Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 listopada 2008 r.
I UK 87/08
Wykonywanie pośrednictwa ubezpieczeniowego na podstawie umowy
agencyjnej w ramach pozarolniczej działalności, nie zwalnia studenta prowa-
dzącego tę działalność do ukończenia 26 roku życia z obowiązkowego ubezpie-
czenia społecznego z tego tytułu, bo takie zwolnienie na podstawie art. 6 ust. 4
ustawy o z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) przysługuje wyłącznie
studentom niebędącym przedsiębiorcami.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), SA Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 listopa-
da 2008 r. sprawy z odwołania Przemysława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi Wojewódzkiemu w O. o ustalenie nie podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 listopada 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 27 listopada 2007 r. zmienił zaskarżony apelacją wnioskodawcy Przemy-
sława B. wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsz-
tynie z dnia 9 maja 2007 r. oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w O. z dnia 26 września 2006 r. w ten sposób, że ustalił, iż
wnioskodawca podlegał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu przy równo-
czesnym prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 30 maja 2004 r. do
6 sierpnia 2004 r. oraz podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu,
rentowemu i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność go-
2
spodarczą od 1 października 2004 r. do 15 czerwca 2005 r. oraz od 1 października
2005 r. do 14 lutego 2006 r., zaś w pozostałym zakresie apelację oddalił.
Sąd Okręgowy ustalił, że zgodnie z zaświadczeniem o wpisie do ewidencji
działalności gospodarczej wnioskodawca w dniu 30 maja 2004 r. rozpoczął działal-
ność gospodarczą w zakresie handlu hurtowego, komisowego i detalicznego z wyłą-
czeniem handlu pojazdami samochodowymi i motocyklami, oraz naprawy artykułów
użytku osobistego i domowego, a po zmianie wpisu dokonanej w dniu 26 listopada
2004 r. - także działalności pomocniczej związanej z „pośrednictwem funduszami
emerytalno-rentowymi”. Natomiast w dniu 14 lutego 2006 r. wnioskodawca został wy-
kreślony z ewidencji działalności gospodarczej. Jednocześnie od dnia 24 maja 2004
r. został zgłoszony przez Józefa i Beatę G. prowadzących działalność pod nazwą
„K." w R.N. do ubezpieczenia pracowniczego, z którego został wyrejestrowany z
dniem 1 września 2004 r. Z pisma naczelnika Urzędu Skarbowego w P. wynikało, że
wnioskodawca prowadził działalności gospodarczą w okresie od dnia 30 maja 2004 r.
do dnia 14 lutego 2006 r. Jako formę opodatkowania w podatku dochodowym od
osób fizycznych wnioskodawca wybrał zasady ogólne, w której to formie nie wystę-
puje zawieszenie działalności gospodarczej. Początkowo wnioskodawca zajmował
się sprzedażą koszulek. W dniu 26 listopada 2004 r. złożył wniosek o dokonanie
zmiany w ewidencji działalności gospodarczej, zmiana ta nastąpiła w punkcie 3
wpisu, skąd wykreślono dotychczasową nazwę „M.” oraz w pkt 4, w którym dopisano
działalność pomocniczą związaną z pośrednictwem finansowym, działalność pomoc-
niczą związaną z ubezpieczeniami i funduszami emerytalno-rentowymi. W czasie
prowadzenia działalności gospodarczej wnioskodawca wyjeżdżał za granicę. W dniu
11 stycznia 2005 r. podpisał umowę agencyjną z Powszechnym Zakładem Ubezpie-
czeń SA w W., a w dniu 19 stycznia 2005 r. uzyskał wpis do rejestru agentów.
Umowa ta uległa rozwiązaniu z dniem 30 listopada 2005 r. Przez cały okres prowa-
dzenia działalności gospodarczej wnioskodawca studiował w trybie dziennym prawo
na Uniwersytecie W.-M. w O.
W przedmiotowej sprawie toczyło się postępowanie z „odwołania” wniosko-
dawcy od pisma ZUS w Olsztynie z dnia 9 listopada 2005 r. stwierdzającego obowią-
zek podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, w wyniku którego Sąd
Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 14 marca 2006 r. [...] odrzucił odwoła-
nie, a sprawę ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym za okres od dnia 3
lutego 2005 r. do dnia 17 czerwca 2005 r. z tytułu prowadzonej przez Przemysława B.
