Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 139/07
POSTANOWIENIE
Dnia 4 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie ze skargi A. L. o wznowienie postępowania
w sprawie z wniosku M. D.-G.
przy uczestnictwie A. L.
o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku Sądu Polubownego,
zakończonej prawomocnym postanowieniem Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 września 2006 r.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 lipca 2008 r.,
zażalenia skarżącego na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 26 września
2007 r.,
odrzuca zażalenie i zasądza od skarżącego A. L. na rzecz
wnioskodawczyni M. D.-G. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł
tytułem kosztów postępowania przed Sądem Najwyższym.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 26 września 2007 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę A. L. o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem
tego Sądu z dnia 28 września 2006 r. oddalającym zażalenie skarżącego na
postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 9 czerwca 2006 r. o uznaniu i
stwierdzeniu wykonalności wyroku Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie
Gospodarczej z dnia 24 kwietnia 2006 r. W uzasadnieniu swego postanowienia
Sąd Apelacyjny wskazał, że przepisy art. 1212 – 1217 k.p.c. regulujące
postępowanie o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego nie
zawierają szczególnego postanowienia w przedmiocie dopuszczalności skargi o
wznowienie postępowania. Według zaś art. 403 § 2 k.p.c., podstawą skargi o
wznowienie nie może być, na co powołuje się skarżący, wykrycie orzeczenia
innego sądu, które zostało wydane już po uprawomocnieniu się orzeczenia
kończącego postępowanie, do którego odnosi się skarga. Orzeczeniem tym był
wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 25 stycznia 2007 r. oddalający powództwo o
stwierdzenie nieważności uchwały, wydany w sprawie, w której skarżący brał udział
jako interwenient uboczny.
W zażaleniu skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważania należy rozpocząć od ustalenia, czy zażalenie na postanowienie
Sądu Apelacyjnego wniesione przez skarżącego jest w ogóle dopuszczalne, gdyż
negatywne rozstrzygnięcie tej kwestii przesądza o braku możliwości jego
merytorycznego rozpoznania.
Orzeczenia, od których przysługuje zażalenie zostały wskazane w art. 394
§ 1 oraz w art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c. W okolicznościach niniejszej sprawy
postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania zostało wydane
przez sąd, który rozpoznawał sprawę w drugiej instancji. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego dominuje zaś zapatrywanie, że odrzucenie skargi przez ten sąd, jako
właściwy do wznowienia na podstawie art. 405 k.p.c. nie oznacza, iż wydane w tym
zakresie postanowienie jest postanowieniem sądu pierwszej instancji, chociażby
orzekał on co do dopuszczalności wznowienia postępowania po raz pierwszy.
3
W efekcie nie może budzić wątpliwości, że zaskarżone postanowienie o odrzuceniu
skargi o wznowienie postępowania wydane przez sąd drugiej instancji nie podlega
zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 394 § 1 w zw. z art. 405 k.p.c., ponieważ
nie jest postanowieniem sądu pierwszej instancji (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z 2 grudnia 1965 r., II CZ 100/65, OSNCP 1966, nr 5, poz. 87;
z 20 czerwca 1972 r., II CZ 110/72, niepubl.; z 14 grudnia 1978 r., II UZ 3/78,
niepubl.).
Oznacza to, że w rachubę może wchodzić jedynie dopuszczalność zażalenia
na podstawie art. art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c. Zgodnie z tymi przepisami, zażalenie do
Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji
odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, a w sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna
także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie,
z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981
k.p.c., a także postanowień
wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej
instancji.
