Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 111/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
w sprawie z powództwa W. B.
przeciwko B. Elektrownia O. S.A. w B. i Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu
Państwa w Warszawie
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej B. Elektrownia O. S.A. w B. od wyroku Sądu
Apelacyjnego [..]
z dnia 12 listopada 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w O. - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5
lutego 2007 r., zasądził od strony pozwanej B. Elektrownia O. S.A. na rzecz
powódki W/ B. kwotę 53.173 zł oraz oddalił powództwo w pozostałej części.
Powódka domagała się ostatecznie zasądzenia na jej rzecz od strony pozwanej
odszkodowania w wysokości 118.800 zł za nieprzyznane jej akcje prywatyzacyjne.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka rozpoczęła 2 stycznia 1976 r. pracę w
Przedsiębiorstwie Państwowym Elektrownia O. na stanowisku inspektora nadzoru
budowlanego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W dniu 31
sierpnia 1989 r. Elektrownia O. zleciła Przedsiębiorstwu Budowlanemu "P." Spółce
z o.o. (usługodawcy) wykonanie nadzoru inwestorskiego w zakresie robót
budowlanych oraz sieci i instalacji sanitarnych w terminie od 1 września 1989 r. do
31 grudnia 1996 r. W celu umożliwienia usługodawcy zrealizowania przedmiotu
umowy strona pozwana z dniem 1 września 1989 r. przekazała mu do dyspozycji
pracowników - między innymi powódkę, udzielając jej jednocześnie urlopu
bezpłatnego na okres od 1 września 1989 r. do 31 grudnia 1996 r. Powódka
rozpoczęła pracę u usługodawcy od 1 września 1989 r. W dniu 15 stycznia 1991 r.
Przedsiębiorstwo Państwowe Elektrownia O. zostało przekształcone w spółkę
akcyjną. W dniu 22 maja 1997 r. Skarb Państwa zlecił Elektrowni O. S.A. w B.
wykonanie czynności technicznych związanych z nieodpłatnym udostępnieniem
pracownikom akcji serii A należących do Skarbu Państwa, o wartości nominalnej 1
zł za jedną akcję, zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) i
rozporządzeniem Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania
liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników (Dz. U. Nr 33, poz. 200), natomiast Elektrownia O. S.A.
zobowiązała się do wezwania w imieniu Skarbu Państwa uprawnionych
pracowników do składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji,
poprzez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym i lokalnym oraz poprzez
wywieszenie w siedzibie spółki i we wszystkich jej zakładach i oddziałach wezwania
3
o treści określonej w § 3 ust. 3 tego rozporządzenia oraz do przyjmowania
oświadczeń pracowników o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji.
Powódka złożyła oświadczenie o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji w
1997 r. i została ujęta na pierwszej liście pracowników uprawnionych do nabycia
akcji prywatyzacyjnych. W październiku 2004 r. Elektrownia O. S.A. sporządziła
nową listę, na której powódki nie ujęto. Powódka złożyła reklamację, której nie
uwzględniono. Jako przyczynę odmowy podano, że powódka nie powróciła do
pracy w Elektrowni O. od 1 stycznia 1997 r., czyli po wykorzystaniu i zakończeniu
urlopu bezpłatnego.
Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie
jedynie w części. Powódka była pracownikiem uprawnionym do nabycia akcji
prywatyzacyjnych, ponieważ do czasu zakończenia urlopu bezpłatnego, tj. do dnia
31 grudnia 1996 r., była pracownicą strony pozwanej. Prywatyzacja rozpoczęła się
w czasie, gdy powódka była pracownikiem strony pozwanej. Osoby zatrudnione w
Elektrowni O. o stażu pracy od 18 do 21 lat zaliczono do ósmej grupy pracowników
uprawnionych, którym przysługiwało 198 akcji. Na zasądzoną na rzecz powódki -
tytułem odszkodowania za niewydanie akcji - kwotę 53.173 zł składała się wartość
należnych powódce akcji (198) z uwzględnieniem ich średniej ceny transakcyjnej, tj.
331,54 zł, pomniejszona o 19% stanowiących podatek od dochodów z odpłatnego
zbycia papierów wartościowych.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła apelacją strona pozwana, w
części uwzględniającej powództwo i zasądzającej na rzecz powódki
odszkodowanie w kwocie 53.173 zł, zarzucając naruszenie prawa materialnego: 1)
art. 2 pkt 5 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz art. 1741
k.p. poprzez przyjęcie, że
powódka była osobą uprawnioną do nieodpłatnego nabycia akcji Elektrowni O.
