Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 395/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "P."
przeciwko B. Ł.-P., M. P., K. P. i E.P.
o zezwolenie na sprzedaż w drodze licytacji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 kwietnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej B. Ł.-P. od wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 kwietnia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed Sądem
Apelacyjnym i przekazuje temu sądowi sprawę do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 24 września 2007 r., zezwolił
powodowej Spółdzielni Mieszkaniowej „P.” na sprzedaż w drodze licytacji według
kodeksu postępowania cywilnego lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ul. H.
67, co do którego spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przysługiwało Z. P. W
ten sposób Sąd Okręgowy uwzględnił w całości powództwo skierowane przeciwko
B. i Z. małżonkom P., oparte na treści art. 1710
ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz art. 16 ustawy o własności lokali. Zgodnie z brzmieniem
pierwszego artykułu, w przypadku rażącego lub uporczywego wykraczania osoby
korzystającej z lokalu przeciwko porządkowi domowemu albo niewłaściwego
zachowania tej osoby czyniącego korzystanie z innych lokali lub nieruchomości
wspólnej, przepis art. 16 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali
stosuje się odpowiednio, co oznacza, że w takich sytuacjach spółdzielnia
mieszkaniowa może w postępowaniu cywilnym zgłosić żądanie sprzedaży lokalu w
drodze licytacji publicznej na podstawie przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego o egzekucji z nieruchomości.
Według ustaleń Sądu Okręgowego, w okresie ostatnich kilku lat w przedmiotowym
mieszkaniu zamieszkiwali wyłącznie pozwani. Ich trzy córki K., M. i E. mieszkają
razem w innym lokalu. Najmłodsza z nich, E. urodzona w 1991 r., przeprowadziła
się do starszych sióstr w 2006 r. na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego,
który umieścił ją w rodzinie zastępczej u siostry K. P. Od 2003 r. inni lokatorzy
budynku zgłaszali do spółdzielni skargi na pozwanych ze względu na fetor
wydostający się z zajmowanego przez nich mieszkania. Przyczyną tego stanu
rzeczy było utrzymywanie przez pozwaną w mniejszym pokoju dużej liczby różnego
rodzaju zwierząt futerkowych oraz nadmiernie nagromadzenie psującej się
żywności. Sytuacji nie poprawiły ani kontrole weterynaryjne, ani zorganizowane
przez spółdzielnię wywózki śmieci z mieszkania oraz jego dezynsekcja i
dezynfekcja. Dlatego Sąd Okręgowy uznając za spełnione wszystkie przesłanki z
zastosowania wymienionych norm zezwolił na sprzedaż lokalu przydzielonego
pozwanemu w grudniu 1981 r.
Oboje pozwani wnieśli 28 września 2007 r. o doręczenie odpisu wyroku Sądu
Okręgowego wraz z uzasadnieniem (k.- 139). Dnia 8 października 2007 r. zmarł
pozwany Z. P. o czym współpozwana B. Ł. – P. zawiadomiła Sąd dnia 6 listopada
3
2007 r. przy składaniu apelacji. Postanowieniem z dnia 8 listopada 2007 r. Sąd
Okręgowy zawiesił postępowanie. Pismo sądowe przeznaczone dla Z. P.órki,
zawierające odpis wyroku wraz z uzasadnieniem zostało wysłane 17 października
2007 r. i było dwukrotnie awizowane, a następnie zarządzeniem przewodniczącego
z dnia 12 listopada 2007 r. zostało pozostawione w aktach ze skutkiem doręczenia.
Wobec wskazania przez pozwaną następców prawnych (spadkobierców) zmarłego
Z. P. jego córki K., M. oraz E., Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 12 grudnia
2007 r. podjął postępowanie w sprawie. Od chwili podjęcia postępowania wszystkie
pisma sądowe były kierowane do następców prawnych Z. P., w tym także
bezpośrednio do E. P. (k.-181, 211, 221).
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2008 r. oddalił apelację wniesioną
przez pozwaną B. Ł. – P. uznając, że żądanie spółdzielni nie stanowiło
zarzucanego w apelacji nadużycia prawa.