3
działalności gospodarczej przekazał do rozpoznania organowi rentowemu. Decyzją z
dnia 26 września 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Olsztynie
stwierdził, że wnioskodawca w okresie: 1) od 24 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2004 r.
z tytułu zatrudnienia na postawie umowy o pracę podlegał ubezpieczeniom emery-
talnemu i rentowemu przy równoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej, 2)
od 1 września 2004 r. do 14 lutego 2006 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej dzia-
łalności gospodarczej podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rento-
wemu i wypadkowemu.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawca wskazał, że podlegał on ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o
pracę przy równoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej jedynie w okresie
od dnia 30 maja 2004 r. do dnia 23 lipca 2004 r., natomiast w dalszym okresie nie
podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z
tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, albowiem w tym czasie był równocze-
śnie studentem i nie ukończył 26 lat. Ponadto art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r.
Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową lub ustawą) w części dotyczą-
cej osoby wykonującej pracę na podstawie umowy agencyjnej stanowi lex specialis w
stosunku do art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy, co oznacza, że wnioskodawca nie podlegał
w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności ubezpieczeniom społecznym na
podstawie zawartej umowy agencyjnej.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił prezentowanej przez wnioskodawcę wy-
kładni art. 6 ustawy systemowej i oddalił jego odwołanie. Zdaniem tego Sądu, pro-
wadzenie przez ubezpieczonego działalności agencyjnej było objęte zakresem pro-
wadzonej przezeń działalności gospodarczej, co potwierdzała dokonana zmiana
wpisu w ewidencji z dnia 26 listopada 2004 r., skoro nie wyrejestrował on formalnie
handlowej działalności gospodarczej. Natomiast poszukując innych form powadzenia
działalności gospodarczej rozszerzył wpis o innego rodzaju działalność - prowadzoną
dodatkowo w ramach umowy agencyjnej, co w rozumieniu art. 13 ustawy systemowej
oznaczało, że podlegał on w tym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym
z tytułu działalności pozarolniczej. Przepis art. 13 ust. 4 tej ustawy stanowi, że obo-
wiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu
podlegają osoby fizyczne prowadzące działalność pozarolniczą od dnia rozpoczęcia
wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Zatem
4
w odniesieniu do sytuacji ubezpieczonego zastosowanie znajduje art. 6 ust. 1 pkt 5
tej ustawy, dlatego organ rentowy prawidłowo stwierdził podleganie przez wniosko-
dawcę w okresie od dnia 24 maja 2004 r. (data zawarcia umowy o pracę) do dnia 31
sierpnia 2004 r. ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu zatrudnienia na
podstawie umowy o pracę przy równoczesnym prowadzeniu działalności gospodar-
czej, a w okresie od dnia 1 września 2004 r. do dnia 14 lutego 2006 r. podleganie
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja wnioskodawcy okazała się częściowo uza-
sadniona w zakresie twierdzenia, że istnienie wpisu do ewidencji działalności gospo-
darczej nie przesądza o faktycznym prowadzeniu tej działalności, „ale prowadzi do
domniemania prawnego (art. 234 k.p.c.), według którego osoba wpisana do ewidencji
jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą”. Domniemanie to może
być obalone, ale wymaga to przeprowadzenia przeciwdowodu. W aktualnym stanie
prawnym na przedsiębiorcy nie ciąży obowiązek zgłaszania organowi ewidencyjnemu
zmian stanu faktycznego i prawnego odnośnie prowadzonej działalności. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca wykazał, że czasowo zaprzestał prowadzenia
działalności gospodarczej w czasie od 6 sierpnia 2004 r. do 30 września 2004 r. w
związku z wyjazdem do Wielkiej Brytanii, o czym świadczą bilety autobusowe (euroli-
nes) wystawione na jego imię i nazwisko. Jednak wbrew twierdzeniom wnioskodawcy,
Sąd ten uznał, że po powrocie wnioskodawcy do kraju, tj. od dnia 1 października
2004 r., nastąpiło wznowienie działalności wynikającej z wpisu do ewidencji. Okolicz-
ność rzekomego trwałego zakończenia działalności „w zakresie sprzedaży koszulek”
z dniem 23 lipca 2004 r. potwierdzili bowiem wyłącznie świadkowie, którzy zdaniem
Sądu nie byli wiarygodni ze względu na bliskie pokrewieństwo z wnioskodawcą, wo-
bec tego ich zeznania nie mogły stanowić przeciwdowodu obalającego domniemanie
wynikające z ewidencji działalności gospodarczej. Z zeznań samego wnioskodawcy
wynika zaś, że od połowy października 2004 r. do 30 listopada 2004 r. odbywał szko-
lenie agentów ubezpieczeniowych, a w dniu 26 listopada 2004 r. dokonał zmian we
wpisie do ewidencji działalności gospodarczej przez dopisanie „działalność pomocni-
cza związana z pośrednictwem finansowym oraz z ubezpieczeniami i funduszami
emerytalno-rentowymi”. Nastąpiło więc rozszerzenie prowadzonej działalności, nie
zaś jej ograniczenie. Nadto wnioskodawca nie wskazał, z jakich innych źródeł
(oprócz pozarolniczej działalności i kredytu studenckiego) utrzymywał się w spornym
5
okresie. Sąd Apelacyjny powołując się na treść art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz.
