Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 sierpnia 2008 r.
II UK 359/07
Szczególnie uzasadnione przypadki związane z sytuacją zdrowotną lub
rodzinną zobowiązanego, umożliwiające umorzenie należności likwidowanego
funduszu alimentacyjnego (art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych, jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze
zm.) to sytuacje nadzwyczajne, powstałe w wyniku wypadku losowego, nieza-
leżne od zobowiązanego, w następstwie których jego sytuacja ulega takiemu
pogorszeniu, że nie jest on w stanie na bieżąco spłacać swoich należności, a
nadto nie ma perspektywy poprawy i zmiany tej sytuacji.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 sierpnia
2008 r. sprawy z wniosku Waldemara S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w T. o umorzenie należności z funduszu alimentacyjnego, na skutek
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19
czerwca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2007 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku,
uwzględniając apelację pozwanego organu rentowego - Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w T., zmienił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Toruniu z dnia 11 października 2005 r. i oddalił odwołanie wnioskodawcy
Waldemara S. od decyzji organu rentowego odmawiającej umorzenia należności li-
kwidowanego funduszu alimentacyjnego oraz opłaty na pokrycie kosztów związa-
nych z działalnością funduszu za okres od 1 kwietnia 1997 r. do 30 kwietnia 2004 r. w
łącznej kwocie 44.344,13 zł, przy wskazaniu, że okresowy brak środków finansowych
2
spowodowany brakiem pracy, ze względu na zwrotny charakter funduszu, nie daje pod-
staw do umorzenia należności.
Rozpoznając sprawę, na skutek odwołania wnioskodawcy, Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu zmienił zaskarżoną decyzję, umarzając w
całości należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego z tytułu wypłaty świadczeń z
funduszu oraz 5% opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu po
ustaleniu, że wnioskodawca wraz z Hanną R. mają syna Aleksandra R. urodzonego 24
stycznia 1991 r. w B., w Niemczech, co potwierdza prawomocny wyrok Amtsgericht
w B. z dnia 18 lutego 1992 r. [...], uznany za skuteczny na obszarze Polski postano-
wieniem Sądu Wojewódzkiego w Toruniu z dnia 7 marca 1997 r., którym jednocześnie
zobowiązano ubezpieczonego do płacenia na rzecz syna alimentów. Postanowieniem
Amtsgericht w B. z dnia 17 lipca 1993 r. [...] uznanym za wykonalne na obszarze Polski
postanowieniem Sądu Okręgowego w Toruniu 7 marca 1997 r., zasądzono od ubezpieczo-
nego na rzecz syna alimenty w kwocie 226,00 DM w okresie od 24 stycznia do 31 grudnia
1991 r.; 216,00 DM - od 1 stycznia do 31 czerwca 1992 r., 256,00 DM - od 1 lipca
1992 r. do 23 stycznia 1997 r.; 318,00 DM - od 24 stycznia 1997 r. do 23 stycznia 2003
r. i 383,00 DM - od 24 stycznia 2003 r. do 23 stycznia 2009 r. Po powrocie do Polski, w
czerwcu 1995 r. Hanna R. wraz z synem nie otrzymywała alimentów od ojca dziecka. Z
pisma Federalnego Urzędu Administracyjnego Delegatury w B.H. z dnia 19 stycznia 1996 r.
wynikało, że otrzymuje on zasiłek dla bezrobotnych w wysokości uniemożliwiającej po-
bieranie świadczenia alimentacyjnego. Wobec wniosku Hanny R., organ rentowy decy-
zją z dnia 10 maja 1997 r. przyznał Aleksandrowi R. świadczenia z funduszu alimen-
tacyjnego w kwocie 295,60 zł, począwszy od kwietnia 1997 r. Kolejnymi decyzjami organ
rentowy zmieniał wysokość świadczeń ostatnio (decyzją z 24 maja 2002 r.) do kwoty
615,32 zł od czerwca 2002 r. , informując wnioskodawcę (w dniu 31 maja 2004 r.), że
fundusz alimentacyjny przechodzi w stan likwidacji a należności z tytułu wypłaconych
świadczeń prowadzi się w dalszym ciągu aż do ich zaspokojenia oraz że jego zadłużenie z
tego tytułu wyniosło na ten dzień 44.344,13 zł wraz z opłatą na pokrycie kosztów zwią-
zanych z działalnością funduszu. Sąd pierwszej instancji ustalił także, że Waldemar S. ma
obecnie 64 lata, jest rencistą - osobą schorowaną, pobiera rentę w wysokości 1.017,62
euro miesięcznie. Na jego stałe miesięczne wydatki składa się: opłata za mieszkanie -
435,13 euro, prąd - 47, ubezpieczenia - 74,08. Jego żona nie pracuje, jest gospodynią
domową. Sąd Okręgowy podkreślił, iż wnioskodawca nie miał możliwości finansowych, aby
płacić bieżące alimenty ani tym bardziej spłacać dług wobec funduszu. Sąd pierwszej in-
3
stancji powołał się następnie na treść art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świad-
czeniach rodzinnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.) i wskazał, że
przepis ten, stwarzając normatywne podstawy do umorzenia należności funduszu alimenta-
cyjnego, nie wskazuje żadnych kryteriów umorzenia. Ustalając te kryteria, Sąd Okręgowy
odwołał się do § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne (Dz.U. Nr 141, poz. 1365), uznając, że nie jest
możliwe wyegzekwowanie od odwołującego się tak wysokich należności wobec ZUS ani
teraz, ani w przyszłości, nie ma on bowiem perspektyw na wysokie zarobki. Mając na uwa-
dze powyższe Sąd uznał, że w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek,
pozwalający umorzyć należności funduszu alimentacyjnego w całości.