Od tego wyroku skargę kasacyjną wniosła pozwana B. Ł. – P. Oparła ją na obu
podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. a przede wszystkim zarzuciła
nieważność postępowania z tej przyczyny, że nie ustanowiono dla niej
pełnomocnika lub kuratora pomimo, iż jest osobą ułomną w znaczeniu art. 183 k.r. i
op. Jako drugą przyczynę nieważności postępowania pozwana podała nie
doręczenie pozwanym M. P., K. P. oraz małoletniej E. P. odpisu wyroku Sądu
pierwszej instancji wraz z uzasadnieniem pomimo, iż Z. P.a zmarł 8 października
2007 r. a pismo dla niego przeznaczone zostało uznane za doręczone 12 listopada
2007 r. Poza tymi idącymi najdalej zarzutami pozwana wskazała, że doszło do
naruszenia art. 213 § 1, 227, 328 § 2, 316 § 1 k.p.c. oraz art. 180 § 1 pkt 1 w zw. z
§ 112 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin
urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2007 r., Nr 38, poz. 249). W ramach
naruszenia prawa materialnego pozwana zarzuciła błędną wykładnię art. 1710
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 16 ustawy o własności lokali oraz
niezastosowanie art. 5 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do oceny najpoważniejszych zarzutów skargi
kasacyjnej, które miały prowadzić do nieważności postępowania trzeba
4
przypomnieć, że wzięcie w postępowaniu kasacyjnym pod rozwagę - z urzędu lub
na zarzut – nieważności postępowania może dotyczyć tylko nieważności
postępowania przed sądem drugiej, natomiast uchybienie sądu drugiej instancji,
polegające na niewzięciu pod rozwagę – z urzędu lub w ramach zarzutu
apelacyjnego – nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji,
stanowi usprawiedliwioną podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c., tylko wtedy, gdy mogło to mieć wpływ na wynik sprawy (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r. III CK 38/04, nie publ.; oraz wyroki
z dnia 21 listopada 1997 r., I CKN 825/97, OSNC 1998/5/81 oraz z dnia 10 lutego
1998 r., II CKN 600/97, OSP 1999/3/58). Poza tym prawidłowo sformułowany
zarzut skargi kasacyjnej, który odnosi się do wadliwości postępowania w pierwszej
instancji powinien zawierać wskazanie normy procesowej, którą naruszył sąd
odwoławczy. W przypadku nieważności dotychczasowego postępowania będzie to
art. 386 § 2 k.p.c.
Przypomnienie tych zasad jest istotne albowiem wskazane w skardze kasacyjnej
uchybienia, pomimo iż obejmują swym zasięgiem postępowanie przed Sądem
Okręgowym, ograniczają się do przytoczenia treści art. 379 pkt 2 i 5 k.p.c.
Z tej przyczyny uchyla się spod oceny kasacyjnej zarzut dotyczący wadliwości
postępowania przed sądem pierwszej instancji w zakresie doręczenia odpisu
wyroku wraz z uzasadnieniem dotychczasowemu pozwanemu, który już nie żył
w chwili wysłania pisma sądowego zawierającego wymienione dokumenty.
Inne podniesione w tej części skargi kasacyjnej okoliczności podlegają
ocenie tylko dlatego, że obejmują także postępowanie przed sądem drugiej
instancji. Skarżąca, jako osoba fizyczna ma zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c. zdolność
sądową. Według wymienionego w skardze kasacyjnej art. 183 § 1 k.r. i op. w wersji
obowiązującej przed dniem 7 października 20008 r. (patrz ustawa z dnia 9 maja
2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego Dz. U. Nr 121, poz.
