyczące premii regulaminowej
mogą mieć wpływ na konieczność uprzedniego wręczenia powodowi wypowiedzenia
zmieniającego w sytuacji, gdy pracodawca zamierzał wycofać się z wypłaty tej pre-
mii.
Skarżący wniósł o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania uzasadniając
swój wniosek tym, że Sąd Okręgowy „w oczywiście niewłaściwy sposób dokonał in-
terpretacji art. 773
k.p., pomijając jego istotne fragmenty, w wyniku czego wyprowa-
dzone w ramach tej interpretacji wnioski były wnioskami fałszywymi”. Ponadto peł-
nomocnik skarżącego stwierdził, że Sąd drugiej instancji „w oczywiście niezasadny
sposób uznał możliwość wycofania się pracodawcy powoda z obowiązku wypłaty
premii bez uprzedniego wręczenia mu wypowiedzenia zmieniającego w sytuacji, gdy
obowiązek wypłaty takiej premii wynikał zwłaszcza z umowy o pracę”. Skarżący pod-
niósł, że Sąd Okręgowy pominął w rozważaniach bardzo ważny dowód w postaci
umowy o pracę powoda, co stało się przyczyną nierozważenia, w jaki sposób posta-
nowienia umowy rzutowały na kwestię możliwości pozbawienia powoda prawa do
premii bez uprzedniej zmiany warunków płacowych w trybie art. 42 k.p. Pełnomocnik
powoda wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu.
Odpowiedź na skargę kasacyjną złożył pełnomocnik strony pozwanej, wno-
sząc o jej oddalenie. Pozwany podkreślił, że Sądy pierwszej i drugiej instancji prawi-
dłowo przyjęły, że wypłata premii kwartalnych dla pracowników Zakładu Obsługi, jak
8
też i dla członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych w Ministerstwie Finansów i
organach skarbowych, była uzależniona od wystąpienia dwóch czynników. Po pierw-
sze - od zgromadzenia na odrębnym rachunku środka specjalnego w Ministerstwie
Finansów środków pieniężnych pozwalających na dokonanie wypłaty premii oraz po
drugie - od zaistnienia przesłanek zawartych w regulaminie premiowania obowiązu-
jącym u pracodawcy powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. W umowie o pracę zawartej
z powodem 1 września 2000 r. przewidziano, że wynagrodzenie powoda będzie
obejmowało wynagrodzenie zasadnicze, premię przyznawaną na podstawie regula-
minu premiowania oraz dodatek za staż pracy. Z ustaleń Sądów obu instancji nie
wynika jednoznacznie, do jakiego regulaminu premiowania nawiązywało istotne po-
stanowienie umowy o pracę, przewidujące, że ustaloną przez strony częścią tego
wynagrodzenia jest premia przyznawana na podstawie regulaminu wynagradzania.
W szczególności z ustaleń tych nie wynika, czy regulaminem premiowania, do
którego odwołano się w umowie o pracę, były kolejne zarządzenia Ministra Finansów
dotyczące, między innymi zasad przyznawania premii (w okresie objętym roszcze-
niami powoda chodzi o zarządzenie Nr 4 Ministra Finansów z dnia 29 marca 2001 r.
w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich
rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii, a następnie zarządzenie Nr 41
Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2003 r. w sprawie rodzajów wpływów budżeto-
wych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przy-
znawania premii), czy też o dokument nazwany „Zasady gospodarowania funduszem
premiowym ze środka specjalnego w Zakładzie Obsługi Ministerstwa Finansów oraz
zasady przyznawania premii indywidualnych” datowany na 1 grudnia 1992 r. i podpi-
sany przez dyrektora Biura Administracyjno-Budżetowego (choć wydaje się, że Sąd
odrzucił normatywny charakter tego aktu), czy jeszcze jakiś inny dokument. W tym
kontekście podkreślenia wymaga, że sama strona pozwana w odpowiedzi na skargę
kasacyjną potwierdziła, że u pracodawcy powoda obowiązywał regulamin premiowa-
nia, stwierdziła bowiem, że wypłata premii kwartalnych dla pracowników Zakładu
Obsługi Ministerstwa Finansów była uzależniona od wystąpienia dwóch czynników,
po pierwsze - od zgromadzenia na odrębnym rachunku środka specjalnego w Mini-
9
sterstwie Finansów środków pieniężnych pozwalających na dokonanie wypłaty pre-
mii, po drugie - „od zaistnienia przesłanek zawartych w regulaminie premiowania
obowiązującym u pracodawcy powoda”. Skoro istnienie regulaminu premiowania
obowiązującego u pracodawcy powoda w okresie objętym roszczeniami powoda jest
bezsporne między stronami, to stanowczego ustalenia wymaga, co było tym regula-
minem premiowania, do którego odwołano się w umowie o pracę zawartej z powo-
dem.
