Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 169/08
POSTANOWIENIE
Dnia 5 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSA Dariusz Dończyk
w sprawie z wniosku M. W.
przy uczestnictwie D. G. i małol. P. G.,
reprezentowanej przez kuratora A. B.
o wpis w dziale II księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 28
listopada 2007 r., sygn. akt V Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
W dniu 9 października 2006 r. Sąd Rejonowy w W. założył na wniosek D. G.
księgę wieczystą Nr (…) dla lokalu mieszkalnego o pow. 79,5 m2
wraz z przynależnym
pomieszczeniem gospodarczym o pow. 2,1 m2
, położonego w W. przy ul. M., wpisując w
dziale II księgi wnioskodawczynię jako właścicielkę tego spółdzielczego mieszkania.
W dniu 9 stycznia 2007 r. przed notariuszem A. G. sporządzony został akt
notarialny, zawierający na wstępie zgodne oświadczenia D. G. oraz jej małoletniej córki
P. reprezentowanej przez kuratora A. B., stwierdzające, że D. G. została błędnie
wpisana w księdze wieczystej jako wyłączna właścicielka lokalu, podczas gdy w
2
rzeczywistości przysługuje jej udział w ¾ części do tego lokalu, a P. G. w ¼ części
udziału. D. G. była bowiem mężatką zarówno w czasie wydawania przez Spółdzielnię
Budowlano – Mieszkaniową „S.(…)” w W. zaświadczenia z dnia 21 sierpnia 2006 r.
stanowiącego podstawę do założenia księgi, jak i w dacie wydawania przez Spółdzielnię
przydziału na ten lokal w dniu 26 marca 1997 r., co potwierdził okazany notariuszowi
odpis skrócony aktu małżeństwa Nr (…). Mąż wnioskodawczyni A. G. zmarł 26 stycznia
1998 r., a prawa do spadku po nim zostały stwierdzone prawomocnym postanowieniem
Sądu Rejonowego w W. z dnia 14 kwietnia 1998 r. w sprawie II Ns (…) na rzecz żony D.
oraz na rzecz córki P. po ½ części na każdą z nich. W dalszej treści aktu D. G. oraz
reprezentujący małoletnią P. G. kurator oświadczyli, że przedmiotowy lokal mieszkalny
wraz z prawem do stanowiska garażowego sprzedają M. W., a ten oświadczył, że go
kupuje za ustaloną cenę 635.000 zł. W akcie notarialnym notariusz zamieściła wniosek
o wpisanie nabywcy w dziale II księgi wieczystej Nr (…).
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 5 lipca 2007 r. oddalił wniosek o
wpisanie nabywcy M. W. w księdze wieczystej, stwierdzając, że skoro figuruje w niej
jako właścicielka tylko D. G., to wzruszenie tego wpisu może nastąpić jedynie w drodze
powództwa o uzgodnienie treści tego wpisu z rzeczywistym stanem prawnym.
Apelacja M. W. od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu
Okręgowego w W. z dnia 28 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy uznał, iż w związku z tym,
że w dziale II wpisana była jako wyłączna właścicielka D. G., to aktem notarialnym z
dnia 9 stycznia nie dokonano przeniesienia na rzecz M. W. całości prawa do lokalu
mieszkalnego, a tylko udziału w tym lokalu, którym rozporządziła D. G. Nie doszło więc
do zbycia tego prawa w całości, a tym samym wniosek M. W. o wpisanie jego jako
wyłącznego właściciela lokalu nie mógł zostać uwzględniony i słusznie Sąd Rejonowy
oddalił go. Ustalenie istnienia przesłanek z art. 215 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982
r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 188, poz. 1848, ze zm. może nastąpić tylko w
postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a
nie w postępowaniu o wpis prawa do księgi wieczystej. Niezależnie od tego, zdaniem
Sądu Okręgowego, w sprawie nie zostało wykazane w sposób niezbity (aktem
małżeństwa), że D. G. w dacie uzyskania przydziału własnościowego prawa
spółdzielczego do spornego lokalu pozostawała w związku małżeńskim z A. G. Dlatego
apelacja podlegała oddaleniu, jako bezpodstawna.