Zaskarżone orzeczenie nie jest ani postanowieniem odrzucającym skargę
kasacyjną lub skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, ani też postanowieniem wydanym w wyniku rozpoznania zażalenia na
postanowienie sądu pierwszej instancji. Jest natomiast postanowieniem kończącym
postępowanie w sprawie, dlatego też powstaje potrzeba ustalenia w pierwszej
kolejności, czy postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 26 września 2007 r.
o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania w przedmiocie uznania
i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego zostało wydane w sprawie,
w której dopuszczalna jest skarga kasacyjna. Należy przy tym jednocześnie
uwzględnić założenie, że od wydanego przez sąd drugiej instancji rozstrzygnięcia
co do zasadności skargi o wznowienie postępowania dopuszczalna jest skarga
kasacyjna, jeżeli w sprawie, w której wniesiono skargę o wznowienie,
przysługiwałaby skarga kasacyjna (zob. postanowienia Sądu najwyższego
z 8 kwietnia 1997 r., I CZ 17/97, niepubl.; z 6 lipca 2000 r., V CKN 1352/00,
niepubl.; z 30 października 2000 r., II CZ 111/02, niepubl.). W rezultacie dla oceny
dopuszczalności wniesionego zażalenia konieczne jest ustalenie, czy od
4
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 28 września 2006 r. w oddalającego
zażalenie na postanowienie w przedmiocie uznania i stwierdzenia wykonalności
wyroku sądu polubownego przysługiwała skarga kasacyjna.
Należy podkreślić, że po zmianach, jakie przyniosła ustawa z dnia 28 lipca
2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 178,
poz. 1478) wprowadzająca nową regulację sądownictwa polubownego jako część
piątą kodeksu (art. 1154-1217 k.p.c.), zagadnienie dopuszczalności skargi
kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji w przedmiocie uznania lub
stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu polubownego nie była jeszcze
przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego.
Na gruncie poprzednio obowiązującego stanu prawnego w orzecznictwie
przyjmowano natomiast, że dopuszczalność skargi kasacyjnej (kasacji) zależy od
tego, czy orzeczenie w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności sądu
polubownego odnosiło się do orzeczenia wydanego w Polsce, czy też za granicą.
W postanowieniu z dnia 22 września 1999 r., I CKN 654/99 (OSNC 2000, nr 3,
poz. 61) wyrażono pogląd, że postanowienie sądu drugiej instancji oddalające
zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji co do stwierdzenia
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej
przed takim sądem nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie
w rozumieniu dawnego 392 k.p.c., gdyż w stosunku do wyroku sądu polubownego
złożona może być skarga o jego uchylenie, która jest szczególnym środkiem
nadzoru sądu państwowego nad sądem polubownym i której podstawy pochłaniają
podstawy odmowy stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego.
Jednocześnie stwierdzono, że kasacja jest dopuszczalna od postanowienia sądu
drugiej instancji co do stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą. Istotna różnica polega nie tylko na szczególnym charakterze
obu postępowań, w tym zwłaszcza postępowania, w wyniku którego wyrok
zagranicznego sądu polubownego uzyskuje byt w polskim porządku prawnym, lecz
przede wszystkim na tym, że wyrok arbitrażowy wydany za granicą nie może być
wzruszony w Polsce w drodze skargi o jego uchylenie (por. także postanowienie
Sądu Najwyższego z 9 lutego 1999 r., I CKN 887/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 172
5
oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 13 października 2004 r., I CZ 102/04,
niepubl.). Pogląd ten był na ogół zaakceptowany również w doktrynie.
W ocenie Sądu Najwyższego orzekającego w niniejszym składzie, pogląd
ten należy również podtrzymać na gruncie obecnie obowiązującego stanu
prawnego. Wbrew wyrażanym niekiedy w literaturze poglądom należy stwierdzić,
że analiza obecnej regulacji części piątej kodeksu postępowania cywilnego
wzmacnia wręcz argumenty przemawiające za przyjmowanym dotąd
zróżnicowaniem w zakresie dopuszczalności skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu
drugiej instancji w przedmiocie uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu
arbitrażowego wydanego w kraju oraz za granicą.
