Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 3 lutego 2009 r.
I PZP 5/08
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 lutego 2009 r. sprawy z
powództwa Bolesława S. przeciwko K. Holdingowi Węglowemu SA w K. - KWK „S.”
w K. o podwyższenie renty wyrównawczej, na skutek zagadnienia prawnego przeka-
zanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Katowicach z dnia 20 listopada 2008 r. [...]
„Czy w sytuacji zaskarżenia apelacją wyroku sądu rejonowego zawierającego
rozstrzygnięcie w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu i częściowego odda-
lenia powództwa opłacie podlegają zażalenie zawarte w apelacji na postanowienie o
odrzuceniu pozwu zawarte w wyroku i apelacja czy tylko jeden środek odwoławczy tj.
apelacja ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Od postanowienia sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w części przy-
sługuje zażalenie chociażby postanowienie to zostało zamieszczone w wyroku; za-
żalenie to podlega stosownej opłacie niezależnie od opłaty od apelacji wniesionej od
zawartego w wyroku rozstrzygnięcia o dochodzonym roszczeniu.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Katowice - Zachód w Katowicach w sprawie z powództwa Bolesława S.
przeciwko Katowickiemu Holdingowi Węglowemu SA w K. - KWK „S.” w K. o pod-
wyższenie renty wyrównawczej w pkt 1 odrzucił pozew w zakresie żądania zasądze-
nia renty wyrównawczej za okres od 1 października 2004 r. do 30 września 2006 r.;
w pkt 2 w pozostałej części powództwo oddalił; w pkt 3 odstąpił od obciążenia powo-
2
da kosztami zastępstwa procesowego na rzecz strony pozwanej oraz wydatkami są-
dowymi.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją pełnomocnik powoda (będący
adwokatem) uiszczając opłatę podstawową od apelacji w kwocie 30 zł.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w Katowicach, rozpoznając apelację powoda od
powyższego wyroku Sądu Rejonowego, powziął wątpliwość co do prawidłowości
opłacenia wniesionego przez powoda środka odwoławczego i na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o
treści określonej w postanowieniu z dnia 20 listopada 2008 r.
W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że wyrok Sądu Re-
jonowego zawiera rozstrzygnięcie właściwe dla wyroku o częściowym oddaleniu po-
wództwa, a oprócz tego zawiera postanowienie w przedmiocie odrzucenia pozwu.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., III CZP 138/95
(OSNC 1996 nr 2, poz. 20), należy przyjąć, że środek odwoławczy od rozstrzygnięcia
w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu zamieszczonego w wyroku podlega
rozpoznaniu jako zażalenie z zachowaniem reguł procesowych związanych z tym
środkiem, z wyjątkiem reguły co do zachowania terminu przewidzianego w art. 394 §
2 k.p.c. Postanowienia np. w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu, czy czę-
ściowego umorzenia postępowania, choćby wydane w tej samej dacie co wyrok, po-
winny być wydawane w formie odrębnych postanowień. Do przyjętego w postępowa-
niu procesowym podziału orzeczeń sądu na wyroki i postanowienia ustawodawca
dostosował system środków odwoławczych, stanowiąc, że na postanowienia kończą-
ce postępowanie w sprawie oraz inne postanowienia i zarządzenia przewodniczące-
go wskazane w art. 394 k.p.c. przysługuje zażalenie. Ustawodawca od tej zasady
wprowadził jeden wyjątek, stanowiąc wyraźnie w art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., że od za-
wartego w wyroku postanowienia dotyczącego rozstrzygnięcia o kosztach przysłu-
guje apelacja. Poza tym przypadkiem ustawodawca nie przewidział, w postępowaniu
procesowym, dopuszczalności takiego połączenia.
Zdaniem Sądu Okręgowego powołana uchwała Sądu Najwyższego zachowała
aktualność również w obecnym brzmieniu Kodeksu postępowania cywilnego. Aktu-
alne sformułowanie punktu 9 art. 394 § 1 k.p.c. jest efektem założenia przyjętego
przez autorów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, że wszystkie
czynności sądowe powinny być unormowane w Kodeksie postępowania cywilnego.
W związku z tym obecnie obowiązująca ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
3
sądowych w sprawach cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. Nr 168, poz. 1398 ze zm.) nie
zawiera odpowiednika art. 22 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 13 czerwca
1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze
zm.), a regulacja zaskarżalności postanowień i zarządzeń dotyczących kosztów są-
dowych została przeniesiona do Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis art. 22
ust. 1 ustawy z 13 czerwca 1967 r. stanowił, że zażalenie przysługuje na zarządzenie
przewodniczącego w przedmiocie obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, zwrotu
pisma nieopłaconego należycie oraz zwrotu opłaty lub zaliczki na pokrycie wydatków.