1095 ze zm.) oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego stwierdził, że prowadzenie dzia-
łalności gospodarczej występuje nie tylko w okresie osiągania przychodu z tego ty-
tułu, ale także w pozostałych okresach, w tym w czasie wyczekiwania na zlecenia.
Faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na ko-
lejne zamówienia lub w czasie ich poszukiwania, nie oznacza zaprzestania prowa-
dzenia takiej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia spo-
łecznego. Przedsiębiorca musi się liczyć z ewentualnymi przestojami firmy. Jeśli nie
wykreśli jej z ewidencji, to oznacza, że prowadzi działalność. W konsekwencji powi-
nien opłacać składki na ubezpieczenia społeczne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15
marca 2007 r., I UK 300/06, Lex Polonica Nr 1390819). W konsekwencji Sąd Apela-
cyjny uznał, że Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej wykładni art. 6 ust. 1 i 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis art. 6 ust. 4 tej ustawy nie miał zastoso-
wania w rozpoznawanej sprawie, albowiem wnioskodawca będąc już przedsiębiorcą
rozszerzył jedynie wpis w ewidencji prowadzonej działalności o pośrednictwo ubez-
pieczeniowe (w dniu 26 listopada 2004 r.). Oznaczało to, że po takiej zmianie wpisu w
ewidencji działalności gospodarczej, czynności agenta były przez niego wykonywane
w ramach dotychczas prowadzonej działalności gospodarczej, a nie na podstawie
nowej umowy. W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał, że wnioskodawca podle-
gał pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu przy równoczesnym prowadzeniu
pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 30 maja 2004 r. (data rozpoczęcia
prowadzenia działalności) do dnia 6 sierpnia 2004 r. (data wyjazdu za granicę) oraz
podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu jako osoba
prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 1 października 2004 r. do
dnia 15 czerwca 2005 r. oraz od dnia 1 października 2005 r. do dnia 14 lutego 2006
r. (wyłączono okresy wyjazdu za granicę).
W skardze kasacyjnej pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w części, w której Sąd ten ustalił, że skarżący podlegał pracowniczemu
ubezpieczeniu społecznemu przy równoczesnym prowadzeniu pozarolniczej działal-
ności gospodarczej „od 23 lipca do 6 sierpnia 2004 r. oraz podlegał obowiązkowym
ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu jako osoba prowadząca
pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 października 2004 r. do 15 czerwca 2005
r. oraz od 1 października 2005 r. do 14 lutego 2006 r.”. Jako podstawy skargi wskaza-
6
no naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności: art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy systemowej, przez jego niewłaściwe zastosowanie, podczas gdy w sprawie w
odniesieniu do okresu od 11 stycznia 2005 r. do 15 czerwca 2005 r. oraz od 1 paź-
dziernika 2005 r. do 30 listopada 2005 r. miały zastosowanie wyłącznie przepisy art.
6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 4 ustawy systemowej, znoszące obowiązkowe
ubezpieczenia emerytalne i rentowe wobec posiadania przez skarżącego statusu
studenta, który nie ukończył 26 roku życia w chwili wykonywania umowy agencyjnej.
