Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 listopada 2008 r., III CZP 107/08
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi zobowiązanych Jana B. i Sylwii L.-B. na
czynność komornika sądowego Macieja O. przy Sądzie Rejonowym w Stargardzie
Szczecińskim w postępowaniu zabezpieczającym w postaci zajęcia wynagrodzenia
za pracę przysługującego zobowiązanej Sylwii L.-B., świadczenia z ubezpieczenia
społecznego przysługującego zobowiązanemu Janowi B. oraz wierzytelności z
rachunku prowadzonego dla zobowiązanych Jana B. i Sylwii L.-B. przy
uczestnictwie uprawnionego "A.U.R.P.", sp. z o.o. w S. i zobowiązanego Arkadiusza
B., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 20 listopada
2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Szczecinie
postanowieniem z dnia 10 czerwca 2008 r.:
"Czy sporządzenie uzasadnienia postanowienia, którym sąd rozstrzyga skargę
na czynności komornika reguluje przepis art. 357 k.p.c. czy też przepis art. 397 § 1
k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Sąd rejonowy uzasadnia postanowienie rozpoznające skargę na
czynność komornika tylko wtedy, gdy podlega ono zaskarżeniu (art. 357 § 1 i
2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 28 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie
Szczecińskim oddalił skargę na czynność komornika polegającą na zajęciu
wynagrodzenia za pracę przysługującego zobowiązanej Sylwii L.-B., świadczeń z
ubezpieczenia społecznego przysługujących zobowiązanemu Janowi B. oraz
wierzytelności zgromadzonych na rachunku bankowym obojga zobowiązanych, a
następnie – orzeczeniem z dnia 29 stycznia 2008 r. – odrzucił wniosek
zobowiązanych o sporządzenie uzasadnienia tego postanowienia. Motywując
odrzucenie wniosku, Sąd Rejonowy podkreślił, że przypadki, w których sąd
sporządza uzasadnienie postanowienia, normuje art. 357 k.p.c., mający – zgodnie z
art. 13 § 2 k.p.c. – odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu
egzekucyjnym. W tej sytuacji, skoro na postanowienie rozstrzygające skargę na
czynność komornika polegającą na zajęciu wynagrodzenia za pracę, świadczeń z
ubezpieczenia społecznego lub z wierzytelności ulokowanej na rachunku
bankowym nie przysługuje zażalenie, zatem nie podlega ono uzasadnieniu.
Rozpoznając zażalenie zobowiązanych na postanowienie z dnia 29 stycznia
2008 r. Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w
przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W doktrynie prawa procesowego cywilnego, posługującej się wprawdzie nie
zawsze ujednoliconą terminologią, tradycyjnie wyróżnia się środki zaskarżenia
zwyczajne – przysługujące od orzeczeń nieprawomocnych – oraz nadzwyczajne,
służące wzruszaniu orzeczeń prawomocnych. Podział ten znajduje pełne
odniesienie do regulacji zawartej w kodeksie postępowania cywilnego, jakkolwiek
wprowadzenie do polskiego systemu prawnego skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241
k.p.c.) oraz skargi na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, Dz.U. Nr 179, poz. 1843) daje podstawę do formułowania
tezy, że w postępowaniu cywilnym pojawiły się nowe, szczególne środki procesowe,
wymykające się dotychczasowemu, utrwalonemu podziałowi.
Pozostawiwszy jednak tę kwestię na uboczu, należy podkreślić, że kodeks
postępowania cywilnego, normując zwyczajne środki zaskarżenia, operuje pojęciem
"środki odwoławcze" (tytuł działu V, księgi pierwszej, części pierwszej) i obejmuje
nim te środki zaskarżenia przysługujące od orzeczeń nieprawomocnych, które mają
charakter dewolutywny, tzn. powodują przeniesienie sprawy do sądu wyższej
instancji. Środkom odwoławczym w tym rozumieniu przeciwstawiono w kodeksie
"inne środki zaskarżenia", które przysługując także od orzeczeń nieprawomocnych
(art. 363 § 1 in fine k.p.c.), nie mają jednak cechy dewolutywności; postępowanie
wywołane ich wniesieniem toczy się dalej przed tym samym sądem albo przed
sądem pierwszej instancji sprawującym kontrolę procesową nad organem innym niż
sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie albo dokonał lub zaniechał określonej
czynności.