S.A., pomimo udzielonego jej na okres od 1 września 1989 r. do 31 grudnia 1996 r.
urlopu bezpłatnego, po zakończeniu którego powódka nie powróciła do pracy w
Elektrowni O. S.A., 2) § 11 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z
dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych
pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup
oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników (Dz. U. Nr 35, poz.
4
303), poprzez przyjęcie, że powódka powinna zostać zaliczona do ósmej grupy
uprawnionych pracowników.
Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w części
zasądzającej od strony pozwanej B/Elektrowni O. S.A. na rzecz powódki kwotę
53.173 zł i oddalenie powództwa również w tym zakresie.
Sąd Apelacyjny, wyrokiem z 12 listopada 2007 r., oddalił apelację strony
pozwanej.
Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe zarówno ustalenia Sądu pierwszej
instancji, jak i zastosowanie przez ten Sąd przepisów prawa będących podstawą
rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Sąd drugiej instancji stwierdził, że istota
problemu sprowadzała się do ustalenia, czy powódka była osobą uprawnioną do
nabycia akcji prywatyzacyjnych spółki akcyjnej Elektrownia O..
Sąd Apelacyjny podkreślił, że prawo pracowników do nabycia akcji
przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w spółkę akcyjną wprowadziła
ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U.
Nr 51, poz. 298 ze zm.), stanowiąc w art. 24 ust. 1 zdanie pierwsze, że
pracownikom przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w spółkę
przysługuje prawo zakupu na zasadach preferencyjnych do 20% ogólnej liczby akcji
tej spółki należących do Skarbu Państwa. Następnie na mocy art. 36 ust. 1 ustawy
z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) prawo to
zostało zastąpione prawem do nieodpłatnego nabycia akcji spółki. Druga z
przywołanych ustaw oraz wydane z jej upoważnienia rozporządzenie Ministra
Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału
uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na
każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników
(Dz. U. Nr 33, poz. 200), zastąpione następnie przez rozporządzenie Ministra
Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 303), wprowadziły
pojęcie uprawnionych pracowników oraz uregulowały ich prawo do nieodpłatnego
nabycia akcji spółki, a także określiły zasady i tryb postępowania związany z
nabywaniem akcji. W myśl art. 2 pkt 5 lit a ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji, pracownikami uprawnionymi do nabycia akcji są m.in.
5
osoby będące w dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa
państwowego pracownikami tego przedsiębiorstwa. Z art. 36 tej ustawy wynika, że
uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia do 15%
akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru (z
zastrzeżeniem ust. 2 i 3). Warunkiem skorzystania z przysługującego uprawnienia
jest złożenie pisemnego oświadczenia o zamiarze nabycia akcji w ciągu sześciu
miesięcy od dnia wpisania spółki do rejestru. Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji
powstaje po upływie trzech miesięcy od dnia zbycia przez Skarb Państwa
pierwszych akcji na zasadach ogólnych i wygasa z upływem dwunastu miesięcy od
dnia powstania tego prawa (art. 38 ust. 2 ustawy). Akcje zbywa się nieodpłatnie w
grupach wyodrębnionych ze względu na okresy zatrudnienia uprawnionych
pracowników w komercjalizowanym przedsiębiorstwie państwowym i w spółce
powstałej w wyniku komercjalizacji tego przedsiębiorstwa państwowego (art. 36 ust.
4 ustawy).
Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadny zarzut, w którym podniesiono, że Sąd
pierwszej instancji dokonał naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 2 pkt
5 i art. 36 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych, poprzez przyjęcie, że powódka była osobą uprawnioną do
nieodpłatnego nabycia akcji Elektrowni O. S.A., pomimo udzielonego jej na okres
od 1 września 1989 r. do 31 grudnia 1996 r. urlopu bezpłatnego, po zakończeniu
którego nie powróciła do pracy w Elektrowni O.. Sąd drugiej instancji powołał się na
ustalenia Sądu Okręgowego, że powódka w dniu przekształcenia Elektrowni O. z
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną, czyli 15 stycznia 1991 r., była
pracownikiem "P." Spółki z o.o. i jednocześnie przebywała na urlopie bezpłatnym
udzielonym jej przez pierwotnego pracodawcę - Elektrownię O. - na podstawie art.