W skardze zarzucono też naruszenie przepisów postępowania, w szczególności: 1)
art. 234 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c., polegające na błędnym przyjęciu, że w
sprawie zachodzi domniemanie prawne, jakoby wpis do ewidencji działalności go-
spodarczej danej osoby automatycznie przesądzał, że wykonuje ona działalność go-
spodarczą oznaczającą podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym,
podczas gdy obowiązujące w spornym okresie przepisy nie przewidywały takiego
domniemania, 2) art. 382 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., przez
wybiórcze potraktowanie materiału dowodowego, przekroczenie zasady swobodnej
oceny dowodów oraz brak wskazania przyczyn „odmowy wiarygodności niektórym
dowodów”.
Jako okoliczność przemawiającą za przyjęciem skargi do rozpoznania wska-
zano: 1. występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, sprowadzającego
się do pytania „czy wykonywanie działalności z zakresu pośrednictwa ubezpiecze-
niowego w ramach umowy agencyjnej przez studenta, który nie ukończył 26 roku ży-
cia, posiadającego wpis do ewidencji działalności gospodarczej korzysta ze zwolnie-
nia od obowiązkowych ubezpieczeń społecznych przewidzianego przepisem art. 6
ust. 4” ustawy systemowej. 2. oczywistą zasadność skargi kasacyjnej w zakresie za-
rzutów naruszenia prawa procesowego, „skoro Sąd Apelacyjny zastosował domnie-
manie prawne bez koniecznego umocowania w prawie materialnym oraz dokonał na-
ruszeń podniesionych w zarzucie określonym w pkt II 1 lit. b niniejszej skargi i naru-
szeń prawa materialnego”. Zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, iż w
przedmiotowej sprawie zachodzi domniemanie prawne, że „wpis do ewidencji działal-
ności gospodarczej danej osoby automatycznie przesądza, że wykonuje ona działal-
ność gospodarczą, skutkującą podleganiem obowiązkowym ubezpieczeniom spo-
łecznym, podczas gdy obowiązujące w spornym okresie przepisy nie przewidywały
takiego domniemania”. Wobec braku takiego domniemania ciężar dowodu w kwestii
wykazania momentu rozpoczęcia i zakończenia wykonywania przez skarżącego po-
7
zarolniczej działalności gospodarczej spoczywał na organie rentowym. Natomiast
Sąd Apelacyjny obciążył skarżącego ciężarem dowodowym wykazania określonych
faktów. Zapadłe rozstrzygnięcie oparte zostało wyłącznie na niespornym fakcie ist-
nienia wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Doprowadziło to do sytuacji, w
której Sąd Apelacyjny odmówił wiarygodności szeregu innym dowodom. Przyjęte
przez sąd Apelacyjny kryteria oceny w istocie sprowadziły się do wykazania z góry
przyjętej tezy braku wiarygodności zeznań świadków. W szczególności Sąd ten pomi-
nął w ogóle i nie odniósł się do wartości dowodowej zeznań odwołującego się przesłu-
chanego w charakterze strony. Tymczasem „osobowy materiał dowodowy jest jedno-
lity, spójny i wzajemnie uzupełniający się. Dodatkowo, potwierdzony został również
innymi dowodami: biletami autokarowymi, korespondencją z organem rentowym i in-
nymi dokumentami związanymi z prowadzoną działalnością ubezpieczeniową i nau-
ką. Sąd Apelacyjny praktycznie się do tych dowodów nie odniósł. Stwierdził jedynie
lakoniczne, że zeznania świadków - zgodne w istocie z twierdzeniami skarżącego -
nie zasługują na uwzględnienie, ponieważ świadkowie ci są znajomymi lub rodziną
skarżącego”. W tej sytuacji zgromadzony materiał dowodowy został potraktowany
„wybiórczo”, co stanowiło uzasadnienie proceduralnych zarzutów kasacyjnych.