831), a do takiej stylistyki nawiązuje skarżąca, ustanowienie kuratora dla osoby
ułomnej następowało na żądanie tej osoby. Ustanowiony w ten sposób kurator miał
służyć pomocą osobie ułomnej do prowadzenia spraw, ale nie był przedstawicielem
ustawowym tej osoby (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja
5
1995 r., III CRN 22/95, OSNC 1985/9/134). Poza tym realizacja normy art. 183 k.r.
i op. należy do sądu opiekuńczego a nie do sądu prowadzącego postępowanie
w niniejszej sprawie. Pozwana B. Ł. – P.a w postępowaniu przed sądem drugiej
instancji działała sprawnie. Osobiście sporządzała pisma procesowe. Jej
nieporadność związana ze sposobem korzystania z mieszkania nie przekładała się
na proces cywilny i nie zagrażała jej interesom. Wobec tego brak było podstaw do
uznania pozbawienia jej możności obrony przez brak odpowiedniego pouczenia o
potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 6 listopada 1996 r. II UKN 7/96, OSNP 1997/11/200 oraz z dnia 19 czerwca
1998 r., II UKN 102/98, OSNP 1999/12/408 ).
Pomimo tych uwag wystąpiła w sprawie okoliczność, którą Sąd Najwyższy
musi stosownie do treści art. 39813
§ 1 k.p.c. wziąć pod rozwagę z urzędu, która
nakazuje uznać, że postępowanie przed sądem drugiej instancji było nieważne.
Nie ulega wątpliwości, że od chwili śmierci pozwanego Z. P. w dalszym
postępowaniu uczestniczy między innymi małoletnia E. P. urodzona 25 czerwca
1991 r. Jej status procesowy wynikający z wieku i ograniczenia zdolności do
czynności prawnych określa art. 65 § 1 k.p.c. oraz art. 66 k.p.c. Pomijając
wyjątkowe rozwiązanie z § 2 tego artykułu, które można pominąć ze względu na
stan faktyczny sprawy, z treści wymienionych przepisów wynika, że osoba fizyczna
nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnej
nie ma zdolności procesowej a czynności procesowe może podejmować tylko
przez swego przedstawiciela ustawowego, który powinien być powiadamiany
o wszelkich terminach posiedzeń, któremu należy doręczać pisma procesowe
kierowane do strony nie mającej zdolności procesowej. Dlatego wadliwe były
doręczenia pism sądowych i procesowych bezpośrednio dla małoletniej E. P. W ten
sposób, będąca stroną procesu małoletnia E. P.a, pomimo braku zdolności
procesowej, nie miała w tym postępowaniu przedstawiciela ustawowego,
za którego pośrednictwem mogłaby dokonywać czynności procesowych. Jest to na
tyle istotne uchybienie sądu drugiej instancji, że zgodnie z art. 379 pkt 2 k.p.c.
prowadzi do nieważności postępowania przed tym sądem. Nie ma przy tym
znaczenia, że w tej samej sprawie i po tej samej stronie procesowej występowały
osoby, które potencjalnie mogłyby dokonywać czynności procesowych za
6
małoletnią współpozwaną albowiem osoby te nie uczestniczyły w postępowaniu,
jako jej przedstawiciele ustawowi. Już tylko z tej przyczyny należało uchylić
zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi drugiej
instancji.
Wymaga podkreślenia, że w związku ze śmiercią Z. P. i wstąpieniem w jego
miejsce ustawowych spadkobierców ujawnił się nowy stan faktyczny, który
powinien uwzględnić i rozważyć Sąd Apelacyjny, zwłaszcza, ze względu na
dotkliwe skutki dla osób, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, ze
względu na zachowanie osób korzystających z tego lokalu.
W związku z zawartym w skardze kasacyjnej zarzutem dotyczącym
naruszenia art. 1710
ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w związku z art. 16
ust. 1 ustawy o własności lokali należy wskazać, że surowe sankcje zawarte w tych
normach prawnych są konsekwencją zachowań osób korzystających
z przedmiotowego lokalu. Najczęściej będzie to właściciel lub inna osoba, której
przysługuje określone prawo do lokalu ale nie można wykluczyć, że z mieszkania
spółdzielczego korzystać będą domownicy lub inne osoby na podstawie stosunków
obligacyjnych a negatywne konsekwencje ich zachowań może ostatecznie ponieść
osoba, której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu.
Ponieważ ze wskazanych przyczyn zaskarżone orzeczenie zostało wydane
w nieważnym postępowaniu, Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 2 w związku
z art. 39821
k.p.c. orzekł jak wyżej znosząc dotknięte nieważnością postępowanie
przed sądem drugiej instancji.
jz