W pierwszej kolejności wypada zauważyć, że w związku z brakiem regulacji
kwestii dopuszczalności skargi kasacyjnej wśród przepisów części piątej kodeksu
postępowania cywilnego właściwe do jego oceny są przepisy części pierwszej,
księgi pierwszej, regulujące postępowanie procesowe, przy czym chodzi tu przepisy
ogólne o procesie, z wyłączeniem przepisów o postępowaniach odrębnych (art. 13
§ 2 k.p.c.). Stosowanie tej reguły w innych postępowaniach, w tym w postępowaniu
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu arbitrażowego oznacza, że
według art. 3981
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. skarga kasacyjna jest dopuszczalna
od prawomocnych orzeczeń wydanych przez sąd drugiej instancji, które
rozstrzygają o przedmiocie danego postępowania albo dotyczą odrzucenia wniosku
wszczynającego to postępowanie lub je umarzającego, jeżeli dany rodzaj
postępowania może być uznany za „odpowiednik” postępowania w sprawie, którym
jest proces.
Zgodnie z art. 1212 § 1 k.p.c., wyrok sądu polubownego lub ugoda przed
nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed
sądem po ich uznaniu przez sąd albo po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności.
Bez wątpienia więc postępowanie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku
sądu arbitrażowego ma istotne znaczenie, skoro stanowi ono nieodzowny warunek
uzyskania mocy prawnej przez orzeczenie sądu polubownego. Należy jednak
podkreślić, że obecnie obowiązujące przepisy wyraźnie różnicują wyroki sądów
6
polubownych (oraz ugody zawarte przed takimi sądami) ze względu na to, czy
zostały wydane (zawarte) w Polsce, czy też za granicą.
Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego przed polskim sądem
państwowym może zostać skierowana tylko w stosunku do wyroku sądu
polubownego wydanego w Polsce (por. art. 1205 § 1 k.p.c.), co implikuje wniosek,
że chodzi o sytuację, w której także miejsce postępowania przed sądem
polubownym znajdowało się w Polsce (art. 1155 § 2 k.p.c.). Odmienny jest
w związku z tym także zakres kognicji sądu orzekającego o uznaniu lub
stwierdzeniu wykonalności, w zależności od tego, czy chodzi o wyrok sądu
polubownego wydany w Polsce lub ugodę zawartą przed takim sądem w Polsce,
czy też o wyrok sądu polubownego, który został wydany za granicą, lub ugodę,
którą zawarto za granicą. W wypadku wyroku sądu polubownego wydanego
w Polsce lub ugody zawartej przed takim sądem w Polsce, sąd kontroluje jedynie,
czy według przepisów kodeksu postępowania cywilnego spór mógł być poddany
pod rozstrzygnięcie sądu polubownego lub też, czy uznanie lub wykonanie wyroku
sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne
z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula
porządku publicznego – art. 1214 § 3 k.p.c.). Przesłanki te nie są jednak badane,
jeżeli wcześniej skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego została przez sąd
państwowy prawomocnie oddalona (art. 1217 k.p.c.).
Inaczej rzecz się przedstawia przy orzekaniu o uznaniu lub stwierdzeniu
wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej
przed takim sądem za granicą. Przesłanki, które są wówczas dodatkowo badane
(por. art. 1215 § 2 k.p.c.) są częściowo zbieżne z podstawami skargi o uchylenie
wyroku sądu polubownego uwzględnianymi na zarzut skarżącego (por. art. 1206
§ 1 pkt 1-4 k.p.c.), a częściowo nawiązują do sytuacji wyroku sądu polubownego
w państwie jego pochodzenia, tj. państwie, w którym lub według prawa którego
wyrok został wydany (art. 1215 § 2 pkt 5 k.p.c.).