Zażalenie nie przysługiwało jednak na zarządzenie w przedmiocie określenia wpisu
tymczasowego. W ust. 2 przepis ten stanowił, że zażalenie przysługuje też na posta-
nowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie odrzucenia z powodu nieuiszczenia
należnej opłaty: apelacji, zażalenia, sprzeciwu od wyroku zaocznego lub zarzutów od
nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz jeżeli strona nie składa środka za-
skarżenia co do istoty sprawy - w przedmiocie wymiaru opłaty lub obciążenia kosz-
tami sądowymi. Ustawodawca wprowadził jeden wyjątek co do dopuszczalności za-
skarżenia apelacją zamieszczonego w wyroku rozstrzygnięcia o zwrocie kosztów,
określenia zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu, wymiaru opłaty, zwrotu
opłaty lub zaliczki, obciążenia kosztami sądowymi w sytuacji, gdy strona składa śro-
dek zaskarżenia co do istoty sprawy (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.). Jedynie w tej sytuacji
opłacie podlega tylko apelacja.
Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy uważa, że opłacie podlegają
osobno oba środki odwoławcze - apelacja i zażalenie. Ponadto Sąd Okręgowy wska-
zał na art. 3 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, stosownie do którego opłacie podlega pismo, jeżeli przepis
ustawy przewiduje jej pobranie. Opłacie podlega tak apelacja, jak i zażalenie. Zgod-
nie z art. 19 ust. 3 pkt 2 powołanej ustawy od zażalenia pobiera się piątą część
opłaty, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisem szczególnym jest
art. 35 ust. 1 przewidujący, że w sprawach z zakresu prawa pracy pobiera się opłatę
podstawową w kwocie 30 zł - między innymi od - apelacji i zażalenia; w sprawach, w
których wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 50.000 zł, pobiera się od
wszystkich, podlegających opłacie pism procesowych opłatę stosunkową. Ten prze-
pis szczególny reguluje jedynie inną kwotowo, niż piątą część opłaty, wysokość opłat
od zażalenia. Brak jest natomiast przepisu, który wyłączałby obowiązek uiszczenia
opłaty od obu środków zaskarżenia, choć formalnie zawartych w jednym piśmie pro-
4
cesowym stanowiącym apelację. Pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy z
dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych na podstawie
delegacji zawartej w art. 37 tej ustawy zostało wydane rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.), które w § 9 ust. 3 pkt 2 stano-
wiło, że piątą część wpisu pobiera się od zażalenia, jeżeli nie jest połączone z innym
środkiem zaskarżenia. Obecnie żaden przepis ustawy o kosztach sądowych czy Ko-
deksu postępowania cywilnego nie daje takiej możliwości. Jedynym wyjątkiem jest
apelacja połączona z zażaleniem na rozstrzygnięcie dotyczące kosztów (art. 394 § 1
pkt 9 k.p.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Chociaż przesłankę przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia praw-
nego stanowią „poważne wątpliwości” (por. art. 390 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.) Sąd
Okręgowy - Sąd Pracy w Katowicach przedstawił dobrze uargumentowaną odpo-
wiedź na postawione przez siebie pytanie.
Do rozpoznania przez Sąd Okręgowy działający w sprawie jako Sąd drugiej
instancji pozostawała apelacja (wyłącznie apelacja) wniesiona przez powoda od wy-
roku Sądu pierwszej instancji (całego wyroku), który zawierał dwa rozstrzygnięcia o
wyraźnych różnicach rodzajowych. Jedno dotyczyło oddalenia (w określonej części)
powództwa, drugie - odrzucenia pozwu (w części pozostałej). Oba te rozstrzygnięcia
łącznie odnoszą się do dochodzonych w sprawie roszczeń, lecz w odmiennych isto-
towo typach rozstrzygnięć. Oddalenie powództwa stanowi rozstrzygnięcie co do
istoty dochodzonej w sprawie ochrony; rozstrzyga o bezzasadności (o niepodleganiu
ochronie) zgłoszonego w pozwie roszczenia po jego rozpoznaniu. Natomiast odrzu-
cenie pozwu nie jest rozstrzygnięciem o powództwie (o przysługiwaniu lub zasadno-
ści zgłoszonych w pozwie roszczeń); nie rozstrzygając o powództwie, orzeczenie o
odrzuceniu pozwu odnosi się wyłącznie do pozwu jako pisma sądowego i wyłącza -
przez odrzucenie tego pisma - rozpoznanie zawartych w nim roszczeń. Zawarte w
wyroku rozstrzygnięcie o żądaniach powoda należy do materii przeznaczonej dla
wyroku (por. w szczególności art. 316 § 1 i art. 325 k.p.c.), drugie natomiast z
przedmiotowych rozstrzygnięć dotyczące odrzucenia pozwu bez rozpoznania okre-
ślonego w tej części pozwu żądania nie jest orzeczeniem dla którego Kodeks postę-
5
powania cywilnego (por. art. 354) przewiduje wydanie wyroku i z tego powodu -
zgodnie z powołanym art. 354 k.p.c. - jest postanowieniem.