Na skutek apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Gdańsku zmienił zaskar-
żony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawcy, podzielając ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji, jednak nie podzielając zapadłego na ich podstawie rozstrzygnięcia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego sytuacja rodzinna wnioskodawcy nie ma charakteru
szczególnego - pobiera on świadczenie rentowe i jest w stanie utrzymać żonę, która nie
pracuje i prowadzi gospodarstwo domowe. Materiał dowodowy sprawy nie wskazał też
na nadzwyczajne okoliczności, które wpłynęłyby na znaczne pogorszenie sytuacji ro-
dzinnej i życiowej wnioskodawcy. W ocenie Sądu, umorzenie zadłużenia wobec Fundu-
szu Alimentacyjnego ugruntowałoby wnioskodawcę w błędnym przekonaniu, iż nie
ponosi odpowiedzialności za dostarczanie synowi środków do życia. Brak także pod-
staw, aby pojęcie szczególnie uzasadnionych przypadków związanych z sytuacją zdro-
wotną lub rodzinną zobowiązanego, wyjaśniać w oparciu o § 3 rozporządzenia Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy i za-
rzucając naruszenie prawa materialnego - art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003
r. o świadczeniach rodzinnych przez uznanie że przez „szczególnie uzasadnione przypadki
rozumieć należy jedynie sytuacje powstałe w wyniku wypadku losowego, w następstwie któ-
rego sytuacja zobowiązanego ulegnie znacznemu pogorszeniu, natomiast nie ma podstaw,
by rozumiećprzezto trudną sytuację zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego, o ile nie miałomiej-
scapogorszenie tejsytuacji”orazuznanie, że „niedopuszczalne jest doprecyzowanie prze-
słanki szczególnie uzasadnionych przypadków, poprzez pomocnicze odwołanie się do
przesłanek umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zawar-
4
tych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r.”,
wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez umorzenie wniosko-
dawcy należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego z tytułu wypłaty świadczeń z
funduszu alimentacyjnego oraz 5 % opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością
funduszu wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie. Fundusz alimentacyjny
powstał w celu zapewnienia środków utrzymania osobom uprawnionym do alimen-
tów, które nie mogły wyegzekwować tych świadczeń od osoby zobowiązanej do ło-
żenia na ich utrzymanie. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o fun-
duszu alimentacyjnym (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.),
świadczenia z funduszu przysługiwały tylko tym osobom, na rzecz których alimenty
zostały ustalone orzeczeniem sądu, a egzekucja tych alimentów okazała się bez-
skuteczna całkowicie lub częściowo. Fundusz alimentacyjny uruchamiany był wów-
czas, gdy dłużnik alimentacyjny nie osiągał dochodów ani nie posiadał majątku, z
którego mogłaby być prowadzona egzekucja alimentów. Przyznanie świadczeń z
funduszu alimentacyjnego nie zwalniało dłużnika z jego zobowiązań. Zgodnie z art.
13 i 14 ustawy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadził egzekucję przeciwko
dłużnikowi aż do pełnego pokrycia należności tego funduszu. Z dniem 1 maja 2004 r.
