Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 14 maja 2009 r., I CSK 427/08
Na podstawie art. 1821
§ 1 k.p.c. umorzeniu podlegają postępowania tylko
w tych sprawach, w których dochodzone roszczenia mogą być zgłaszane i
uznawane w postępowaniu upadłościowym.
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Wojciech Katner
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa reprezentowanego
przez Prezydenta m.st. W. przeciwko syndykowi masy upadłości Przedsiębiorstwa
Państwowego W. Wytwórni Wódek "K." w W. o wydanie nieruchomości, po
rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 maja 2009 r. skargi kasacyjnej
strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16
czerwca 2008 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy Warszawa-Praga postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2008 r.
podjął postępowanie w sprawie z powództwa Skarbu Państwa przeciwko
W. Wytwórni Wódek „K. w W. o wydanie nieruchomości, zawieszone do czasu
zakończenia wniesionej przez pozwanego sprawy o zasiedzenie spornych
nieruchomości i umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art. 1821
§ 1 k.p.c.,
ze względu na ogłoszoną upadłość likwidacyjną pozwanego.
Zażalenie powoda zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 16 czerwca 2008 r., który uznał, że ze wszczęcia przez stronę
pozwaną sprawy o zasiedzenie wynika, iż „nie kwestionuje ona co do zasady braku
tytułu prawnego do przedmiotowej nieruchomości, wobec czego pomiędzy stronami
nie ma sporu dotyczącego prawa własności”. Z tego względu postępowanie zostało
prawidłowo umorzone, a strona powodowa może dochodzić ochrony swoich praw
przez złożenie wniosku o wyłączenie nieruchomości z masy upadłości.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 1821
§ 1, art. 385 w
związku z art. 397 § 2 i art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c., a także art. 144
ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr
60, poz. 535, ze zm. – dalej: „Pr.u.n.”) i wniósł o jego uchylenie oraz przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 1821
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c., jeżeli ogłoszono upadłość
obejmującą likwidację majątku pozwanego, a postępowanie dotyczy masy
upadłości, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania. Kategoryczność
tego sformułowania może sugerować, że umorzeniu podlega każde postępowanie
sądowe prowadzone w chwili ogłoszenia upadłości, byleby tylko „dotyczyło masy
upadłości”. Tak szerokie ujęcie zakresu przedmiotowego umorzenia postępowań
prowadzonych przeciwko pozwanemu, wobec którego ogłoszono upadłość
likwidacyjną, jest jednak nieprawidłowe. Przede wszystkim pozostaje w
sprzeczności z istotą postępowania upadłościowego, która – najkrócej rzecz
ujmując – polega na zgłaszaniu przez wierzycieli swoich wierzytelności względem
upadłego, ustaleniu listy tych wierzytelności, a następnie ich zaspokojeniu w
kolejności ustalonej w art. 342 Pr.u.n. Należy podkreślić, że zgłoszeniu na listę
wierzytelności nie podlega każde roszczenie, które było dochodzone przed sądem
przeciwko pozwanemu zanim ogłoszono względem niego upadłość.
Powszechnie przyjmuje się, że istnieją trzy grupy wyłączeń. Wyłączenie
pewnych kategorii wierzytelności z postępowania o zgłoszenie i ustalenie listy
przewidują wyraźnie art. 63-67 Pr.u.n., a w piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się, że
masy upadłości nie dotyczą także postępowania o roszczenia niemajątkowe oraz –
mimo charakteru majątkowego – sprawy o alimenty. Ponadto, niezależnie od
rozbieżności doktrynalnych odnoszących się do pojęcia wierzytelności, nie ma
wątpliwości, że jest to kategoria właściwa stosunkom zobowiązaniowym, której
wyróżnikiem jest względny charakter prawa podmiotowego. Z tej przyczyny nie
można uznać za wierzytelności roszczeń z tytułu ochrony przysługującej w wypadku
naruszenia praw podmiotowych bezwzględnych, których przykładem jest roszczenie
windykacyjne. Skoro zaś roszczenia te nie są wierzytelnościami, to mimo że – jak to
ujmuje art. 1821
§ 1 k.p.c. – niewątpliwie „dotyczą masy upadłości”, nie ma
uzasadnionych podstaw do tego, aby postępowania w tych sprawach podlegały
umorzeniu z chwilą ogłoszenia upadłości likwidacyjnej pozwanego.
Za odmiennym stanowiskiem, prezentowanym w zaskarżonym wyroku, nie
przemawia argumentacja Sądu Apelacyjnego, odwołująca się do możliwości
dochodzenia w postępowaniu upadłościowym wyłączenia określonego przedmiotu z
masy upadłości. Trzeba podkreślić, że w razie nieuwzględnienia wniosku o
wyłączenie (art. 72 Pr.u.n.), powodowi przysługuje wprawdzie uprawnienie do
wniesienia powództwa o wyłączenie (art. 74 Pr.u.n.), jednakże ze względu na
przewidziane w tym przepisie ograniczenia zarówno co do możliwości zgłaszania
podstaw tego powództwa, jak i terminu do jego wniesienia ochrona praw
właścicielskich w postępowaniu upadłościowym jest słabsza od ochrony w procesie
windykacyjnym. Ponadto nowy pozew podlega nowym opłatom, gdyż koszty
sprawy, w której postępowanie umorzono, podlegają także umorzeniu (art. 182 § 4
k.p.c.).
Z tych względów sformułowaniu, którym ustawodawca posłużył się w art. 1821
§
1 k.p.c., nie można nadawać tak szerokiego rozumienia, jakie wynika z brzmienia
tego przepisu, a więc że umorzeniu podlegają postępowania we wszystkich
toczących się sprawach, które dotyczą masy upadłości. Trafność tego poglądu
potwierdza brzmienie art. 1821
§ 2 k.p.c., w którym mowa jest wyraźnie i precyzyjnie
o „odmowie uznania wierzytelności”. Z tego względu prawidłowego odczytania
znaczenia normy art. 1821
§ 1 k.p.c. można dokonać tylko w kontekście
systemowym, tj. uwzględniając treść całego przepisu art. 1821
k.p.c. oraz odnosząc
się do istoty i celu postępowania upadłościowego. Prowadzi to do wniosku, że
umorzeniu na podstawie art. 1821
§ 1 k.p.c. podlegają tylko postępowania w tych
sprawach, w których dochodzone roszczenia mogą być zgłaszane i uznawane
wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, a więc takie, które w doktrynie
określa się obrazowo mianem „wierzytelności upadłościowych”. Podobne
stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 października 2008 r., III CSK
120/08 (nie publ.), trafnie podkreślając, że przepisu tego, jako normy szczególnej,
nie powinno się wykładać rozszerzająco.
Oznacza to, że podstawowy zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 1821
§ 1
k.p.c. okazał się uzasadniony, co uzasadnia uwzględnienie skargi (art. 38914
k.p.c.).