Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 304/08
POSTANOWIENIE
Dnia 19 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Nadleśniczego
o założenie księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 14 kwietnia 2008 r., sygn. akt I[...],
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w B. z dnia 19 marca 2008 r. i przekazuje temu
Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2008 r. oddalił
apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 19 marca 2008 r.,
oddalającego wniosek Skarbu Państwa – Nadleśniczego o założenie księgi
wieczystej dla nieruchomości leśnej położonej w obrębie wsi K., składającej się z
działek o szczegółowo podanych numerach geodezyjnych.
Do wniosku dołączone zostały następujące dokumenty: wypis z rejestru
gruntów, fragment mapy, decyzja Wojewody z dnia 5 grudnia 1980 r.
zatwierdzająca projekt scalania gruntów wsi K., a także trzy decyzje Naczelnika
Gminy w B. z dnia 11 grudnia 1980 r., 8 marca 1982 r. i 29 sierpnia 1985 r. oraz
decyzja Urzędu Gminy w B. z dnia 18 lipca 1983 r. wraz z dołączonymi do tych
decyzji protokołami zdawczo-odbiorczymi dotyczącymi przejęcia działek na rzecz
Lasów Państwowych Nadleśnictwa.
W ocenie Sądu Rejonowego (sądu wieczystoksięgowego), zaakceptowanej
przez Sąd Okręgowy, wniosek o założenie księgi wieczystej nie spełniał wymagań
wskazanych w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece, dalej jako „u.k.w.h.” (Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) oraz
w § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r.
w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów, dalej jako:
„r.p.k.w.” (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.). Z dołączonych do wniosku
dokumentów, które posiadają charakter jedynie ewidencyjny i techniczny nie wynika
bowiem, aby Skarb Państwa był właścicielem przedmiotowych nieruchomości.
Skarb Państwa powinien wykazać, że dysponował tytułem własności do działek,
które wniósł do scalenia i za które otrzymał ekwiwalent w postaci działek objętych
wnioskiem o założenie księgi wieczystej. Sąd ten podniósł ponadto, że nie było
podstaw do wydania zarządzenia o obwieszczeniu publicznym w trybie § 24
r.p.k.w., skoro postępowanie przewidziane tym przepisem może mieć miejsce tylko
wtedy, gdy zakładana jest księga wieczysta, a prawo własności tego kto ma być
wpisany nie zostało dostatecznie wykazane. Obwieszczenie – podkreślił Sąd
Okręgowy - nie może zastępować w całości obowiązku wykazania tytułu własności
ani nie jest sposobem nabycia własności.
3
Skarga kasacyjna oparta została na podstawie naruszenia § 24 r.p.k.w.
przez jego niezastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy trafnie podniósł, że przepisy art.16 ust.1 ustawy z dnia
24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz.U. Nr 3, poz. 13) oraz art. 29
ust. 1 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów, dalej jako:
„u.s.w.g.” (Dz.U. Nr 178, poz. 1749 ze zm.), na który powołał się wnioskodawca,
odnoszą się do sytuacji, gdy prawo własności jest ujawnione w księdze wieczystej,
a wskutek wymiany zmienia się właściciel nieruchomości. Przepis art. 29 ust. 1
u.s.w.g. dotyczy więc ujawnienia nowego stanu prawnego i nie stanowi pierwotnego
tytułu własności do nieruchomości. Wiążącym skutkiem scalenia jest to, że
wszystkie osoby zainteresowane tracą prawo własności lub inne prawa do gruntu
dotychczasowego, zachowują natomiast w tym samym rozmiarze prawa do
wydzielonego w drodze scalenia gruntu ekwiwalentnego.
Nie można jednak zaakceptować stanowiska Sądu Okręgowego, że
wylegitymowanie się przez wnioskodawcę decyzją zatwierdzająca projekt wymiany
gruntów nie uprawdopodabnia jego praw do wskazanych w tej decyzji gruntów na
tyle, aby możliwe było zastosowanie uzupełniającego postępowania
przewidzianego w § 24 ust. 1 r.p.k.w.
Zakresem działania tego przepisu jest sytuacja, gdy osoba składająca
wniosek o założenie księgi wieczystej dysponuje dokumentami wskazującymi, że
najprawdopodobniej jest właścicielem jednakże nie są to dokumenty wystarczające
do założenia księgi wieczystej i wpisania jej prawa w trybie „zwykłym”. Przepis ten
ma zatem zastosowanie wtedy, gdy przedstawione przez wnioskodawcę
dokumenty nie wykazują w sposób dostateczny prawa własności, lecz jedynie
uprawdopodabniają w wysokim stopniu prawo własności nieruchomości.
Sądy obu instancji odmawiając zastosowania § 24 r.p.k.w. stwierdziły, że
wnioskodawca powinien wykazać, że dysponował tytułem własności do działek,
które wniósł do scalenia i za które otrzymał ekwiwalent w postaci działek objętych
wnioskiem o założenie księgi wieczystej. W ocenie Sądu Okręgowego tytuł
własności do wszystkich działek uzyskanych przez wnioskodawcę w wyniku
4
scalenia można wykazać, wskazując tytuł własności do wszystkich działek
wniesionych do scalenia. Stawianie takiego wymagania w sytuacji, gdy
wnioskodawca dysponuje decyzjami zatwierdzającymi projekt scalania gruntów,
pozbawiałoby praktycznego znaczenia § 24 r.p.k.w. Decyzje zatwierdzające projekt
scalania gruntów właśnie dlatego, że nie przesądzają tytułu własności do gruntów,
ale - co należy podkreślić - uprawdopodabniają w wysokim stopniu prawo
własności nieruchomości uzyskanej w trybie postępowania scaleniowego, stanowią
usprawiedliwioną podstawę zarządzenia obwieszczenia publicznego, o którym
mowa w § 24 r.p.k.w.