1741
k.p. w celu wykonywania pracy w wymienionej wyżej spółce w okresie od 31
sierpnia 1989 r. do 31 grudnia 1996 r. Na czas urlopu bezpłatnego następuje
zawieszenie obowiązków obu stron stosunku pracy: pracownika i dotychczasowego
pracodawcy, mimo że sam stosunek pracy nadal istnieje. Pracodawca zwolniony
jest od wypłacania wynagrodzenia pracownikowi, a pracownik zwolniony jest od
świadczenia pracy na rzecz pracodawcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do
okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego
6
pracodawcy. Powódka nie przestała być pracownikiem Elektrowni O. w momencie
udzielenia jej urlopu bezpłatnego, a zgodnie z art. 1 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (który stwierdza, że powstała w wyniku
komercjalizacji spółka wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem
było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych
stosunków) stała się pracownikiem Elektrowni O. S.A.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu apelacji, że powódka nie jest
pracownikiem uprawnionym do nieodpłatnego nabycia akcji ze względu na to, że po
upływie urlopu bezpłatnego nie stawiła się do pracy w Elektrowni O. S.A., co -
zdaniem skarżącego - miało przesądzać o niezasadności skierowanego przez nią w
stosunku do strony pozwanej roszczenia odszkodowawczego. Zgodnie z art. 1741
§
2 k.p. okres urlopu bezpłatnego, o którym mowa w § 1, wlicza się do okresu pracy,
od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy, przy
czym przepis ten nie wprowadza żadnych dodatkowych warunków, od których
spełnienia zależałoby zaliczenie okresu urlopu bezpłatnego do stażu pracy. W
ocenie Sądu Apelacyjnego, wliczenie do okresu, od którego zależą uprawnienia
pracownicze, pracy u dotychczasowego pracodawcy następuje z mocy samego
prawa, bez konieczności spełniania przez pracownika dodatkowych warunków, co
ma miejsce również wtedy, gdy pracownik nie podejmie pracy u dotychczasowego
pracodawcy po zakończeniu zatrudnienia. Sąd drugiej instancji uznał za trafny
pogląd Sądu Okręgowego, który stwierdził, że skoro art. 1741
§ 2 k.p. nie nakłada
obowiązku powrotu pracownika do pracy u macierzystego pracodawcy, to nie
można go interpretować wbrew dosłownemu brzmieniu i uznawać za pracowników
jedynie te osoby, które po zakończeniu urlopu bezpłatnego stawiły się do pracy u
pierwotnego pracodawcy.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że powódka była pracownicą strony pozwanej do
czasu zakończenia urlopu bezpłatnego, czyli do 31 grudnia 1996 r., a tym samym
spełniła wymagania stawiane w art. 2 pkt 5 lit a ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji do uznania jej za pracownika uprawnionego do
nabycia akcji prywatyzacyjnych, ponieważ w dniu wykreślenia z rejestru
komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego była pracownikiem tego
przedsiębiorstwa. Zdaniem Sądu drugiej instancji, powódka spełniła również
7
warunek z art. 38 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji, a mianowicie, w ciągu sześciu miesięcy od dnia wpisania spółki
Elektrownia O. S.A. do rejestru złożyła pisemne oświadczenie o zamiarze nabycia
akcji spółki.
Sąd Apelacyjny uznał za nietrafny zarzut apelacji, w którym skarżący
podniósł, że Sąd pierwszej instancji naruszył § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra
Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad
podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji
przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników, poprzez przyjęcie, że powódka powinna zostać
zaliczona do ósmej grupy uprawnionych pracowników. Zaliczenie uprawnionych
pracowników do konkretnej grupy następowało na podstawie łącznego okresu
zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym i w spółce. Powódka rozpoczęła
pracę w Elektrowni O. w dniu 2 stycznia 1976 r., a następnie w okresie od 1
września 1989 r. do 31 grudnia 1996 r. przebywała na urlopie bezpłatnym, zatem
łączny okres jej zatrudnienia u strony pozwanej wynosił 19 lat, 11 miesięcy i 30 dni.
