Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 78/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko (…) Bankowi (…) S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 21 września 2007
r., sygn. akt X Ga (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 24 listopada 2006 r. utrzymał w mocy wyrok
zaoczny, zasądzający na rzecz A. S. i J. R. od (…) Banku (…) S.A. w W. kwotę 1000
000 zł z ustawowymi odsetkami. Z dokonanych ustaleń wynika, że powódka i J. R. jako
wspólnicy spółki cywilnej zawarli z pozwanym bankiem umowę rachunku bankowego. W
umowie tej zastrzeżono, że wypłat z rachunku może dokonywać tylko A. S. Bank
wypłacił jednak kwotę 111 970,83 zł na skutek dyspozycji J. R. Wypłata ta nastąpiła do
rąk osoby nieuprawnionej, co w ocenie tego Sądu powoduje konieczność uwzględnienia
powództwa. Sąd Rejonowy zasądził dochodzoną kwotę na rzecz obojga wspólników
spółki cywilnej, także na rzecz nieuczestniczącego w procesie J. R., uznając, że
wymaga tego art. 866 k.c. oraz uchwała wspólników.
2
Wyrokiem z dnia 21 września 2007 r. Sąd Okręgowy, na skutek apelacji
pozwanej, zmienił ten wyrok i oddalił powództwo. Sąd ten zwrócił uwagę, że wyrok może
być wydany tylko co do osób biorących udział w sprawie jako strony (art. 366 k.p.c.)
Przepis art. 866 k.c., dający umocowanie każdemu ze wspólników spółki cywilnej do
reprezentowania spółki, jest przepisem prawa materialnego, nie daje natomiast
uprawnienia do wszczynania procesu w imieniu innego wspólnika. Sąd Okręgowy
zwrócił ponadto uwagę, że powódka, reprezentowana przez profesjonalnego
pełnomocnika, jasno precyzowała swe roszczenie jako odszkodowanie za nienależyte
wykonywanie umowy rachunku bankowego poprzez dokonanie przez bank wypłaty na
polecenie osoby nieuprawnionej w świetle umowy. Zdaniem Sądu Okręgowego,
powódka szkody nie udowodniła. Środki zgromadzone na rachunku bankowym
stanowiły majątek spółki cywilnej, w której wspólnikami byli powódka i osoba, na
polecenie której bank dokonał wypłaty. Był to więc majątek stanowiący ich
współwłasność łączną, o czym stanowi art. 863 k.c. Pomimo jednak oczywistego
naruszenia przez pozwany bank warunków umowy (poprzez wypłatę środków na
polecenie osoby nieuprawnionej) pieniądze z rachunku bankowego wspólników trafiły do
jednego z nich. Nie wyszły więc poza spółkę, a pozostawały w dyspozycji wspólnika.
Sam fakt wypłacenia pieniędzy wspólnikowi nie czyni szkody w majątku spółki.
Innym od wyżej opisanego roszczeniem jest roszczenie o wypłatę środków
pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, w sytuacji gdy bank takiej wypłaty
odmawia. Takie roszczenie jest roszczeniem o wykonanie świadczenia umownego i
znajduje prawną podstawę w przepisie art. 353 § 1 k.c. Taka podstawa prawna także,
zdaniem Sądu Okręgowego, nie prowadzi do uwzględnienia powództwa. Wypłata
nastąpiła bowiem do rąk jednego ze wspólników. Stan majątku spółki przed wypłatą i po
wypłacie był zatem niezmienny, tyle że pieniądze zamiast w banku pozostawały w
rękach wspólnika.
Powyższy wyrok zaskarżyli w całości skargą kasacyjną powódka i J. R. Skarga
została oparta na obu podstawach kasacyjnych określonych w art. 3933
§ 1 k.p.c. W
ramach pierwszej podstawy zarzucali naruszenie art. 452 k.c. zdanie pierwsze poprzez
jego niezastosowanie i brak przyjęcia, że jeśli spełnienie świadczenia nastąpiło do rak
osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało
potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie w jakim
wierzyciel ze świadczenia skorzystał i w związku z tym przyjęcie, że spełnienie
świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej zwalnia dłużnika bez konieczności
3
udowodnienia, że wierzyciel z tego świadczenia skorzystał. Naruszenie art. 471 k.c.
miało polegać na jego błędnym zastosowaniu i uznaniu, że spełnienie świadczenia do
rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia podlega głównie odpowiedzialności
odszkodowawczej i dłużnik jest odpowiedzialny wobec wierzyciela głównie za
ewentualną szkodę wynikłą z nienależytego wykonania zobowiązania i w związku z tym
uznanie, że poniesienie szkody przez wierzyciela jest główną podstawą
odpowiedzialności kontraktowej w sytuacji spełnienia świadczenia do rak osoby
nieuprawnionej do jego przyjęcia. Ponadto zarzucili naruszenie art. 6 k.c. i 353 § 1 k.c.