Respektując ten podział należy stwierdzić, że skarga na czynność
(zaniechanie) komornika, przysługująca do sądu rejonowego (art. 767 § 1 k.p.c.),
jest innym, w ujęciu art. 363 § 1 k.p.c., niedewolutywnym środkiem zaskarżenia,
podobnie jak sprzeciw od wyroku zaocznego (art. 344 k.p.c.), sprzeciw od nakazu
zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 502 k.p.c.), zarzuty od nakazu zapłaty
w postępowaniu nakazowym (art. 491 k.p.c.), zarzuty na plan podziału sumy
uzyskanej z egzekucji (art. 1027 k.p.c.) albo skarga na orzeczenie referendarza
sądowego (art. 39822
k.p.c.). Takie umiejscowienie oraz kwalifikacja skargi na
czynność komornika nie budzi zasadniczych wątpliwości w nauce ani w judykaturze
(por. np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP 83/69,
OSNCP 1970, nr 6, poz. 105, z dnia 6 września 1994 r., III CZP 101/94, OSNCP
1995, nr 2, poz. 24, z dnia 26 stycznia 1999 r., III CZP 58/98, OSNC 1999, nr 6,
poz. 107, lub z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 96/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 133), a
pojawiające się sporadycznie głosy, dopatrujące się w działaniu sądu rejonowego
rozpoznającego skargę wykonywania funkcji sądu drugiej instancji rozpoznającego
zażalenie, należy uznać za odosobnione i pozbawione uzasadnienia. Głosom tym
zaprzecza zresztą art. 7674
k.p.c., z którego wprost wynika, że sąd rozpoznający
skargę na czynność komornika jest sądem pierwszej instancji, a dopiero jego
postanowienia – wskazane w ustawie – podlegają zaskarżeniu do sądu drugiej
instancji w drodze zażalenia.
W tym stanie rzeczy, rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne, należy
– skoro postępowanie egzekucyjne nie zostało w kodeksie postępowania cywilnego
unormowane wyczerpująco – odwołać się do art. 13 § 2 k.p.c. i za jego pomocą
sięgnąć do przepisów o procesie, normujących postępowanie przed sądem
pierwszej instancji. Z art. 357 k.p.c., stosowanego odpowiednio, ale bez żadnych
istotnych modyfikacji, wynika, że postanowienia sądu pierwszej instancji, a zatem
także postanowienia sądu, który rozpoznał skargę na czynność komornika –
niezależnie od tego, czy uczynił to na posiedzeniu jawnym, czy niejawnym – są
uzasadniane tylko wtedy, gdy przysługuje od nich zażalenie (por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1969 r., III CZP 83/69).
Do takiego wniosku prowadzą również, podnoszone w piśmiennictwie,
argumenty utylitarne. Należy zważyć, że zasadniczym celem egzekucji,
wynikającym z jej istoty, jest skuteczność osiągana w sprawnym i szybkim działaniu
organu egzekucyjnego. Zastosowanie art. 357 k.p.c. w sprawach zainicjowanych
skargą na czynności komornika przyspiesza osiągnięcie tego celu, pozwala bowiem
uniknąć tych czynności sądu, które nie są konieczne i dezorganizują egzekucję; jest
oczywiste, że sporządzenie i doręczenie uzasadnienia, na które nie przysługuje
zażalenie, przedłuża postępowanie, a wielokrotnie – łącząc się z przekazaniem akt
komorniczych sądowi – prowadzi także do czasowego ustania egzekucji, a nawet,
co pokazuje praktyka, do jej zawieszania.
Z tych względów, gdy nie ma żadnych istotnych racji – normatywnych lub
celowościowych – przemawiających za tym, aby w analizowanym wypadku sięgać
do przepisów o zażaleniu i apelacji, a w szczególności do art. 397 § 11
k.p.c.,
należało podjąć uchwałę, jak na wstępie.