Postanowienie Sądu Okręgowego zakwestionował skargą kasacyjną A. W.
Zarzucił naruszenie art. 31 ust. 2 w zw. z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
3
wieczystych i hipotece (t. jedn.: Dz. U. 2001 r. Nr 124, poz. 1361, ze zm.) – dalej „ukwh”,
a także art. 6268
k.p.c. oraz art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego
1991 r. - Prawo o notariacie (t. jedn.: Dz. U. 2002 r. Nr 42, poz. 369, ze zm.). Na tych
podstawach wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadniczą kwestią dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest przesądzenie
zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego, uregulowanej w art. 6268
§ 2 k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem, rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę
wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Z brzmienia
tej normy wynika podwójne ograniczenie zakresu uprawnień rozpoznawczych sądu w
tym postępowaniu. Przede wszystkim zredukowano je do możliwości oceny jednego
tylko spośród przewidzianych w kodeksie rodzajów dowodów tj. do dowodu z
dokumentów. Po wtóre zaś, uprawnienia te zacieśniono do „badania” tychże
dokumentów, co oznacza, że pozbawiono sąd możliwości dokonywania ustaleń nie
wynikających z treści dokumentów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22
maja 2003 r., II CKN 109/01, niepubl.). Dla całościowego ujęcia tej kognicji trzeba
dodać, że sąd wieczystoksięgowy ma, oprócz badania dokumentów, obowiązek
uwzględniania także stanu rzeczy wynikającego wprost z przepisów prawa. Nie ulega
zatem wątpliwości, że skoro podstawą wpisu w niniejszej sprawie ma być dokument w
postaci aktu notarialnego, to sąd ten uprawniony i jednocześnie zobowiązany jest do
badania treści tego aktu oraz dokumentów stanowiących przesłankę jego sporządzenia,
jak również treści istniejących wpisów w księdze wieczystej. W niniejszej sprawie
badanie przez sąd przedstawionego przez wnioskodawczynię aktu powinno polegać na
dokonaniu kontroli prawidłowości przeprowadzonego w nim wywodu prawnego, zgodnie
z którym notariusz, opierając się na powołanych w nim dokumentach, na treści dawnego
art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego oraz na zgodnych oświadczeniach stron, doszedł do
wniosku, że pierwotny wpis prawa własności przedmiotowego własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu tylko na rzecz wnioskodawczyni, z pominięciem jej
męża, był oczywiście nieprawidłowy. Punktem wyjścia dla takiej konkluzji notariusza,
podzielanej przez strony aktu, było stwierdzenie, wynikające z treści okazanego
notariuszowi odpisu skróconego aktu małżeństwa, że w dacie wydania w przez
spółdzielnię mieszkaniową na rzecz wnioskodawczyni przydziału spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, tj. dniu 26 marca 1997 r. pozostawała ona w związku
małżeńskim z A. G. Wprawdzie Sąd miał co do tego stanu cywilnego powódki
4
wątpliwości, to jednak były one łatwe do usunięcia przez zażądanie przedstawienia aktu
małżeństwa. Ewentualne potwierdzenie tej okoliczności oznaczałoby, że przydział lokalu
wywołał skutek prawny, polegający na wejściu tego przedmiotu do majątku
dorobkowego małżonków. Skutek ten wynikał z bezwzględnie obowiązującej wówczas
normy art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego, zgodnie z którą, spółdzielcze prawo do lokalu,
przydzielone obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa dla
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należy wspólnie do obojga małżonków
bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe. Prowadziłoby to do
usprawiedliwionego wniosku, że pierwotny wpis w księdze wieczystej, dotyczący tego
lokalu tylko na rzecz żony, był sprzeczny z treścią obowiązującego w dacie jego