Skarżący wyraził też pogląd, że „umowa agencyjna, która jest podstawą i wa-
runkiem wykonywania działalności z zakresu pośrednictwa ubezpieczeniowego jest
umową, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 s.u.s. A zatem, działalność z zakresu po-
średnictwa ubezpieczeniowego stanowi swoistą formę prowadzenia działalności go-
spodarczej. Jej cechą jest to, że prowadzona jest ona w ramach i na podstawie
umowy cywilnoprawnej modyfikowanej w pewnym zakresie przepisami ustawy o po-
średnictwie ubezpieczeniowym”. Przepis art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej „sta-
nowi, iż przejaw działalności o takim charakterze podlega obowiązkowemu ubezpie-
czeniu społecznemu. W tym wypadku, płatnikiem stosownych składek jest zlecenio-
dawca, gdy agent nie podlega społecznemu ubezpieczeniu z innego tytułu”. Jednak-
że zleceniodawca w odniesieniu do skarżącego nie miałby takiego obowiązku z uwagi
na to, że był on studentem w wieku poniżej 26 lat (art. 6 ust. 4 tej ustawy). Wszak z
mocy prawa wykonywanie pracy w ramach przedstawionej umowy, w osobistej sytu-
acji skarżącego, zwolnione było z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych przez
czas trwania tejże umowy. Tymczasem Sąd Apelacyjny „w żaden sposób nie odniósł
się do tego zagadnienia”.
8
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz o zasą-
dzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów procesu według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Wprawdzie
wątpliwości budzi odwołanie się przez Sąd Apelacyjny do konstrukcji domniemania
prawnego (art. 234 k.p.c.), „według którego osoba wpisana do ewidencji jest trakto-
wana jako prowadząca działalność gospodarczą”, zważywszy że takiego postano-
wienia normatywnego uzasadniającego opisane „domniemanie prawne” nie zawiera
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która posługuje się w analizowanym
zakresie innymi konstrukcjami prawnymi, bo kreuje z mocy prawa określone tytuły
podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, obejmujące także osoby
prowadzące pozarolniczą działalność (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy), a następnie defi-
niuje takie osoby jako, między innymi, osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepi-
sów szczególnych (art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy). Oznacza to, iż legitymowanie się sta-
tusem prawnym opisanym we wskazanej definicji legalnej osoby prowadzącej poza-
rolniczą działalność przesądza o objęciu jej z tytułu prowadzonej pozarolniczej dzia-
łalności obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z mocy wskazanych regulacji
ustawowych, bez potrzeby odwoływania się do konstrukcji domniemania prawnego w
rozumieniu art. 234 k.p.c. W szczególności ustawa o systemie ubezpieczeń społecz-
nych nie zawiera przepisu, według którego domniemywa się, że osoba wpisana do
ewidencji działalności gospodarczej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecz-
nym z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej, bo nie jest to potrzebne na
gruncie wynikających z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 zasad podle-
gania takich osób obligatoryjnemu tytułowi ubezpieczeń społecznych. Oznacza to
równocześnie, że ten proceduralny zarzut kasacyjny nie miał żadnego wpływu na
wynik sprawy w rozumieniu art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Równocześnie w praktyce prawno-ubezpieczeniowej ujawniło się stanowisko
o możliwości i dopuszczalności okresowego zaprzestania prowadzenia działalności
pozarolniczej także dla celów podlegania obowiązkowemu tytułowi ubezpieczenia
9
społecznego, które w judykaturze bywało akceptowane tylko wówczas, gdy towarzy-
szyło temu zgłoszenie takich faktów w organie prowadzącym ewidencję działalności
gospodarczej, organach podatkowych, a przede wszystkim w organie ubezpieczeń
społecznych, który w przypadkach usprawiedliwionego czasowego zaprzestania
prowadzenia pozarolniczej działalności tolerował nieopłacanie składek na obowiąz-
kowe ubezpieczenia społeczne w potwierdzonych okresach rzeczywistego okreso-
wego zaprzestania prowadzenia pozarolniczej działalności, pomimo tego że przepisy
Prawa o działalności gospodarczej nie przewidywały „zawieszania” takiej działalno-
ści, a jedynie jej definitywne wyrejestrowywanie. Wymagało to równoczesnego usta-
lenia, że okresowe wyłączenie z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego nie
było wynikiem splotu okoliczności zależnych wyłącznie od swobodnego lub subiek-
tywnego uznania, czy skutkiem braku odpowiedzialności, roztropności, a wręcz nie-
frasobliwości ubezpieczonych w organizowaniu i prowadzeniu działalności podlega-
jącej ubezpieczeniu. Tak też w przedmiotowej sprawie procedował Sąd Apelacyjny,
który - pomimo niewyrejestrowania i braku powiadomienia organu ubezpieczeń spo-
łecznych o okresowym zaprzestaniu przez ubezpieczonego prowadzenia działalności
pozarolniczej - ustalał, w jakich okresach rzeczywiście nie wykonywał on takiej dzia-
łalności, która w przekonaniu tego Sądu w okolicznościach „usprawiedliwionego”
okresowego faktycznego nieprowadzenia takiej działalności nie podlegała temu obo-
wiązkowemu tytułowi ubezpieczeń społecznych.