Ustalenie tej okoliczności jest zasadnicze dla prawidłowego rozstrzygnięcia o
roszczeniach powoda. Dopiero bowiem ustalenie, jakie były zasady, warunki i prze-
słanki przyznania powodowi premii regulaminowej (wynikające z regulaminu premio-
wania, do którego odsyłała umowa o pracę), a także czy w czasie trwania umowy o
pracę nie doszło do zmiany tych zasad, warunków i przesłanek, a jeżeli zmiana taka
miała miejsce - czy nie była zmianą na niekorzyść pracownika, pozwoli na ocenę za-
sadności roszczeń powoda.
Regulaminem premiowania, do którego odwołuje się umowa o pracę, mogły
być kolejne zarządzenia Ministra Finansów w sprawie, między innymi, zasad przy-
znawania premii. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że zarządzenie Nr 4
Ministra Finansów z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie rodzajów wpływów budżeto-
wych uznawanych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przy-
znawania premii nie jest aktem powszechnie obowiązującego prawa, ale stanowi
źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. (por. wyrok SN z 23 października
2006 r., I PK 28/06, OSNP 2007 nr 23-24, poz. 345). Nierozważenie przez Sąd
Okręgowy charakteru prawnego kolejnych zarządzeń Ministra Finansów w sprawie
zasad przyznawania premii - w kategoriach źródeł prawa pracy - czyni uzasadnionym
kasacyjny zarzut naruszenia art. 773
§ 1 k.p. w związku z zakwestionowaniem przez
Sąd możliwości ustalenia wynagrodzenia (lub jego poszczególnych składników) po-
woda, jako pracownika państwowej sfery budżetowej, w innym trybie niż w drodze
rozporządzenie ministra właściwego do spraw pracy. Przepis ten (art. 773
§ 1 k.p.)
dopuszcza bowiem możliwość ustalania tego wynagrodzenia również w inny sposób,
stanowiąc, że warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w państwowych jednostkach
sfery budżetowej, jeżeli nie są oni objęci układem zbiorowym pracy, określi, w drodze
rozporządzenia - w zakresie niezastrzeżonym w innych ustawach do właściwości
innych organów - minister właściwy do spraw pracy na wniosek właściwego ministra.
10
W art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.) przewidziano dla ministra
właściwego do spraw finansów publicznych delegację ustawową do określenia, w
drodze zarządzenia, między innymi szczegółowych warunków, maksymalnej wyso-
kości i sposobów przyznawania premii. Odpowiada to uregulowaniu przyjętemu w
art. 773
§ 1 k.p. W rozważaniach Sądu Okręgowego brakuje jednak stanowczego
stwierdzenia, że kolejne zarządzenia Ministra Finansów - Nr 4 z dnia 29 marca 2001
r. i Nr 41 z dnia 29 grudnia 2003 r. - były regulaminami premiowania w rozumieniu
zawartej z powodem umowy o pracę.
Zmiana zarządzenia (wydanie przez Ministra Finansów kolejnego zarządzenia
o zmienionej treści), stanowiąca w istocie zmianę zasad przyznawania premii, po-
winna być rozważona w kontekście obowiązującej w prawie pracy zasady, zgodnie z
którą zmiana na gorsze warunków wynagradzania pracownika powinna nastąpić albo
na zasadzie zawarcia porozumienia zmieniającego, albo dokonania przez pracodaw-
cę wypowiedzenia zmieniającego, czyli w trybie przewidzianym w art. 42 § 1-3 k.p.
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z 13 grudnia 1996 r., I PKN 35/96, OSNAPiUS 1997
nr 15, poz. 267, z 19 grudnia 1996 r., I PKN 23/96, OSNAPiUS 1997 nr 15, poz.
270). Dla oceny czy zachodzi konieczność dokonania wypowiedzenia zmieniającego
warunki płacy (art. 42 k.p.) wobec wprowadzenia nowego regulaminu wynagradzania
nie jest przy tym istotna treść dotychczasowego i nowego regulaminu, lecz treść
stosunku pracy konkretnego pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja
2000 r., I PKN 629/99, OSNAPiUS - wkładka 2001 nr 2, poz. 11).