W ramach drugiej podstawy zarzucali naruszenie art. 316 § 1 k.p.c.
i nieuwzględnienie w podstawie wyrokowania stanu rzeczy istniejącego w chwili
zamknięcia rozprawy na skutek modyfikacji powództwa dokonanego przez stronę
powodową i w związku z tym uznanie, że strona powodowa wnosiła o zasądzenie
odszkodowania z tytułu wypłaty środków z rachunku bankowego osobie nieuprawnionej,
w sytuacji gdy żądanie dotyczyło przywrócenia środków na rachunku bankowym.
Zarzucali też błędne ustalenie, że świadczenie trafiło do majątku spółki, co stanowi
naruszenie art. 232 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c.
W konkluzji skarżący wnosili o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarżący sformułowali w skardze kasacyjnej zagadnienie prawne sprowadzające
się do kwestii, czy wypłata środków z rachunku bankowego prowadzonego dla
wspólników spółki cywilnej do rąk jednego z nich na podstawie wadliwej (niezgodnej z
umową rachunku bankowego) dyspozycji – zwalnia bank z obowiązku przywrócenia
środków na rachunku. Wyjaśnienie tej kwestii może nastąpić jednako tyle, o ile
pozwalają na to granice skargi kasacyjnej, wyznaczone jej podstawami i zakresem
zaskarżenia.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów natury procesowej,
bowiem zarzuty odnoszące się do prawa materialnego mogą być poddane ocenie tylko
na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego sprawy. Przede wszystkim
należy zwrócić uwagę, że w sprawie jako powód J. R. nie występował. Sam fakt, że
uchwała wspólników upoważniała A. S. do działania w imieniu spółki, oraz, że udzielił
pełnomocnictwa procesowego adwokatowi nie oznacza, że stał się, niejako
automatycznie, powodem w sprawie. Z pozwu jasno wynika, że powództwo wniosła A.
4
S. we własnym imieniu. Przekształcenia podmiotowe dopiero w postępowaniu
kasacyjnym nie są dopuszczalne.
Wbrew podnoszonym w skardze zarzutom nie nastąpiło naruszenie art. 316 k.p.c.
Powództwo zostało sformułowane jako powództwo o odszkodowanie za szkodę
poniesioną przez spółkę cywilną na skutek wypłaty środków z rachunku bankowego na
skutek dyspozycji nieuprawnionego J. R., który środków tych nie przekazał spółce, lecz
zużył je na własne potrzeby. W toku postępowania przed Sądem Rejonowym powódka,
reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, oświadczyła, że „popiera
powództwo i wnosi o przywrócenie środków na rachunku bankowym do kwoty 100 000
zł”. Takie stwierdzenie nie oznacza, że cofnęła powództwo o odszkodowanie, co
najwyżej sformułowała dodatkowe żądanie o przywrócenie środków pieniężnych na
rachunku bankowym. Gdyby jednak uznać, jak się tego domaga w skardze, że tylko
takie żądanie było przedmiotem procesu, to z uwagi na brak interesu prawnego
podlegałoby oddaleniu (art. 189 k.p.c.). Z reguły nie istnieje interes prawny w żądaniu
ustalenia, że na rachunku bankowym znajdują się określone środki pieniężne (a do tego
w istocie sprowadza się żądanie ich przywrócenia), gdy można domagać się wypłaty z
tego rachunku żądanej kwoty. Ustalenie prawidłowego stanu tego rachunku stanowi
wówczas przesłankę rozstrzygnięcia. Zwalnia bowiem bank z zobowiązania wypłata do
rąk osoby uprawnionej, natomiast w wypadku wypłaty do rąk osoby nieuprawnionej
zobowiązanie banku istnieje nadal, a posiadacz rachunku może domagać się od banku
wypłaty na swoją rzecz (por. wyrok SN z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 196/98, OSNC
2000, nr 1, poz. 8).
W rozpoznawanej sprawie ustalone zostało, że wypłata nastąpiła do rąk osoby
nieuprawnionej w świetle uchwały wspólników, ale osobą tą był wspólnik. Wypłacone
środki pozostawały w dyspozycji wspólnika, przekazane zostały spółce i nie wyszły poza
nią. Ustalenie to skarżąca A. S. kwestionuje w skardze kasacyjną, zarzucając
naruszenie art. 233 § 1 i art. 232 k.p.c. Zarzuty te nie mogą być uwzględnione. Zgodnie
z art. 3933
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia stanu faktycznego ani oceny dowodów, a takim zarzutem właśnie jest zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jeżeli zaś chodzi o art. 232 k.p.c., to jest to adresatem
tego przepisu są strony, a nie sąd, nie mógł więc naruszyć go Sąd Okręgowy.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego mogą być poddane kontroli kasacyjnej
tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego, który został w sprawie ustalony i którym
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), a nie stanu faktycznego, który
5
skarżący uznaje za prawidłowy. Przy ustaleniu zaś, że wypłacone z rachunku
bankowego środki pieniężne nie wyszły poza spółkę, zarzuty naruszenia art. 452 i 471
k.c. nie mogą być skuteczne. Sąd Okręgowy uznał bowiem, że wypłata do rąk wspólnika
J. R. naruszała co prawda umowę rachunku bankowego, jednak nienależyte jej
wykonanie nie wyrządziło szkody w majątku wspólników. W tej sytuacji roszczenie
odszkodowawcze nie podlegało uwzględnieniu.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39314
k.p.c.