Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 283/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa A.W.
przeciwko Gminie Miejskiej K. oraz Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez
Wojewodę i Prezydenta Miasta K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 5 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej Skarbu Państwa reprezentowanego przez
Wojewodę
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 maja 2008 r., sygn. akt [...],[...],
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 3 w części oddalającej
apelację pozwanego Skarbu Państwa w zakresie kwoty 498 540
zł oraz w części orzekającej o kosztach procesu (punkt 3 i 4)
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 maja 2008 r. oddalił apelację pozwanego
Skarbu Państwa od wyroku Sądu Okręgowego w K., którym ten Sąd zasądził od
pozwanego na rzecz powoda A.W. kwotę 1.187.000 zł z odsetkami tytułem
odszkodowania. Ustalił, że decyzją wydaną z naruszeniem prawa przez
Naczelnika Urzędu Dzielnicowego z dnia 29 grudnia 1976 r., nr [...], przejęto na
własność pozwanego Skarbu Państwa gospodarstwo rolne, którego
współwłaścicielem był powód. Na gruncie tego ustalenia uznał, że treść stosunku
zobowiązaniowego między powodem a pozwanym wyraża się w bezprawnym
odjęciu własności nieruchomości, opisanej pozwem i utrzymywaniu się tego stanu
bez właściwej rekompensaty od grudnia 1976 r. do chwili obecnej.
Skarga kasacyjna pozwanego Skarbu Państwa od wyroku Sądu
Apelacyjnego - oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut
naruszenia art. 361 § 1 i 2 k.c., i zmierza do jego zmiany, bądź uchylenia w części
oddalającej apelację skarżącego w zakresie kwoty 498 540 zł, i w tym zakresie
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutów skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia, że Sąd
Apelacyjny pominął, iż decyzja z grudnia 1976 r. będąca źródłem roszczenia
odszkodowawczego powoda zapewniła jemu jednocześnie korzyści majątkowe,
a co za tym idzie, poniesiona przez niego szkoda jest w rzeczywistości mniejsza.
Odszkodowanie więc powinno ulec odpowiedniemu zmniejszeniu.
Rację ma skarżący, że w polskim systemie prawa cywilnego zasada
wyrównania korzyści z uszczerbkiem nie budzi w zasadzie wątpliwości. Zasada
ta wynika z unormowania pojęcia szkody w art. 361 § 2 k.c. jako różnicy między
dwoma stanami majątkowymi poszkodowanego. Przyjęta na gruncie tego
przepisu teoria różnicowa (metoda dyferencyjna) nakazuje oszacować
uszczerbek majątkowy przez porównanie stanu majątkowego jaki istniał przed
wystąpieniem zdarzenia wywołującego szkodę z hipotetycznym jaki by istniał
gdyby nie miało miejsce zdarzenie szkodzące. Porównanie obu stanów
pozwala na ustalenie prawnie relewantnej różnicy w dobrach poszkodowanego
3
określanej mianem szkody obrachunkowej. W tym procesie porównawczym
compensatio lucri cum damno służy właśnie ustaleniu rozmiaru prawnie
relewantnego uszczerbku i jego uwzględnienie stanowi obowiązek sądu
wynikający wprost z art. 361 § 2 k.c. Nie budzi przy tym wątpliwości, iż przy
zastosowaniu zasady compensatio lucri cum damno w rachubę wchodzi
uwzględnienie korzyści nie tylko polegających na powiększeniu majątku, lecz
także tych które zaoszczędzają poszkodowanemu wydatków, które z całą
pewnością by poniósł gdyby nie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, w tym
również oszczędności w postaci uniknięcia konieczności płacenia m. in. podatku.
Sąd Apelacyjny niewątpliwie zasadnie uznał, że powód poniósł szkodę w
wyniku wydanej z naruszeniem prawa decyzji Naczelnika Urzędu Dzielnicowego
z dnia 29 grudnia 1976 r. o przejęciu na własność Skarbu Państwa bliżej opisanego
gospodarstwa rolnego. Ta decyzja bowiem wywołała szkodę w majątku powoda w
postaci utraty prawa własności do przejętej nieruchomości. Sąd Apelacyjny
ustalając wysokość odszkodowania jednakże pominął, że ta sama decyzja
zlikwidowała ciążące na właścicielach przejmowanej nieruchomości zobowiązania
fiskalne związane z przejmowanym gospodarstwem rolnym w wielkości 42 %
wartości tej nieruchomości (punkt 2 in. fine decyzji). W konsekwencji zaniechał
rozważenia, czy te zobowiązania fiskalne obciążyłyby także powoda, gdyby decyzja
ta nie została wydana. Zauważyć zaś trzeba, że zgodnie z treścią obowiązującego
wówczas art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o podatku
gruntowym (Dz. U. Nr 27, poz. 254 ze zm.) podatkowi gruntowemu podlegały
gospodarstwa rolne, a obowiązek podatkowy ciążył na ich właścicielach - osobach
fizycznych lub prawnych będących w dniu 1 stycznia roku podatkowego właścicielami
lub posiadaczami samoistnymi gospodarstw rolnych.
W wypadku ustalenia, że konsekwencją decyzji z dnia 29 grudnia 1976 r. było
zwolnienie także powoda ze znacznych - bo stanowiących aż 42% wartości
przejmowanego gospodarstwa rolnego - obciążeń fiskalnych, Sąd Apelacyjny
powinien powstałą z tego tytułu korzyść zaliczyć na poczet odszkodowania.
Pominięcie tych okoliczności uzasadnia zarzut skarżącego, iż przy
wydawaniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny naruszył reguły ustalania
rozmiaru szkody wynikające z art. 361 § 2 k.c.
4
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.