Zmiany regulaminów premiowania mogą mieć różny charakter. Niejednokrot-
nie są one jednoznacznie korzystne albo niekorzystne dla pracowników. W tym dru-
gim przypadku zmiana regulaminowych zasad premiowania wymaga wypowiedzenia
zmieniającego. Wypowiedzenie zmieniające jest natomiast zbędne, gdy pracownik
faktycznie uzyska niższą premię (albo nie uzyska jej wcale) z powodu znacznego
zmniejszenia się podstawy jej obliczania, zależnej od wyników gospodarczych. Jeżeli
natomiast zmiana regulaminu premiowania polega na zmianie podstawy jej oblicza-
nia lub wprowadzeniu nowych czynników warunkujących nabycie prawa do premii
lub jej wysokość, to wymaga ona wypowiedzenia zmieniającego, jeżeli prawo do
premii wynika z umowy o pracę. Jest to bowiem istotna zmiana warunków umowy o
pracę - na niekorzyść pracownika - i jako taka może być wprowadzona albo za zgodą
pracownika (wyrażoną wobec pracodawcy wprost lub w sposób dorozumiany w ra-
11
mach porozumienia zmieniającego umowę o pracę lub poprzez nieodrzucenie za-
proponowanych warunków wypowiedzenia zmieniającego - art. 42 § 3 k.p.) albo
nawet bez jego zgody, jednak w okolicznościach i na warunkach przewidzianych w
prawie pracy. Należy zwrócić uwagę, że konieczność dokonania wypowiedzenia
zmieniającego przewidują przepisy regulujące niekorzystną dla pracownika zmianę
postanowień układu zbiorowego pracy (art. 24113
§ 2 k.p.) lub regulaminu wynagra-
dzania (art. 772
§ 5 k.p.).
Jeżeli przyczyną niewypłacenia powodowi za żaden kwartał 2004 r. premii re-
gulaminowej była zmiana zasad przyznawania tej premii wynikająca ze zmian regu-
laminu premiowania, to rozważenia wymaga konieczność zastosowania w takiej sy-
tuacji przez pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego oraz konsekwencje niedoko-
nania takiego wypowiedzenia. Jeżeli natomiast przyczyną niewypłacenia powodowi
premii był jedynie brak wypracowania środków na wypłatę premii, gdy wypracowanie
takich środków było warunkiem przyznania premii, przy niezmienionych zasadach jej
przyznawania, jest to sytuacja, która nie wymagała wypowiedzenia zmieniającego i
jednocześnie nie usprawiedliwia roszczeń powoda.
Konieczne jest zatem porównanie przepisów dwóch kolejnych zarządzeń Mini-
stra Finansów - Nr 4 z dnia 29 marca 2001 r. i Nr 41 z dnia 29 grudnia 2003 r. obo-
wiązujących do 31 grudnia 2003 r. i od 1 stycznia 2004 r. Jeżeli okaże się, że nastą-
piła istotna zmiana zasad przyznawania premii - z zasad, które pozwalały na przy-
znawanie powodowi nieprzerwanie od chwili zatrudnienia w 2000 r. do końca 2003 r.
w każdym kwartale zatrudnienia premii regulaminowej, na zasady, z których wynikał
brak przesłanek do przyznania i wypłacenia tej premii od początku 2004 r. - to należy
rozstrzygnąć, czy zakres tej zmiany wymagał dokonania przez pracodawcę wypo-
wiedzenia zmieniającego. Inaczej mówiąc, rozważenia (ustaleń faktycznych i ocen
materialnoprawnych) wymaga, czy od 1 stycznia 2004 r. nastąpiło pogorszenie wa-
runków zatrudnienia powoda jako pracownika wymagające wypowiedzenia zmienia-
jącego warunki wynagradzania.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że uzasadniony okazał się kasa-
cyjny zarzut naruszenia art. 42 k.p., co było wystarczające do uwzględnienia skargi
kasacyjnej i uchylenia zaskarżonego nią orzeczenia.
Dla oceny zasadności roszczeń powoda przydatne może być rozważenie ewo-
lucji zmian treści art. 7 ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skar-
bowych, na podstawie którego zostały wydane kolejne zarządzenia Ministra Finan-
12
sów w sprawie - między innymi - zasad przyznawania premii. Znamienne bowiem jest
przejście od uregulowania w tym przepisie zasad przyznawania świadczenia o cha-
rakterze premii do utworzenia funduszu motywacyjnego z przeznaczeniem na nagro-
dy. Różnica między tymi świadczeniami polega, między innymi, na tym, że premia
regulaminowa ma charakter roszczeniowy, podczas gdy nagroda uznaniowa takiego
charakteru nie ma.