W tym zakresie Sąd Najwyższy nie mógł zresztą weryfikować sędziowskiej
oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego ani orzekać na niekorzyść skar-
żącego (art. 384 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.). Zważywszy jednak, że podsta-
wą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny do-
wodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym był zwią-
zany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku (art.
39813
§ 2 k.p.c.), a te jednoznacznie wykluczały zasadność proceduralnych zarzutów
kasacyjnych oraz naruszenia materialnoprawnych podstaw skargi kasacyjnej. Sąd
Apelacyjny trafnie ustalił bowiem, że ubezpieczony prowadził działalność agencyjną
z zakresu stałego pośredniczenia za wynagrodzeniem przy zawieraniu umów ubez-
pieczenia na życie w ramach zarejestrowanej pozarolniczej działalności, która była
tytułem podlegania przezeń obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako osoby
prowadzącej taką działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej
(art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń
10
społecznych). Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że zawarta przez ubezpieczone-
go umowa agencyjna zawierała jego oświadczenia, iż: 1) jest przedsiębiorcą w rozu-
mieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodar-
czej (§ 1 pkt 2a), oraz 2) jako agent prowadzi działalność na własny rachunek, po-
krywając ze swojego wynagrodzenia wszystkie wydatki związane z prowadzeniem
umówionej działalności, w tym „sam opłaca składki na ubezpieczenia społeczne i
zdrowotne oraz wszelkie podatki” (§ 11 pkt 7 tej umowy). Okoliczności te jedno-
znacznie dyskwalifikowały stanowisko skarżącego, jakoby z tytułu tego rodzaju za-
wartej umowy agencyjnej, która potwierdzała jego status przedsiębiorcy prowadzą-
cego działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej i podleganie z
tego tytułu „na własny rachunek” ubezpieczeniom społecznym (art. 6 ust. 1 pkt 5 w
związku z art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeniom społecznych), miałby on
nie podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, w tym jako
osoba określona w jej art. 6 ust. 1 pkt 4 (osoba wykonująca pracę na podstawie
umowy agencyjnej), z powodu równoczesnego legitymowania się statusem studenta
do ukończenia 26 lat (art. 6 ust. 4 tej ustawy). Tymczasem ubezpieczony już dlatego,
że był agentem ubezpieczeniowym o statusie przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów
Prawa działalności gospodarczej, podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu pro-
wadzonej działalności pozarolniczej, niezależnie od tego, że zakres tej działalności
został uzupełniony (poszerzony) wskutek zgłoszenia przez samego ubezpieczonego
w dniu 26 listopada 2004 r. zmiany wpisu przez rozszerzenie (dopisanie) w ewidencji
dotychczas prowadzonej działalności handlowej - „działalności pomocniczej związa-
nej z pośrednictwem finansowym, działalności pomocniczej związanej z ubezpiecze-
niami i funduszami emerytalno-rentowymi”. Oznaczało to w ustalonych okoliczno-
ściach sprawy, że ubezpieczony jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność
nie korzystał z innego tytułu podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecz-
nym, w szczególności z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej
(art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej), bo pracę tę świadczył w ramach rozszerzo-
nego zakresu działalności pozarolniczej na podstawie przepisów o działalności go-
spodarczej (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 tej ustawy), która nie zwalnia
studentów do ukończenia 26 lat życia z obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom
społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność. Powyższe prowadziło do
wyrażenia stanowiska, że wykonywanie działalności z zakresu pośrednictwa ubez-
pieczeniowego na podstawie umowy agencyjnej objętej wpisem do ewidencji działal-
11
ności gospodarczej nie zwalnia studenta do ukończenia 26 lat życia (prowadzącego
taką pozarolniczą działalność) z obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom spo-
łecznym, bo takie zwolnienie na podstawie art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych dotyczy wyłącznie studentów wykonujących pracę na podstawie
umowy agencyjnej, którzy nie legitymują się statusem przedsiębiorcy z rozumieniu
art. 2 ust. 2 Prawa działalności gospodarczej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w zgo-
dzie z art. 39814
k.p.c.
========================================