Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 października 2008 r.
III UK 51/08
Okres pobierania stypendium sportowego z tytułu osiągnięć w zakresie
akrobatyki, zaliczany do okresu składkowego (art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; obecnie jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227), nie jest równoznaczny z zatrudnieniem
stale i w pełnym wymiarze w charakterze pracownika, wymaganym dla uzyska-
nia prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 tej ustawy w
związku z § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie: SN Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), SA Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 paździer-
nika 2008 r. sprawy z odwołania Andrzeja J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w R. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 28 listopada 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z dnia 26 czerwca
2006 r. odmówił wnioskodawcy - Andrzejowi J. - prawa do emerytury z uwagi na fakt,
iż nie udowodnił wymaganego dwudziestopięcioletniego okresu ubezpieczeniowego.
W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że nie uznano wnioskodawcy okresu
pobierania stypendium sportowego od 1978 r. do 30 września 1980 r. ze względu na
brak dokumentów, a od dnia 1 października 1980 r. do 28 lutego 1983 r., ze względu
na okoliczność, że wnioskodawca w tym okresie studiował w systemie dziennym.
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie, po roz-
poznaniu odwołania wnioskodawcy od wymienionej decyzji, wyrokiem z dnia 17
stycznia 2007 r. oddalił odwołanie. W uzasadnieniu podkreślił, że nie spełnia on wa-
runków do przyznania emerytury na podstawie art. 33, art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i § 12 rozporządzenia
Rady Ministrów z 17 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ponieważ
nie legitymuje się on stosownym zaświadczeniem o pobieraniu stypendium sporto-
wego od 1978 r. do 30 września 1980 r., mimo iż będąc zawodnikiem zdobywającym
w tym okresie „klasę mistrzowską” miał podstawę, by takie stypendium otrzymywać.
Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, że skoro wnioskodawca w okresie od dnia 1 paź-
dziernika 1980 r. do 28 lutego 1983 r. jednocześnie pobierał stypendium sportowe i
studiował w systemie dziennym, to nie ma podstaw do uwzględnienia tego okresu do
jego stażu emerytalnego.
Wyrok ten został zaskarżony przez wnioskodawcę apelacją zarzucającą
błędną wykładnię art. 4 pkt 5, art. 5 i art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W
uzasadnieniu apelacji podkreślono, że wnioskodawca studiował w systemie indywi-
dualnym z uwagi na duże obciążenia treningowe, stąd nie można twierdzić, że stu-
diował w systemie dziennym. Zwrócono także uwagę, że w okresie od dnia 1 paź-
dziernika 1980 r. do 28 lutego 1983 r. Klub Sportowy AZS AWF opłacał wnioskodaw-
cy składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyro-
kiem z dnia 28 listopada 2007 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu wyroku podkreślił,
że okolicznością sporną w niniejszej sprawie było zaliczenie okresu pobierania sty-
pendium sportowego do okresu zatrudnienia wnioskodawcy. Odnosząc się do okresu
od dnia 1 października 1980 r. do 28 lutego 1983 r. Sąd drugiej instancji zwrócił
uwagę na pismo AWF w P. z dnia 12 września 2007 r., które jednoznacznie stwier-
dzało, że wnioskodawca w okresie tym studiował w systemie dziennym, co oznacza,
że okres ten, zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie
mógł być zaliczony do okresu składkowego i w tym zakresie Sąd Apelacyjny podzielił
stanowisko Sądu Okręgowego.