Sąd Okręgowy w Katowicach słusznie zatem stwierdził, że w wyroku, od któ-
rego wniesiono przedmiotową apelację, znajduje się postanowienie o odrzuceniu
pozwu w jego określonej części. Stwierdzając powyższe trzeba było określić konse-
kwencje zamieszczenia w sentencji wyroku, oprócz rozstrzygnięcia dla wyroku wła-
ściwego, postanowienia o odrzuceniu pozwu (w części). Powstała wątpliwość, czy
zamieszczenie w wyroku orzeczenia w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu,
a więc takie skonkretyzowanie formy orzeczenia nie oznacza, że do tej urzeczywist-
nionej formy należy dostosować dalsze konsekwencje procesowe przewidziane w
Kodeksie postępowania cywilnego dla wyroków. Sąd Okręgowy słusznie zauważył,
że postanowienie o odrzuceniu pozwu nie staje się wyrokiem tylko dlatego, że zo-
stało w takiej formie wydane. Nie odnosi się ono do procedury w jakiej następuje „wy-
rokowanie” i w związku z tym nie może w szczególności stwarzać sytuacji powagi
rzeczy osądzonej (por. art. 366 k.p.c.), albo zmieniać określonych w Kodeksie środ-
ków i postępowania w zakresie zaskarżania orzeczeń - odrębne w odniesieniu do
postanowień. Kwestie te zostały jednoznacznie ukształtowane w praktyce sądów. W
odniesieniu do przedstawionej kwestii dotyczącej środka odwoławczego od odrzuce-
nia pozwu wyrokiem, praktyka sądów została ustalona zgodnie z uchwałą Sądu Naj-
wyższego połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych z dnia 6 marca 1972 r., III CZP 27/71 (OSNCP 1973 nr 1, poz. 1), stwierdzają-
cej, że „w razie odrzucenia pozwu wyrokiem środek odwoławczy podlega rozpozna-
niu jako zażalenie również wtedy, gdy skarżący nazwał go rewizją, nie może być
jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 394 § 2
k.p.c.”.
Powyższa uchwała - co do wynikającej z niej zasady - nie straciła znaczenia
po zmianach Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż zmiany te nie dezaktualizują
założeń, na których została oparta, w szczególności co do podziału orzeczeń na wy-
roki i postanowienia, podziału zależnego od przedmiotu rozstrzygnięcia oraz ko-
nieczności dostosowania środka odwoławczego do przedmiotu rozstrzygnięcia, a nie
do formy jaką błędnie nadał swemu orzeczeniu sąd pierwszej instancji. Pozostając w
granicach przedstawionego zagadnienia prawnego i bacząc, by nie naruszyć kognicji
Sądu drugiej instancji (por. art. 390 § 2 k.p.c.) przez wyrażenie ocen co do kwestii,
których Sąd ten w trybie art. 390 § 1 k.p.c. wyraźnie Sądowi Najwyższemu do roz-
6
strzygnięcia nie przedstawił, warto zwrócić uwagę na zawarte w uzasadnieniu po-
wołanej uchwały (III CZP 27/71) wskazanie konsekwencji zaskarżenia orzeczenia o
odrzuceniu pozwu, któremu sąd nadał formę wyroku, środkiem odwoławczym wła-
ściwym dla wyroku, że strona nie powinna ponieść ujemnych konsekwencji omyłki
sądu „ma ona bowiem prawo działać w zaufaniu do decyzji sądu, zwłaszcza gdy
udzielono jej takiego pouczenia”.