- po wejściu w życie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 ze zm.), straciła moc
ustawa z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym oraz zlikwidowany został
fundusz alimentacyjny, a świadczenia z tego funduszu zostały zastąpione innego
rodzaju świadczeniami. Likwidatorowi funduszu przypadło egzekwowanie zaległych
należności, przy czym art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych zezwolił li-
kwidatorowi, w szczególnie uzasadnionych przypadkach związanych z sytuacją
zdrowotną lub rodzinną osoby, przeciwko której jest prowadzona egzekucja alimen-
tów, na umorzenie należności likwidowanego funduszu z tytułu świadczeń wypłaco-
nych z funduszu. Do skorzystania z instytucji umorzenia należności likwidowanego
funduszu alimentacyjnego nie jest konieczne równoczesne (kumulatywne) wystąpie-
nie przesłanek przewidzianych w tym przepisie - zarówno w zakresie sytuacji zdro-
wotnej, jak i rodzinnej zobowiązanego dłużnika. Wystarczające jest istnienie której-
5
kolwiek z tych okoliczności - albo szczególnej sytuacji zdrowotnej, albo szczególnej
sytuacji rodzinnej osoby, przeciwko której prowadzona jest egzekucja alimentów. W
skardze kasacyjnej nie kwestionuje się ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd,
natomiast wskazuje się na potrzebę doprecyzowania sformułowania „szczególnie
uzasadnionych przypadków” zawartego w art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach ro-
dzinnych, wskazując iż za „szczególnie uzasadnione przypadki” rozumieć należy także
trudną sytuację zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego, także wówczas gdynie miałomiejsca
pogorszenietejsytuacji w wyniku wypadku losowego, w następstwie którego sytuacja zobowią-
zanego ulegnie znacznemu pogorszeniu. Ze skargi kasacyjnej wynika, że wniosko-
dawca jako szczególną okoliczność, która miałaby uzasadniać umorzenie należności
likwidowanego funduszu z tytułu wypłaconych przez fundusz świadczeń, wskazuje
swoją trudną sytuację zdrowotną i rodzinną. Jednocześnie jednak odwołujący się
pomija okoliczność, że konieczność spłaty jego zadłużenia w funduszu alimentacyj-
nym jest konsekwencją wieloletniego niewywiązywania się przez niego z obowiązku
alimentacyjnego względem dziecka, które nie było w stanie utrzymać się samodziel-
nie. W ocenie Sądu Najwyższego, „szczególnie uzasadnione przypadki” związane z
sytuacją zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego to sytuacje nadzwyczajne (wyjąt-
kowe), powstałe w wyniku wypadku losowego, a w każdym razie istniejące niezależnie od
zobowiązanego, w następstwie których jego sytuacja ulegnie takiemu pogorszeniu, że nie
jest on w stanie na bieżąco spłacać swoich należności, a nadto nie ma perspektywy po-
prawy i zmiany tej sytuacji. Nie można uznać by wnioskodawca znajdował się w szcze-
gólnie uzasadnionych okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 ustawy o świad-
czeniach rodzinnych. Podnoszone w skardze kasacyjnej argumenty nie mogą zostać
uznane za uzasadnione również z uwagi na treść przepisów Kodeksu rodzinnego i
opiekuńczego (k.r.o.) regulujących obowiązek alimentacyjny. Z art. 133 § 1 k.r.o. wy-
nika bowiem, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem
dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek ali-
mentacyjny mieści się w katalogu obowiązków troszczenia się o fizyczny i duchowy
rozwój dziecka nałożonych na rodziców w art. 96 k.r.o. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
w licznych przepisach statuuje zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci (por.
art. 87 i 91 k.r.o.). Trudna sytuacja materialna i życiowa rodziców nie zwalnia ich od
obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Rodzice obowiązani są dzielić się z
dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
24 marca 2000 r., I CKN 1538/99, niepublikowany, wyrok z dnia 6 marca 2007 r., I
6
UK 289/06, niepublikowany oraz wyrok z dnia 17 października 2006 r., II UK 77/06,
OSNP 2007 nr 21-22, poz. 326, w którym przyjęto, że „zasadą jest egzekwowanie
należności od dłużników alimentacyjnych (...), natomiast umorzenie należności może
nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach”). Z powyższych rozważań
wynika, że w rozpoznawanej sprawie nie zaistniały okoliczności uzasadniające za-
stosowanie art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzin-
nych, zatem zarzut naruszenia tego przepisu okazał się pozbawiony podstaw. Po-
dobnie niezasadny jest drugi z zarzutów skargi kasacyjnej co do „doprecyzowania”
przesłanki „szczególnie uzasadnionych przypadków” poprzez pomocnicze odwołanie się
do przesłanek umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za-
wartych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003
r., gdyż jak słusznie wskazał Sąd drugiej instancji, brak jest podstaw prawnych do takiego od-
wołania (różne materie objęte regulacją wyłączają możliwość stosowana analogii).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako nieuzasadnioną.
========================================