Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 lipca 2008 r.
I PK 11/08
Ochrona przewidziana w art. 39 k.p. nie dotyczy nabycia prawa do świad-
czenia przedemerytalnego.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 lipca
2008 r. sprawy z powództwa Ireny P. przeciwko Zarządowi Budynków Miejskich i
Towarzystwu Budownictwa Społecznego Spółce z o.o. w G. o zapłatę wynagrodze-
nia, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z dnia 6 czerwca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powódka domagała się przywrócenia do pracy na dotychczasowe stanowisko
pracy oraz zasądzenia na jej rzecz od pozwanego kwoty 8.100,00 zł tytułem wyna-
grodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach wyrokiem z
8 marca 2007 r. oddalił powództwo w całości i odstąpił od obciążania powódki kosz-
tami procesu. Wydając to orzeczenie Sąd ustalił i przyjął za bezsporne następujące
okoliczności faktyczne. Powódka była zatrudniona u pozwanego na podstawie
umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 czerwca 1991 r. na pełnym etacie na
stanowisku inspektora. Powódka z powodu choroby była niezdolna do pracy i nie-
obecna w pracy w okresie od 1 października 2004 r. do 27 czerwca 2005 r., a na-
stępnie w kolejnym roku kalendarzowym od 23 lutego 2006 r. do 21 listopada 2006 r.
pobierając w tym ostatnim okresie od dnia 24 sierpnia 2006 r. świadczenie rehabilita-
cyjne. Pismem z dnia 21 listopada 2006 r., pozwany złożył powódce oświadczenie, iż
z dniem 22 listopada 2006 r. rozwiązuje z nią bez zachowania okresu wypowiedzenia
2
umowę o pracę zawartą w dniu 1 czerwca 1991 r. z uwagi na fakt, iż jej nieobecność
w pracy trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku,
tj. w oparciu o przepis art. 53 § 1 pkt 1b k.p. W końcu za bezsporne Sąd przyjął, że
powódka w dacie rozwiązania umowy o pracę miała skończone 54 lata i posiadała
ponad 38 lat składkowego i nieskładkowego okresu pracy. Przy tak ustalonym stanie
faktycznym Sąd uznał roszczenie powódki za bezzasadne wskazując, że powódka
nie kwestionowała, ani przeprowadzenia przez pracodawcę w sposób prawidłowy
trybu konsultacji związkowej, ani ziszczenia się przesłanek z art. 53 § 1 pkt 1b k.p.
uprawniających do rozwiązania z nią stosunku pracy w tym trybie. Spór w sprawie
pomiędzy stronami sprowadzał się do tego, czy powódka podlegała ochronie wska-
zanej w art. 39 k.p. Mianowicie powódka podnosiła, iż do uzyskania uprawnień eme-
rytalnych brakuje jej 3 miesiące (wcześniejsza emerytura w wieku 55 lat), a pozwana
to stanowisko kwestionowała. W ocenie Sądu Rejonowego powódka takiej ochronie
nie podlegała, albowiem przepis art. 39 k.p. przewiduje ochronę pracowników w
wieku przedemerytalnym tylko wtedy, gdy rozwiązanie umowy o pracę poprzedzone
było wypowiedzeniem, a umowa o pracę z powódką została rozwiązana w trybie art.
53 § 1 pkt 1b k.p., tj. po upływie okresu ochronnego, który trwał dłużej niż łączny
okres pobierania wynagrodzenia i zasiłku z tytułu niezdolności do pracy oraz pobie-
rania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące. Rozwiązanie stosun-
ku pracy na tej podstawie i przy bezspornym dalszym nieodzyskaniu zdolności do
pracy następuje bez wypowiedzenia. Dodatkowo Sąd pierwszej instancji podniósł, że
powołany przepis art. 39 k.p. przewiduje czteroletnią ochronę przed wypowiedze-
niem, przed osiągnięciem wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia
pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Z kolei
zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity teks: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.) wiek emerytalny dla kobiet wynosi obecnie 60 lat. Biorąc pod uwagę, iż po-
wódka już po rozwiązaniu z nią umowy o pracę, tj. 1 marca 2007 r. ukończyła dopie-
ro 55 lat, także z tego powodu przepis art. 39 k.p. nie mógłby być zastosowany.
W wyniku apelacji powódki Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Gliwicach przyjmując ustalenia Sądu pierwszej instancji za własne, podziela-
jąc także wykładnię zastosowanych przez Sąd Rejonowy przepisów prawa, wyrokiem
z dnia 6 czerwca 2007 r. oddalił apelację.
