Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 32/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Z. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej "E." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o
ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 27 sierpnia 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27
sierpnia 2008 r. oddalił apelację Z. T. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 października 2007 r. w sprawie z jego
odwołania, przy udziale zainteresowanej E. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 lutego
2005 r. stwierdzającej, że odwołujący się nie podlega ubezpieczeniom społecznym
jako pracownik z tytułu zatrudnienia u zainteresowanej od dnia 21 czerwca 2004 r.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia
faktyczne Sądu Okręgowego, z których wynikało, że umowa o pracę między
odwołującym się i zainteresowaną Spółka zawarta została dla pozoru, bowiem ze
zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że odwołujący nie świadczył pracy
na warunkach wynikających z tej umowy. Za Sądem Okręgowym stwierdził, że
zawarcie fikcyjnej umowy o pracę nie wywołało skutków prawnych po postacią
objęcia odwołującego się pracowniczym ubezpieczeniem społecznym na podstawie
art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznym (jednolity tekst: Dz. U. z 2007 Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Skarga kasacyjna odwołującego się podniosła zarzut naruszenia przepisów
postępowania – art. 378 § 1 k.p.c., art. 379 pkt 4 k.p.c., art. 323 k.p.c. i art. 386 § 2
k.p.c. oraz art. 47 § 1 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do dnia 7 października
2005 r., w związku z art. 4 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ustroju
sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 169, poz. 1413)
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że Sąd Apelacyjny nie dostrzegł
nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym, którą był zobowiązany
uwzględnić z urzędu w myśl art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c. Nieważność
postępowania polegała na tym, że Sąd Okręgowy przeprowadził ostatnią rozprawę
w składzie jednego sędziego zawodowego i bez udziału ławników, chociaż przepisy
3
intertemporalne wskazywały, że powinien prowadzić sprawę w składzie ławniczym.
Następnie Sąd odroczył wydanie wyroku i ogłosił go w składzie ławniczym.
W odpowiedzi na skargę pozwany organ rentowy wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy.
Do 6 października 2005 r. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z
ówczesnym brzmieniem art. 47 § 1 k.p., rozpoznawane były w składzie jednego
sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników. Zmiana tego przepisu
dokonana ustawą z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ustroju sądów
powszechnych oraz niektórych innych ustaw, wprowadziła od 7 października
zasadę, że sprawy te są rozpoznawane w składzie jednego sędziego. Zgodnie
natomiast z art. 4 tej ustawy do postępowań w sprawach wszczętych i
niezakończonych prawomocnym orzeczeniem do dnia wejścia w życie ustawy,
które według przepisów dotychczasowych były rozpoznawane z udziałem
ławników, stosuje się przepisy dotychczasowe. Na podstawie tego przepisu
składem właściwym w niniejszej sprawie był skład jednego sędziego jako
przewodniczącego i dwóch ławników. Naruszenie tego przepisu stanowi o
nieważności postępowania wskazanej w art. 379 pkt 4 k.p.c. Również wdanie
wyroku w innym składzie niż ten, który uczestniczył w rozprawie bezpośrednio
poprzedzającej ogłoszenie wyroku prowadzi do takiej nieważności. Jak stwierdził
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 lutego 2007 r. , III CZP 160/06 (OSNC 2008
nr 1, poz. 7), zgodnie z art. 323 k.p.c., wyrok może być wydany jedynie przez
sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie
wyroku. Przepis ten pozostaje w ścisłym związku z obowiązującą w postępowaniu
cywilnym zasadą bezpośredniości, której istota polega na tym, że sąd
rozstrzygający sprawę zapoznaje się bezpośrednio z żądaniami i twierdzeniami
stron oraz przeprowadzonymi w toku postępowania dowodami. Uregulowanie
przyjęte w tym przepisie - zważywszy na brak w postępowaniu cywilnym instytucji
ciągłości rozprawy, a także możliwość jej prowadzenia niekoniecznie przed tym
4
samym składem sądu - wyznacza minimalny zakres i nieprzekraczalne granice
realizacji zasady bezpośredniości. Inny przepis poświęcony wydaniu wyroku
stanowi, że sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów, która obejmuje
dyskusję, głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem i zasadniczymi
powodami rozstrzygnięcia oraz spisanie sentencji wyroku (art. 324 § 1 k.p.c.). Z
punktu widzenia rozważanej kwestii oraz przepisu art. 326 § 3 k.p.c.
poświęconego sposobowi ogłoszenia wyroku podkreślenia wymaga, że naradą
nad wyrokiem objęte są - co expressis verbis wynika z art. 324 § 1 k.p.c. -
"zasadnicze powody rozstrzygnięcia". Wydanie wyroku jest aktem złożonym pod
względem prawnym i psychologicznym, obejmującym naradę, podczas której
sędziowie, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio
wydanie wyroku (verba legis), ujawniają swoje poglądy na przedmiot sprawy, a
także głosowanie i sporządzenie sentencji oraz jej podpisanie (wydanie wyroku
sensu stricto).
Istotnie z protokołu rozprawy przeprowadzonej przed Sądem Okręgowym w
dniu 9 października 2007 r. wynika, że odbyła się ona jedynie z udziałem sędziego
zawodowego. Następnie zaś ogłoszony w dniu 16 października 2007 r. wyrok
podpisany został przez tego samego sędziego i dwóch ławników. Umknęło to
uwadze Sądu drugiej instancji, w związku z czym nie rozważał on powyższego
uchybienia w kontekście ewentualnej nieważności postępowania, którą miał
obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono w
myśl art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.