Odnosząc się natomiast do okresu od dnia 1 stycznia 1978 r. do 30 września
1980 r. Sąd drugiej instancji stwierdził, że ustalenia Sądu Okręgowego nie zasługują
na aprobatę i wskazał na zaświadczenie Polskiego Związku Akrobatyki Sportowej z
3
dnia 17 czerwca 2005 r. poświadczające zdobywanie przez wnioskodawcę „klasy
mistrzowskiej” od 1978 r. do 1982 r., co dawało mu podstawę do uzyskania stypen-
dium sportowego oraz zeznania świadków potwierdzające otrzymywanie tego sty-
pendium przez wnioskodawcę. Tym niemniej, w ocenie Sądu, okres ten może być
uznany za okres składkowy tylko częściowo - od dnia 1 czerwca 1980 r. do 30 wrze-
śnia 1980 r., tj. pomiędzy zakończeniem nauki w szkole średniej i rozpoczęciem stu-
diów dziennych, co jest niewystarczające do uzupełnienia brakującego wnioskodaw-
cy okresu zatrudnienia.
Wyrok ten wnioskodawca zaskarżył w całości skargą kasacyjną, wnosząc o
jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyj-
nemu w Rzeszowie, ewentualnie o orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uznanie,
że wnioskodawcy przysługuje prawo do emerytury. Jako podstawę skargi kasacyjnej
wskazano naruszenie prawa materialnego, tj. art. 4 pkt 5, art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 6
ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez ich niezastosowanie, a
także art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez jego błędną
wykładnię i przyjęcie, że pomimo opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i
rentowe osobie studiującej w systemie studiów dziennych pomimo nieukończenia
tych studiów nie zalicza się tego okresu składkowego.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
wnioskodawca wskazał potrzebę wykładni przepisu budzącego poważne wątpliwości,
a mianowicie art. 6 ust. 2 pkt 17 w związku z art. 4 pkt 5, art. 5 ust. 1 pkt 1 i art. 6 ust.
1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, definiując tę wątpliwość w formie py-
tania: czy do okresu składkowego uprawniającego do ustalenia prawa do emerytury
wlicza się okres pobierania stypendium sportowego przez osobę studiującą w syste-
mie studiów dziennych, których nie ukończyła, od którego to stypendium były odpro-
wadzane składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
W uzasadnieniu podkreślono, że przepis art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS nie może eliminować podstawowej zasady określania okresu
ubezpieczenia jako okresu płacenia składek. Na podstawie wykładni systemowej
wnioskodawca stwierdził, że z przepisu art. 6 ust. 2 tej ustawy wynika, że zamiarem
ustawodawcy nie było wyłączenie z okresów składkowych pobierania stypendium
przez osoby studiujące w systemie dziennym, gdy była opłacana składka na ubez-
pieczenie społeczne, co naruszałoby podstawową zasadę zaliczania okresów skład-
kowych do stażu emerytalnego. Zauważył także, że żadne względy społeczne nie
4
przemawiają za tym, aby okres płacenia składek został wyłączony z okresu ubezpie-
czenia, co więcej, byłoby to bezpodstawnym działaniem na szkodę ubezpieczonego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wnioskodawca ubiega się o tzw. wcześniejszą emeryturę z tytułu działalności
artystyczno-akrobatycznej. Przesłanki prawa do emerytury w obniżonym wieku re-
gulują przepisy art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, która z mocy art. 46 tej
ustawy znajduje zastosowanie do urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed 1
stycznia 1969 r., w związku z § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z art. 32
ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym, będącym pracownikami, o których mowa
w ust. 2 i 3, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27. Za pracowników
zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się między innymi pracowników
wykonujących działalność twórczą lub artystyczną (ust. 3 pkt 3). W myśl art. 32 ust. 4
wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których
osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na
podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisami dotychczasowymi w rozumieniu
powołanego unormowania są przepisy powołanego już rozporządzenia Rady Mini-
strów z 1983 r. Paragraf 12 rozporządzenia dotyczy pracowników wykonujących
działalność twórczą lub artystyczną i przewiduje następujące szczegółowe przesłanki
prawa do emerytury: a) osiągnięcie wieku emerytalnego, który dla tancerza, akroba-
ty, ekwilibrysty, kaskadera wynosi 45 lat dla mężczyzn, b) osiągnięcie wieku emery-
talnego w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia, c) posiadanie
wymaganego okresu zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat działalności twórczej lub
artystycznej.