Poczynione spostrzeżenia pozwalają stwierdzić, że charakter postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody
zawartej przed takim sądem nie jest jednolity i należy inaczej go oceniać
7
w zależności od tego, czy postępowanie ma za przedmiot wyrok sądu polubownego
wydany w Polsce lub ugodę zawartą w Polsce, czy też wyrok sądu polubownego
wydany za granicą lub ugodę zawartą przed takim sądem za granicą. W pierwszym
wypadku jest to postępowanie pomocnicze, gdyż jest prowadzone w sytuacji,
w której wyrok sądu polubownego został wydany w Polsce (ugoda przed tym
sądem została zawarta w Polsce), co oznacza, że postępowanie przed sądem
polubownym było zlokalizowane (w sensie prawnym) w Polsce. Funkcja
postępowania o uznanie lub stwierdzenie wykonalności jest wówczas ograniczona
do zapewnienia skuteczności wyniku postępowania w sprawie przez zrównanie
wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce lub ugody zawartej przed tym
sądem w Polsce z wyrokiem sądu państwowego lub ugodą zawartą przed takim
sądem, a wypadku, gdy wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta ma
być podstawą egzekucji – do umożliwienia prowadzenia egzekucji na podstawie
tych tytułów. Element kontroli, który występuje w tym postępowaniu (art. 1214 § 3
k.p.c.), tej oceny nie zmienia, tym bardziej, że w pewnych okolicznościach kontrola
może mieć charakter ograniczony i nie obejmować podstaw przewidzianych w art.
1214 § 3 k.p.c. (por. art. 1217 k.p.c.).
Odmiennie zagadnienie przedstawia się w wypadku postępowania o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
ugody zawartej przed takim sądem za granicą (zob. uzasadnienie postanowienia
Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2007 r., I CSK 330/06, OSNC 2007, nr 12, poz.
185). W takim wypadku postępowanie to pełni znacznie dalej idące funkcje, gdyż
w sytuacji, w której postępowanie przed sądem polubownym było zlokalizowane za
granicą i wyrok sądu polubownego został wydany za granicą lub ugoda przed tym
sądem została zawarta za granicą, można mówić o tym, że postępowanie o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności pozwala osiągnąć skutki prawne równoznaczne
z tymi, które istnieją, gdy postępowanie przed sądem polubownym jest zlokalizowane
w kraju i tu zostaje wydany wyrok lub zawarta zostaje ugoda. Postępowanie to nie
ogranicza się więc do funkcji, które spełnia postępowanie o uznanie lub
stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce lub
ugody zawartej przed tym sądem w Polsce. W efekcie nie można postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za
8
granicą lub ugody zawartej przed takim sądem za granicą sprowadzać do roli
postępowania o charakterze pomocniczym, jak to jest w wypadku postępowania
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego
w Polsce lub ugody zawartej przed tym sądem w Polsce. Potwierdza ten wniosek
szerszy zakres kontroli wyroku lub ugody przez sąd państwowy w wypadku wyroku
sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed takim sądem za
granicą. Z tych względów postępowanie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności
wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed takim
sądem za granicą powinno być traktowane jako „odpowiednik” postępowania
w sprawie.
Przenosząc wyżej zaprezentowane wywody na realia rozpoznawanej sprawy
należy uznać, że skarga kasacyjna od prawomocnego postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 28 września 2006 r. oddalającego zażalenie skarżącego na
postanowienie w przedmiocie uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu
polubownego wydanego w Polsce nie była dopuszczalna. Tym samym
niedopuszczalna byłaby także skarga kasacyjna od orzeczenia wydanego w wyniku
rozpoznania wniesionej przez skarżącego skargi o wznowienie postępowania
w sprawie.
W rezultacie należy przyjąć, że na podstawie art. 3941
§ 2 w zw. z art. 13 § 2
k.p.c. nie jest dopuszczalne zażalenie do Sądu Najwyższego na postanowienie
sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania w sprawie
o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego
w Polsce lub ugody zawartej przed takim sądem w Polsce.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy odrzucił zażalenie jako
niedopuszczalne (art. 3941
§ 3 w zw. z art. 397 § 2 i art. 373 k.p.c.).
O kosztach postępowania zażaleniowego Sąd Najwyższy orzekł na
podstawie art. 108 § 1 w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
eb