W tekście pierwotnym art. 7 ust. 1 ustawy o urzędach i izbach skarbowych
przyjęto, że środki finansowe w wysokości 20% dodatkowych wpływów podatkowych
i niepodatkowych należności budżetowych przeznacza się na usprawnienie funkcjo-
nowania jednostek organizacyjnych resortu finansów, z wyłączeniem przedsię-
biorstw, oraz na premie dla pracowników podległych Ministrowi Finansów, a w
szczególności dla pracowników, którzy przyczynili się bezpośrednio do uzyskania
dodatkowych wpływów. Minister Finansów miał określić, w drodze zarządzenia, ro-
dzaje wpływów budżetowych, które uznaje się za dodatkowe w powyższym znacze-
niu, a także sposób ich rozdysponowania oraz zasady przyznawania premii (art. 7
ust. 2). Na tej podstawie prawnej zostało wydane zarządzenie Nr 4 Ministra Finan-
sów z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawa-
nych za dodatkowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii
(Dz.Urz. Min.Fin. Nr 3, poz. 16 ze zm.).
Poczynając od 1 stycznia 2004 r. (po zmianie wynikającej z ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o utworzeniu Wojewódzkich Kolegiów Skarbowych oraz o zmianie
niektórych ustaw regulujących zadania i kompetencje organów oraz organizację jed-
nostek organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów pu-
blicznych - Dz.U. Nr 137, poz. 1302) art. 7 ust. 1 otrzymał nowe brzmienie. Przewi-
dziano w nim, że środki finansowe w wysokości 8% dodatkowych wpływów podatko-
wych i niepodatkowych należności budżetowych uzyskanych w wyniku bezpośred-
niego działania urzędów skarbowych i izb skarbowych oraz urzędów kontroli skarbo-
wej przeznacza się na usprawnienie funkcjonowania jednostek organizacyjnych
podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, z wyłączeniem
urzędów celnych i izb celnych, oraz na premie dla pracowników podległych temu mi-
nistrowi, z wyłączeniem pracowników urzędów celnych i izb celnych oraz funkcjo-
nariuszy celnych, a w szczególności dla pracowników, którzy przyczynili się bezpo-
średnio do uzyskania dodatkowych wpływów. Minister właściwy do spraw finansów
publicznych miał określić, w drodze zarządzenia, między innymi szczegółowe wa-
13
runki, maksymalną wysokość i sposób przyznawania premii (art. 7 ust. 3). Na tej
podstawie prawnej zostało wydane zarządzenie Nr 41 Ministra Finansów z dnia 29
grudnia 2003 r. w sprawie rodzajów wpływów budżetowych uznawanych za dodat-
kowe, sposobu ich rozdysponowania oraz zasad przyznawania premii (Dz.Urz.
Min.Fin. Nr 17, poz. 95). Jego treść normatywna ma kluczowe znaczenie dla roz-
strzygnięcia o roszczeniach powoda.
Poczynając od 1 stycznia 2005 r. (po zmianie wynikającej z ustawy z dnia 25
listopada 2004 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz o zmianie niektó-
rych ustaw - Dz.U. Nr 273, poz. 2703) nastąpiła najistotniejsza zmiana treści art. 7
ust. 1, który stanowi od tej daty, że środki finansowe w wysokości 20 % dochodów
uzyskanych przez Skarb Państwa tytułem przepadku rzeczy lub korzyści majątko-
wych pochodzących z ujawnionych przez pracowników izb i urzędów skarbowych,
inspektorów kontroli skarbowej i pracowników jednostek organizacyjnych kontroli
skarbowej, przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i
wykroczeń skarbowych przeznacza się na fundusz motywacyjny na nagrody dla tych
pracowników i inspektorów kontroli skarbowej, którzy przyczynili się bezpośrednio do
ich ujawnienia.
W obecnie obowiązującym stanie prawnym świadczenie, którego dotyczy art.
7 ust. 1 ustawy o urzędach i izbach skarbowych, nie tylko nazywane jest nagrodą,
ale także inna jest konstrukcja pochodzenia środków tworzących fundusz, z którego
jest wypłacana, odmiennie też zostały ukształtowane przesłanki jej przyznania (cho-
dzi obecnie o przyczynienie się do ujawnienia przestępstw i wykroczeń, a nie o przy-
czynienie się bezpośrednio do uzyskania dodatkowych wpływów). Zmiana stanu
prawnego nie dotyczy jednak sytuacji powoda, którego stosunek pracy u strony po-
zwanej ustał z dniem 31 grudnia 2004 r.
Nie jest konieczne rozważanie zasadności zarzutów dotyczących naruszeń
prawa procesowego. Naruszenie art. 233 k.p.c. w ogóle nie może być przedmiotem
oceny w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Z kolei
pominięcie przez Sąd istotnego dowodu (w tym przypadku w postaci umowy o pracę
powoda, w której uwidocznione zostało, że jednym ze stałych składników wynagro-
dzenia powoda jest premia regulaminowa) nie może być kwestionowane przez zarzut
naruszenia art. 316 k.p.c., który nie dotyczy tej materii.
14
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39815
§ 1 k.p.c.
========================================