Nie ulega więc wątpliwości, że powódkę należało zakwalifikować do grupy ósmej
(§ 11 ust. 1 pkt 8 i § 2 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia
2003 r.) i na tej podstawie ustalić liczbę przypadających jej akcji. Błędne jest
założenie strony pozwanej, że § 11 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia
29 stycznia 2003 r. stanowi o okresie "zatrudnienia" rozumianego jako świadczenie
pracy, stąd do okresu tego nie można wliczyć okresów, w czasie których prawa i
obowiązki stron wynikające ze stosunku pracy były zawieszone z uwagi na
udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, okres
urlopu bezpłatnego, udzielonego pracownikowi na podstawie art. 1741
§ 1 k.p.,
wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u
dotychczasowego pracodawcy, a zatem powódce należało zaliczyć do okresu
pracy w Elektrowni O. okres urlopu bezpłatnego. Sąd Apelacyjny zaakceptował
sposób dokonanego przez Sąd pierwszej instancji wyliczenia należnego powódce
od strony pozwanej odszkodowania.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł pełnomocnik strony
pozwanej, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga kasacyjna została oparta na
8
podstawie naruszenia prawa materialnego, a mianowicie: 1) art. 1741
k.p. oraz art.
2 pkt 5 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji przez przyjęcie, że powódka była osobą uprawnioną do nieodpłatnego
nabycia akcji Elektrowni O. S.A., pomimo udzielonego jej na okres od 1 września
1989 r. do 31 grudnia 1996 r. urlopu bezpłatnego, po zakończeniu którego nie
powróciła do pracy w Elektrowni O.; 2) § 11 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Ministra
Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad
podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji
przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez
uprawnionych pracowników (zwanego dalej rozporządzeniem), przez błędną
wykładnię i przyjęcie, że powódka powinna była zostać zaliczona do ósmej grupy
uprawnionych pracowników.
Pełnomocnik strony skarżącej wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu
Apelacyjnego i zmianę tego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości.
Skarżąca uzasadniła konieczność przyjęcia skargi kasacyjnej do
rozpoznania tym, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne związane z
wykładnią art. 1741
k.p., odnoszące się do oceny skutków braku powrotu
pracownika do macierzystego pracodawcy po zakończeniu udzielonego temu
pracownikowi urlopu bezpłatnego. Zdaniem pełnomocnika strony skarżącej, istota
występującego w sprawie zagadnienia prawnego sprowadza się do udzielenia
odpowiedzi na pytanie, czy w świetle art. 2 pkt 5 i art. 36 ust. 1 ustawy z 30
sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji oraz § 11 ust. 1 i 2 rozporządzenia,
w przypadku pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym, który po upływie
okresu udzielonego mu urlopu nie podejmuje zatrudnienia u macierzystego
pracodawcy, okres udzielonego mu urlopu bezpłatnego należy traktować w oparciu
o art. 1741
k.p. tak jak okres zatrudnienia u tego pracodawcy. Rozstrzygnięcie
przedstawionego zagadnienia prawnego ma znaczenie ogólne, ponieważ dotyczy
ustalenia treści i zakresu uprawnień pracowniczych osób, które po upływie okresu
udzielonego im na podstawie art. 1741
k.p. urlopu bezpłatnego nie podejmują
zatrudnienia u macierzystego pracodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
9
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy.
Istotny i wymagający rozstrzygnięcia problem dotyczy wykładni art. 1741
k.p.
Zgodnie z tym przepisem, za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie,
pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania
pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie
porozumieniu między pracodawcami (§ 1), okres urlopu bezpłatnego, o którym
mowa w § 1, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia
pracownicze u dotychczasowego pracodawcy (§ 2).
Spór w niniejszej sprawie dotyczył dwóch kwestii. Po pierwsze, strona
pozwana podważała w toku procesu (i podważa w skardze kasacyjnej) co do
zasady prawo powódki do nabycia akcji spółki na preferencyjnych zasadach, po
drugie, skarżąca kwestionowała zaliczenie okresu urlopu bezpłatnego udzielonego
powódce na podstawie art. 1741
k.p. do okresu zatrudnienia, od którego zależeć
miała ilość przyznanych jej akcji pracowniczych, a ostatecznie w skardze
kasacyjnej nie zgadza się z ustaloną przez Sąd Apelacyjny ilością należnych jej
akcji. Kwestie te zostały już rozstrzygnięte w orzecznictwie Sądu Najwyższego, a
mianowicie w wyroku z 9 maja 2008 r., II PK 318/07. Poniższe rozważania
uwzględniają wyrok wydany w sprawie II PK 318/07, którego stanowisko i
podstawowe argumenty Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę w pełni podziela.