W rozpoznawanej sprawie spór toczył się wokół zaliczenia okresów pobierania
stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu w postaci akrobaty-
ki sportowej do okresów zatrudnienia w rozumieniu powołanych przepisów. Z przyto-
czonych unormowań wynika, że warunkiem uzyskania prawa do emerytury jest nie
tylko posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia (25 lat dla mężczyzn), ale również
wymaganie, by w okresie zatrudnienia przypadało co najmniej 15 lat działalności
5
twórczej lub artystycznej. Z art. 32 ustawy emerytalnej wynika, że wcześniejsza eme-
rytura przysługuje osobom mającym status pracownika („Ubezpieczonym, będącym
pracownikami...”). W odniesieniu do twórców art. 32 ust. 3 również wyraźnie wska-
zuje na wymagany status pracownika („... za pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnym charakterze uważa się...pracowników wykonujących działalność twórczą lub
artystyczną...”). Powoływany już § 12 rozporządzenia wskazuje, że dotyczy on pra-
cowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną. W ramach posiadane-
go okresu zatrudnienia, co najmniej 15 lat to działalność twórcza lub artystyczna,
wykonywana w ramach zatrudnienia (§ 12 pkt 3 rozporządzenia). Chodzi przy tym o
zatrudnienie pracownicze, na co jednoznacznie wskazuje § 12 ust. 1 rozporządzenia.
W judykaturze od dawna utrwalone jest stanowisko, że utrzymanie w przepi-
sach o rentach i emeryturach z FUS uprzywilejowanego nabycia prawa do wcze-
śniejszej emerytury nie narusza konstytucyjnych zasad sprawiedliwości i równości.
Na takim stanowisku stanął również Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z 29 czerwca 2005 r., I UK 300/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 94 i powołane
tam wyroki Trybunału Konstytucyjnego; zob. również wyrok Sądu Najwyższego z 12
lutego 2004, II UK 246/03, OSNP 2004 nr 20, poz. 358).
W spornym okresie wnioskodawca miał status stypendysty sportowego. Zgod-
nie z art. 6 ust. 2 pkt 17 ustawy emerytalnej za okresy składkowe uważa się również
przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy pobierania stypendium sporto-
wego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze Państwa Polskiego po
ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby
uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych. Okresy pobierania stypen-
dium sportowego są zatem w myśl powołanego przepisu okresami składkowymi i
jako takie są oczywiście uwzględniane przy przyznawaniu świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego, które zależą od posiadania okresu składkowego (odpowiedniej jego
długości). Np. okresy pobierania stypendium sportowego będą uwzględniane przy
ocenie spełnienia przesłanki posiadania wymaganego okresu składkowego dla uzy-
skania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, czy uzyskania prawa do eme-
rytury „zwykłej”. Dla uzyskania prawa do wymienionych świadczeń przepisy prawa
nie wymagają, by osoba ubiegająca się o świadczenie miała status pracownika,
może mieć status np. osoby prowadzącej pozarolniczą działalność. Jednak dla uzy-
skania prawa do emerytury w obniżonym wieku (wcześniejszej) powołane powyżej
przepisy wymagają, by osoba ubiegająca się o takie świadczenie przynajmniej przez
6
15 lat wykonywała uprzywilejowane zatrudnienie stale i w pełnym wymiarze w cha-
rakterze pracownika.
Sformułowane w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów prawa
emerytalnego są bezpodstawne i wynikają z utożsamienia przez skarżącego pojęcia
okresów składkowych z zatrudnieniem w charakterze pracownika, co nie zawsze jest
uprawnione. Należy dodać, że takiego utożsamienia dokonał również Sąd Apelacyj-
ny. Wyrok tego Sądu, odmawiający prawa do emerytury ze względu na brak wyma-
ganego okresu zatrudnienia , mimo błędnego uzasadnienia, okazał się jednak
zgodny z prawem.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39816
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
========================================