3
Od powyższego rozstrzygnięcia powódka wniosła skargę kasacyjną zaskar-
żając wyrok w całości. Zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa material-
nego przez przyjęcie, że art. 53 k.p. mógł stanowić w odniesieniu do powódki pod-
stawę rozwiązania stosunku pracy - naruszenie prawa materialnego, a w szczegól-
ności art. 39 k.p. przez nieuprawnione przyjęcie, że przepis ten nie chroni pracowni-
ków, którym brakuje 4 lata do skorzystania ze świadczenia przedemerytalnego.
Uzasadniając wskazane wyżej podstawy skargi kasacyjnej powódka przed-
stawiła zagadnienie prawne, czy przewidziany przez art. 39 k.p. czteroletni okres
ochronny dotyczy wyłącznie osób uzyskujących prawo do emerytury, czy również
osób, które uzyskują prawo do świadczenia przedemerytalnego. Ponadto wskazała,
że sporną kwestią jest także to, czy przewidziany przez art. 39 k.p. czteroletni okres
ochronny dotyczy również osób, które uzyskują prawo do wcześniejszej emerytury.
W ocenie Sądu przepis ten dotyczy wyłącznie osób, którym brakuje czterech lat do
osiągnięcia wieku emerytalnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie wieku emerytalnego jest ustawową kategorią prawa ubezpieczeń
społecznych, co oznacza, że ustawodawca określa w tym dziale prawa wiek emery-
talny, którego granice - de lege lata - są uwarunkowane nie tylko kategorią płci, ale
również rodzajami zatrudnienia, które uprawniają wykonujących je pracowników do
skorzystania z uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym, uznanym
przez ustawodawcę za normalny wiek emerytalny dla ściśle określonych kategorii
zatrudnienia. W obowiązującym stanie prawnym ustawowym wiekiem emerytalnym
jest wiek uprawniający do przejścia na emeryturę na podstawie przepisów ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Ustawa ta określa jednolity wiek emerytalny w zależności od płci pracownika
wynoszący dla kobiety 60, a dla mężczyzny 65 lat. Równocześnie przejściowo
utrzymuje ona (w art. 29-46) możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę
przez ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy spełnią
warunki wymagane do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych do dnia 31
grudnia 2008 r., przed osiągnięciem tzw. powszechnego wieku emerytalnego.
Powódka należała do grupy ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia
1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., która na podstawie art. 46 ustawy o eme-
4
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych posiadała prawo do naby-
cia świadczenia w postaci emerytury wcześniejszej określonej w art. 29 powołanej
ustawy albo emerytury na warunkach powszechnych określonej w art. 27 tejże
ustawy.
Zestawiając powołane wyżej przepisy art. 27 i 29 wskazać należy, że jedynie
ten pierwszy w swojej treści definiuje pojęcie „wiek emerytalny”; przepis ten określa
go dla kobiet jako wynoszący co najmniej 60 lat. Z kolei art. 29 jedynie na zasadzie
wyjątku stwarza dla wskazanej wyżej grupy ubezpieczonych uprawnienie przejścia
na emeryturę pomimo nieosiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 27, w
przypadku kobiet - po osiągnięciu wieku 55 lat. Mając na względzie wskazaną wyżej
relację zachodzącą pomiędzy powołanymi przepisami ustawy emerytalnej oraz treść
art. 39 k.p., który posługuje się pojęciem osiągnięcia wieku emerytalnego wskazać
należy, że nie istnieje w niniejszej sprawie sporna kwestia ujęta w skardze kasacyjnej
jako zagadnienie prawne, czy przewidziany przez art. 39 k.p. czteroletni okres
ochronny dotyczy również osób, które uzyskują prawo do wcześniejszej emerytury.