dokonywania art. 215 § 2 Prawa spółdzielczego, gdyż powinien obejmować obojga
małżonków. Oznaczałoby to, że sąd wieczystoksięgowy miałby możliwość przyjęcia za
notariuszem, że wnioskodawczyni mogła sprzedać należący do niej udział w prawie do
lokalu, a jednocześnie - jako spadkobierczyni po mężu wraz z małoletnią córką Paulą -
sprzedać także wchodzący do spadku udział zmarłego męża. W takim razie
dopuszczalne byłoby wpisanie nabywcy tego lokalu w dziale II księgi wieczystej na
podstawie art. 31 ust. 2 ukwh, bez konieczności odsyłania stron na drogę procesu o
uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem sprawy. Należy podkreślić, że Sąd
Najwyższy wypowiadał się już pozytywnie co do możliwość rozstrzygania przez sąd
wieczystoksięgowy o przynależności danego przedmiotu do majątku dorobkowego - w
sytuacji braku sporu na tym tle pomiędzy zainteresowanymi, jeżeli przynależność ta
wynikała to w sposób niewątpliwy z treści przedstawionych dokumentów lub na
podstawie skutku wyprowadzonego z przepisu ustawy (por. uchwały: z dnia 29 stycznia
1993 r., III CZP 172/92, OSNC 1993, nr 6, poz. 110, z dnia 14 kwietnia 1994 r., III CZP
45/94, Wokanda 1994, nr 8, s. 8 oraz z dnia 21 czerwca 2001 r., III CZP 16/01, OSNC
2002, nr 1, poz. 4, czy postanowienie z dnia 22 lutego 2007, III CSK 344/06, OSNC
2008, nr 1, poz. 12 dniu 26 marca 1997 r.). Odmienne stanowisko w tej kwestii, zajęte w
zaskarżonym postanowieniu, zostało więc trafnie zakwestionowane przez uczestnika,
zarzucającego Sądowi przesadny formalizm, utrudniający niepotrzebnie stronom
uregulowanie ich sytuacji prawnej. Trzeba się też zgodzić z argumentem skargi, że
podzielenie stanowiska Sądów obu instancji prowadziłoby do nieuzasadnionego
zmarginalizowania znaczenia art. 31 ust. 2 ukwh w obrocie prawnym. Zgodnie z jego
brzmieniem, wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej
a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana
5
orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami. Norma ta pozwala więc na
uaktualnienie treści wpisu, bez potrzeby wytaczania powództwa z art. 10 ukwh, jeżeli
niezgodność ta zostanie „wykazana” - przez co należy rozumieć, że udowodniona - na
podstawie przedstawionego orzeczenia sądowego lub na podstawie innych
dokumentów, bez potrzeby czynienia dodatkowych ustaleń, niedopuszczalnych w
postępowaniu wieczystoksięgowym z mocy art. 6268
k.p.c., albo w uwzględnieniu
skutków prawnych następujących ex lege.
W sprawie wykazane zostało orzeczeniem sądowym następstwo prawne po
zmarłym A. W. Gdyby był on, jak to należało, wpisany w dziale II księgi wieczystej, byłby
to wpis nieaktualny, gdyż w jego miejsce powinny być wpisane jego spadkobierczynie.
Mimo braku tego uaktualnionego wpisu, nie ulega kwestii, że spadkobierczynie mogłyby
skutecznie zbyć aktem notarialnym należący do niego udział w nieruchomości lokalowej
na podstawie właśnie art. 31 ust. 2 ukwh, gdyż przejście należącego do tego
spadkodawcy prawa zostało wykazane postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku.
Na podstawie takiego aktu notarialnego, z powołaniem się na orzeczenie sądowe o
stwierdzeniu praw do spadku, nabywca byłby uprawniony do złożenia wniosku o
wpisaniu wprost jego w dziale II księgi, bez konieczności usuwania istniejącej
niezgodności wpisu w drodze uprzedniego wpisywania spadkobierczyń zmarłego. Brak
jest dostatecznych argumentów, żeby na tej samej podstawie prawnej, w oparciu o
przedłożone dokumenty oraz skutki działań prawnych następujących z mocy prawa, nie
można było uznać w postępowaniu wieczystoksięgowym za niewłaściwy pierwszego
wpisu właściciela dokonanego w księdze. Z tych względów skarga kasacyjna podlegała
uwzględnieniu (art. 39815
w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.).