1. Stanowisko strony pozwanej o braku uprawnień powódki do nabycia akcji
na zasadach preferencyjnych nie jest trafne z następujących względów.
Wobec niekwestionowanych okoliczności faktycznych dotyczących terminu
rozpoczęcia udostępniania przez Skarb Państwa akcji na zasadach
preferencyjnych, zastosowanie w niniejszej sprawie ma ustawa z 30 sierpnia 1996
r. o komercjalizacji i prywatyzacji (poprzednia nazwa – o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych), zgodnie z regułą intertemporalną
wyrażoną w art. 63 ust. 2 tego aktu prawnego. W myśl art. 36 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji, uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do
nieodpłatnego nabycia, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, do 15% akcji objętych przez
Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru. Definicję pojęcia „uprawniony
10
pracownik” formułuje art. 2 pkt 5a ustawy. Wynika z niego, że ilekroć w ustawie
jest mowa o uprawnionych pracownikach - rozumie się przez to osoby będące w
dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego
pracownikami tego przedsiębiorstwa lub osoby będące pracownikami
przedsiębiorstwa państwowego w dniu zawarcia umowy rozporządzającej
przedsiębiorstwem poprzez jego wniesienie do spółki. Wedle art. 2 k.p.,
pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania,
wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Z przepisu tego nie wynika,
aby warunkiem koniecznym zachowania statusu pracownika było faktyczne
wykonywanie pracy (ze strony pracownika) i wypłacanie wynagrodzenia (ze strony
pracodawcy), a więc faktyczne wykonywanie obowiązków wynikających z
łączącego strony stosunku pracy, wystarczy jedynie, aby stosunek ten trwał.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym oraz jednolitymi poglądami
doktryny urlop bezpłatny (art. 174 k.p.) jest okresem, w którym, mimo trwania
stosunku pracy, ulegają zawieszeniu wzajemne obowiązki i uprawnienia stron tego
stosunku (świadczenie pracy oraz wypłata wynagrodzenia). Zatem osoba
pozostająca w dniu wykreślenia z rejestru komercjalizowanego przedsiębiorstwa
państwowego na urlopie bezpłatnym, udzielonym czy to na podstawie art. 174 k.p.,
czy też art.1741
k.p., pozostaje nadal pracownikiem zatrudnionym u pracodawcy
podlegającego komercjalizacji i prywatyzacji, który urlopu tego jej udzielił, a więc
ma prawo do nieodpłatnego nabycia akcji na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji.
2. Fakt przebywania na urlopie bezpłatnym ma natomiast istotne znaczenie
przy ustalaniu okresów zatrudnienia, od których uzależniona jest ilość akcji
przysługujących pracownikowi. Wydane na podstawie art. 36 ust. 5 ustawy z dnia
30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji rozporządzenie Ministra Skarbu
z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych
pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup
oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników w § 11 wprowadza
zasadę, że ilość akcji, do zakupu których uprawniony jest pracownik na zasadach
preferencyjnych, uzależniona jest od okresu zatrudnienia. Pojęcie „okres
zatrudnienia”, użyte w tym przepisie, należy rozumieć z uwzględnieniem generalnej
11
zasady wynikającej z art. 174 § 2 k.p., zgodnie z którą okresu urlopu bezpłatnego
nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, z
zastrzeżeniem wyjątku przewidzianego w art. 1741
§ 2 k.p. Uprawnienia do nabycia
akcji wywodzą się wprost z pracowniczego statusu osób do nich uprawnionych, a
więc dają się zakwalifikować jako „uprawnienia pracownicze” w rozumieniu tego
przepisu. Jeżeli zatem z okresu zatrudnienia wywodzi się określone uprawnienia
pracownicze, to musi być to okres, w którym nie są one zawieszone, a tak jest w
przypadku urlopu bezpłatnego. Za takim stanowiskiem przemawia także cel
przepisu art. 36 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, przyznający, na
preferencyjnych zasadach, prawo do akcji tym pracownikom, którzy poprzez swoją
pracę, najpierw na rzecz przedsiębiorstwa państwowego a następnie na rzecz
spółki, mieli swój udział (stosownie do przepracowanego okresu zatrudnienia) w -
ogólnie rzecz ujmując - uzyskaniu określonej pozycji na rynku podmiotu
podlegającego komercjalizacji, a następnie prywatyzacji. Sprzeciwiałby się temu
celowi pogląd, że okres zatrudnienia (w rozumieniu § 11 rozporządzenie Ministra
Skarbu Państwa z dnia 29 stycznia 2003 r.) to okres pozostawania wyłącznie
formalnie w stosunku pracy, niezależny od faktycznego świadczenia pracy – a
więc faktycznego wkładu pracy pracownika w budowanie rynkowej pozycji
przedsiębiorstwa państwowego a następnie spółki powstałej w wyniku jego
prywatyzacji. Jedynie przepis szczególny, jakim jest art. 1741
§ 2 k.p., zrównujący
okres świadczenia pracy u innego pracodawcy z okresem pracy u macierzystego
pracodawcy, pozwala na uznanie, że okres takiego urlopu podlegałby zaliczeniu do
okresu zatrudnienia w rozumieniu § 11 rozporządzenia.