Podobnie należy ocenić sytuację, w której w skład działki powstałej
w wyniku odnowienia operatu wchodzą grunty, których stan prawny wynika
z wydanych przed wielu laty decyzji, nie zawierających wprawdzie stwierdzenia
prawomocności, lecz – jak wynika z zapisów w operacie gruntów – faktycznie
realizowanych. Zastosowanie powyższego przepisu nie następuje jednak wprost,
lecz na podstawie odesłania zawartego w nadal obowiązującej ustawie z dnia
17 lutego 1960 r. o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych, dalej
określanej jako „u.m.p.k.w.” (Dz.U. nr 11 poz. 67 ze zm.). Ustawa ta w art. 3 i 4
nakazuje dla nieruchomości, które były objęte postępowaniem wymiennym, a nie
miały urządzonych ksiąg wieczystych, których księgi utraciły moc prawną, zaginęły
albo uległy zniszczeniu, założenie ksiąg z urzędu (art. 3). Postępowanie toczy się
według przepisów dotyczących zakładania ksiąg wieczystych dla nieruchomości,
które nie miały urządzonych ksiąg (art. 4 ust. 1). Odesłanie to kieruje aktualnie do
§ 19 i nast. r.p.k.w., a zatem także do § 24 r.p.k.w., co wynika bezpośrednio
z treści art. 4 ust. 1 u.m.p.k.w., w którym wprowadzona została zmiana w stosunku
do unormowania zawartego w § 24 ust. 2 w zw. z ust. 1 pkt 3 r.p.k.w., polegająca
na określeniu sztywnego 3-miesięcznego terminu do zgłaszania praw
podlegających wskazaniu w obwieszczeniu. Nie ma przeszkód, aby postępowanie
zapoczątkowane zostało wnioskiem zainteresowanej strony.
Z zestawienia powyższych przepisów wynika, że w postępowaniu
wieczystoksięgowym - gdy wniosek dotyczy założenia księgi wieczystej dla
nieruchomości, utworzonej w wyniku przeprowadzonego postępowania
wymiennego - badaniu podlega tytuł prawny wnioskodawcy do nieruchomości,
5
w zamian za którą otrzymał nieruchomość zamienną oraz decyzja zatwierdzająca
projekt wymiany gruntów, jako podstawa wpisu praw do nieruchomości otrzymanej
po wymianie. Jeżeli brak jest dokumentów wykazujących w dostateczny sposób
tytuł własności do pierwotnej nieruchomości, natomiast została przedłożona
decyzja o zatwierdzeniu projektu wymiany gruntów – zachodzą podstawy do
przeprowadzenia uzupełniającego postępowania wyjaśniającego przewidzianego
w § 24 ust. 1 r.p.k.w. ze zmianą wynikającą z art. 4 ust. 1 u.m.p.k.w. Jeżeli prawa
wnioskodawcy nie zostaną zakwestionowane możliwe będzie dokonanie żądanego
wpisu na podstawie decyzji zatwierdzającej projekt scalania gruntów i dołączonych
do niej dokumentów, a także obwieszczenia, o którym mowa w § 24 r.p.k.w., jeśli
zaś zostaną zakwestionowane, sąd wieczystoksięgowy, mając na względzie
okoliczność, że postępowanie dotyczące założenia księgi dla nieruchomości
objętych postępowaniem wymiennym, które z różnych przyczyn nie mają
urządzonych ksiąg wieczystych, toczy się z urzędu na podstawie art. 3 tej ustawy –
dokona wpisu na rzecz osoby, której prawa uzna za wykazane. Ewentualny spór
o prawo własności wymagać zaś będzie rozstrzygnięcia w trybie procesowym.
Postępowanie takie jest właściwe także dla założenia ksiąg wieczystych dla
nie mających ksiąg wieczystych nieruchomości objętych postępowaniem
wymiennym na podstawie ustawy z dnia 16 sierpnia 1949 r. o wymianie gruntów
(tekst jedn. Dz.U. z 1962 r., nr 46, poz. 226 ze zm.), ustawy o scalaniu i wymianie
gruntów z 1968 r. oraz obecnie obowiązującej ustawy z dnia 26 marca 1982 r.
o scalaniu i wymianie gruntów, ponieważ we wszystkich tych aktach prawnych
decyzja zatwierdzająca projekt wymiany gruntów nie nadaje uczestnikowi
postępowania wymiennego prawa własności do nieruchomości otrzymanej
w wyniku wymiany, jeżeli takie prawo nie przysługiwało mu względem
nieruchomości poddanej wymianie.
W konsekwencji za uzasadniony należało uznać podniesiony przez
skarżącego zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy § 24 r.p.k.w. przez jego błędną
wykładnię i w konsekwencji nie zastosowanie.
6
Zachodziły zatem podstawy do uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz
postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).