W niniejszym stanie faktycznym skład orzekający podziela pogląd Sądu drugiej in-
stancji, że przepis art. 39 k.p. miałby zastosowanie w stosunku do powódki, gdyby
brakowało jej cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego ustalonego zgodnie z
art. 27 ustawy emerytalnej. Zgoła odmienna sytuacja występowałaby w przypadku,
gdyby obniżony wiek emerytalny nie był przywilejem nadanym na podstawie art. 46 w
związku z art. 29 ustawy emerytalnej, ale był wiekiem ustalonym powszechnie dla
określonych kategorii pracowników wykonujących takie prace lub zawody, które we-
dług ustawowo potwierdzonych obiektywnych kryteriów łączą się z utratą sprawności
psychofizycznej niezbędnej do wykonywania określonej pracy w wieku biologicznym
niższym od ogólnego (powszechnego) wieku emerytalnego. Innymi słowy, gdyby po-
wódka należała do grupy pracowników zatrudnionych w górnictwie, kolejnictwie, a
także o których mowa w ustępach 2 i 3 art. 32 tej ustawy, tj. zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wiek emerytalny dla tych pra-
cowników, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom
wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych, które zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Mając na uwadze, że wiek emerytalny tych kategorii pracowników został ustawowo
5
obniżony, nie sposób go traktować jako przywileju pracowniczego, albowiem obniże-
nie dotyczy instytucji prawa ubezpieczeń społecznych i wynika z legislacyjnego zało-
żenia wcześniejszej utraty sprawności psychofizycznej do wykonywania prac w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ze względu na szczególne
uciążliwości związane w wykonywanym zatrudnieniem, co wymaga swoistej kom-
pensacji szczególnych obciążeń pracowniczych w sferze ubezpieczeń społecznych
właśnie przez obniżenie dla nich ustawowego wieku emerytalnego. Skoro jednak
wcześniejszy wiek emerytalny jest dla takich pracowników „normalnym” ustawowym
wiekiem emerytalnym, to korzystają oni z ochrony przewidzianej w art. 39 k.p. W ni-
niejszej sprawie powódka nie mogła skorzystać ze wcześniejszej emerytury na
wskazanej podstawie, bowiem jej uprawnienie wypływało z art. 29 ustawy emery-
talnej i było przywilejem pracowniczym niezwiązanym z rodzajami zatrudnienia, lecz
tylko było zależne od kategorii płci i przedziału wiekowego ubezpieczonego pracow-
nika.
Przechodząc do drugiej kwestii podniesionej w skardze kasacyjnej, sprowa-
dzającej się do pytania, czy przewidziany przez art. 39 k.p. czteroletni okres
ochronny dotyczy wyłącznie osób uzyskujących prawo do emerytury, czy również
osób które uzyskują prawo do świadczenia przedemerytalnego, wskazać należy, że
powyższe instytucje wzajemnie się wykluczają. Kodeksowa ochrona przedemerytal-
na zawarta w art. 39 k.p. stanowi zakaz wypowiadania umów pracownikom, którym
brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, z kolei świad-
czenie przedemerytalne skierowane jest do ubezpieczonych, którzy już nie są za-
trudnieni i stanowi pomost między okresem zatrudnienia a uzyskaniem emerytury.
Innymi słowy jest elementem zabezpieczenia społecznego do czasu nabycia prawa
do emerytury w stosunku do ubezpieczonych, którzy spełniają warunki ustawy z dnia
30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252 ze
zm.). Ustawa ta w art. 2 w sześciu punktach w sposób wyczerpujący wylicza katego-
rie osób, którym przysługuje prawo do świadczenia przedemerytalnego. Część prze-
słanek powstania tego uprawnienia powtarza się; są to przesłanki dotyczące wieku
osoby uprawnionej („przedemerytalnego") i stażu pracy, okresu zatrudnienia w da-
nym zakładzie pracy albo pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Wymienione przesłanki można okre-
ślić jako dotyczące samego uprawnionego. Jego dotyczy też wymóg dalszego pozo-
stawania bez pracy, mimo wcześniejszego wykorzystania prawa do zasiłku dla bez-
6
robotnych (art. 2 ust. 3 ustawy). Jednak warunkiem najbardziej charakterystycznym
dla uzyskania świadczenia przedemerytalnego jest wystąpienie określonej w ustawie
przyczyny zakończenia stosunku pracy. Przepis art. 2 ustawy wskazuje następujące
okoliczności uzasadniające powstanie prawa do świadczenia: 1. likwidacja lub niewy-
płacalność pracodawcy (w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych
w razie niewypłacalności pracodawcy) - pkt 1 i pkt 6; 2. przyczyny dotyczące zakładu
pracy (w rozumieniu przepisów ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy) - pkt 2 i pkt 5; 3. ogłoszenie upadłości przez osobę, która
prowadziła pozarolniczą działalność (w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; jednolity tekst: Dz.U. z 2007
r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) - pkt 3; 4. zarejestrowanie się we właściwym powiatowym
urzędzie pracy w ciągu 30 dni od ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy - pkt 4. Mając powyższe na uwadze okres ochronny wskazany w art. 39 k.p.
może dotyczyć wyłącznie osób uzyskujących prawo do emerytury.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================