Generalną zasadą jest, że okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do
okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 174 § 2 k.p.), co
stanowi naturalną konsekwencję tego, że w tym okresie ulegają zawieszeniu
wzajemne obowiązki i uprawnienia stron tego stosunku. Wyjątkiem od tej zasady
jest urlop bezpłatny udzielany przez pracodawcę pracownikowi na podstawie art.
1741
§ 1 k.p., za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, w celu wykonywania
pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie
porozumieniu między pracodawcami. W doktrynie przyjmuje się, że urlop ten jest
szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego, udzielany jest bowiem w celu
12
wykonywania pracy u innego pracodawcy. Przekazywanie między pracodawcami
pracowników w tym trybie daje możliwość uregulowania stanu zatrudnienia – bez
konieczności dokonywania zwolnień, a zwłaszcza zwolnień grupowych.
Uprawniony jest pogląd, że urlop ten udzielany jest przede wszystkim w interesie
pracodawcy, który unika w ten sposób obowiązku wypłaty odpraw z tytułu
zwolnienia pracowników, jednakże uznać go można także za korzystny dla
pracownika, bowiem chroni go przed utratą pracy. Nie budzi wątpliwości fakt, że w
czasie obu tych urlopów bezpłatnych obowiązki stron stosunku pracy trwają w
zawieszeniu. Z uwagi na szczególny cel urlopu udzielonego na podstawie art. 1741
k.p. ustawodawca przyznał pracownikowi szczególne uprawnienie wynikające z § 2
tego przepisu, mianowicie okres tego urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu
pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego
pracodawcy. Uprawnienie to jednak, co oczywiste, nie może być realizowane
wtedy, kiedy wzajemne obowiązki stron stosunku pracy pozostają w zawieszeniu.
Stosownie do zasady wnioskowania z mniejszego na większe (argumentum a
minori ad maius) - skoro uprawnienie to nie może być realizowane w stanie
zawieszenia obowiązków stron stosunku pracy, to tym bardziej nie jest to możliwe,
kiedy stosunek pracy ustaje, co pociąga za sobą ustanie wzajemnych obowiązków
stron. Jedynie zatem reaktywacja zawieszonych obowiązków stron stosunku pracy
umożliwia pracownikowi skorzystanie z uprawnienia wynikającego z art. 1741
§ 2
k.p., a następuje ona z chwilą powrotu pracownika do pracy u dotychczasowego
pracodawcy. Z samej zatem istoty omawianego przepisu wynika, że dopiero
podjęcie pracy u dotychczasowego pracodawcy, po zakończeniu urlopu
bezpłatnego, umożliwia zaliczenie okresu tego urlopu do okresu pracy, od którego
zależą uprawnienia pracownicze. Błędnie zatem przyjął Sąd Okręgowy, że art. 1741
§ 2 k.p. przewiduje wliczenie okresu urlopu bezpłatnego do uprawnień
pracowniczych bez żadnego dodatkowego warunku.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach rozstrzygnięto w oparciu o przepis art.
39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.
/tp/