Sytuacji procesowej podobnej do tej, która zaistniała w sprawie, w której po-
wstało rozpatrywane zagadnienie prawne, dotyczy uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 11 października 1995 r., III CZP 138/95 (OSNC 1996 nr 2, poz. 20). Zgodnie z
tą uchwałą „środek odwoławczy od rozstrzygnięcia w przedmiocie częściowego od-
rzucenia pozwu zamieszczonego w wyroku podlega rozpoznaniu jako zażalenie
także w sytuacji, gdy jest on zawarty w rewizji wniesionej od orzeczenia w zakresie
rozstrzygającym o istocie sprawy”. Utrwalenie się w orzecznictwie poglądu, że o ro-
dzaju i dopuszczalności środka odwoławczego decyduje przedmiot rozstrzygnięcia a
nie forma jaką nadano temu rozstrzygnięciu stwierdzał Sąd Najwyższy także w póź-
niejszych orzeczeniach uwzględniających liczne nowelizacje Kodeksu postępowania
cywilnego, w tym także przepisów o środkach odwoławczych (por. np. wyrok z dnia
19 września 2002 r., II CKN 1090/00, OSNC 2003 nr 12, poz. 166, postanowienie z
dnia 20 maja 2005 r., III CZ 40/05, postanowienie z dnia 31 sierpnia 2006 r., I CZ
64/06, postanowienie z dnia 19 grudnia 2007 r., V CZ 123/07).
W świetle powyższych uwag, za niebudzące zastrzeżeń należy uznać w uza-
sadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach ustalenia, po pierwsze, że
w wyroku Sądu pierwszej instancji zawarte jest rozstrzygnięcie o częściowym odda-
leniu powództwa, od którego przysługuje apelacja (art. 367 § 1 k.p.c.) oraz że w wy-
roku tym zawarte jest również postanowienie o odrzuceniu pozwu w części, od które-
go przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 k.p.c.), po drugie, że zaskarżenie tego wyroku
Sądu pierwszej instancji apelacją powoduje w konsekwencji objęcie zaskarżeniem
również postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu; w tym ostatnim zakresie
Sąd drugiej instancji powinien potraktować wniesiony środek odwoławczy jako zaża-
lenie i rozpoznać je według reguł rządzących postępowaniem zażaleniowym.
Ustalenia powyższe prowadzą do potwierdzenia zasadności ostatniego ele-
mentu poglądu Sądu Okręgowego, że opłacie podlega apelacja od wyroku rozstrzy-
gającego o powództwie oraz że osobnej opłacie podlega zażalenie (nazwane przez
skarżącego apelacją) od zawartego w wyroku postanowienia.
7
Z uproszczeniem opisu przedmiotowej sytuacji do jej - wyżej wyjaśnionych -
kwalifikacji, przedstawia się ona jako zaskarżenie dwu orzeczeń (wyroku i postano-
wienia) dwoma środkami odwoławczymi (apelacją i zażaleniem). Z kolei, jeżeli - jak
to zasadnie przedstawił Sąd Okręgowy - według przepisów ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych opłacie podlega apelacja i zażalenie (art. 3 ust. 1 i ust. 2
pkt 2 ), to wniosek jest dość jednoznaczny, skoro obowiązkowi opłacania apelacji i
zażalenia nie można przeciwstawić regulacji, które przewidywałyby pobranie jednej
opłaty od dwóch środków odwoławczych albo możliwość objęcia jednym środkiem
odwoławczym (apelacją) także zawartego w wyroku postanowienia o odrzuceniu po-
zwu. Takich regulacji nie ma, gdyż tylko w sytuacji, gdy strona składa środek zaskar-
żenia co do istoty sporu (apelację), nie musi wnieść odrębnego środka w postaci za-
żalenia na postanowienie o kosztach zamieszczone w wyroku (art. 394 § 1 pkt 9
k.p.c.).
Można do tej argumentacji dodać uwagę, że przyjęcie odmiennych konse-
kwencji wniesienia przez stronę apelacji od postanowienia o odrzuceniu pozwu za-
wartego w wyroku byłoby nie tylko sprzeczne z kodeksową konstrukcją środków od-
woławczych od wyroku i od postanowienia, ale ponadto nie spełniałoby postulatu
ochrony uzasadnionego interesu strony, która nie powinna ponosić ujemnych konse-
kwencji nadania postanowieniu o odrzuceniu pozwu nieodpowiedniej formy wyroku.
Interes ten jest odpowiednio chroniony przez nadawanie biegu zażaleniu pomimo
wniesienia wyłącznie apelacji. Zażalenie podlega bowiem, za wyjątkiem przypadków
opłaty podstawowej z art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, niższej opłacie od tej, której podlega apelacja.
Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści
sformułowanej w sentencji postanowienia.
========================================