Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 60/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Okręgowego
w K.
przeciwko "W." S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 3 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 8 lipca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 24 października 2007 r. zasądził od
pozwanego „W.” S.A. na rzecz powoda Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w K.
kwotę 1.939.859 zł z odsetkami tytułem odszkodowania ubezpieczeniowego.
Sąd ustalił, że tę kwotę Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 17 lutego 2006
r. zasądził na rzecz powoda od notariusz A.O. Pobierała ona od stron czynności
notarialnych opłaty sądowe od wniosku o wpis do księgi wieczystej i ich nie
przekazała właściwemu sądowi rejonowemu. Egzekucji tej należności strony
powodowej nie udało się dokonać. Pozwany Zakład, który zawarł z notariusz A.O.
umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej notariuszy,
odmówił wypłaty odszkodowania.
Sąd uznał, że czynnością notarialną w rozumieniu art. 19a ustawy z dnia
14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz.
1158 - dalej: "pr. not.") jest również pobieranie i odprowadzanie przez notariuszy
opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej. Szkoda wyrządzona
przez notariusza Skarbowi Państwa na skutek nieodprowadzenia tych opłat jest
zatem objęta obowiązkowym ubezpieczeniem OC notariuszy.
Zarówno ustalenia Sądu Okręgowego, jak i jego rozważania prawne zostały
przez Sąd Apelacyjny uznane za prawidłowe, toteż apelacja pozwanego Zakładu
została wyrokiem tego Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. oddalona. Sąd w sentencji
zaznaczył, że pozwany odpowiedzialność wobec Skarbu Państwa ponosi in
solidum wraz z notariuszem. Nie podzielił argumentów, że przekazanie przez
notariusza opłat właściwemu sądowi rejonowemu (art. 7 § 2 in. fine pr. not. ) nie jest
czynnością notarialną.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego – oparta na
obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 19a w zw. z art.
1 § 1 i 79 Pr. not., a także art. 233 § 1 i 328 § 2 k.p.c., i zmierza do uchylenia
powyższego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności, o których mowa w art. 1 § 1
Pr. not., jest zgodnie z art. 19a tej ustawy obowiązkiem notariusza. Celem umowy
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, której istotę określają przepisy art. 822
§ 1-4 k.c., jest - z jednej strony - udzielenie ochrony ubezpieczeniowej
odpowiedzialnemu za szkodę przez przejęcie przez ubezpieczyciela ciężaru
negatywnych konsekwencji majątkowych wyrządzonej szkody, spoczywających
bezpośrednio na jej sprawcy i będących skutkiem ponoszenia przezeń
odpowiedzialności cywilnej za tę szkodę, oraz - z drugiej strony - wzmocnienie
ochrony interesów osoby trzeciej, poszkodowanej w wyniku wypadku
ubezpieczeniowego.
Na podstawie art. 822 § 4 k.c. uprawniony do odszkodowania może
dochodzić roszczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń (actio directa),
co chroni go przed skutkami ewentualnego braku możliwości uzyskania pełnego
zaspokojenia ze względu na sytuację majątkową podmiotu bezpośrednio
odpowiedzialnego za szkodę.
Notariusz dokonuje następujących czynności (do których strony są albo
wprost zobowiązane przez normy, albo którym dla wzmocnienia ochrony swoich
praw mogą nadać formę notarialną – art. 1 § 1 Pr. not.): 1) sporządza akty
notarialne, 2) sporządza poświadczenia, 3) doręcza oświadczenia, 4) zapisuje
protokoły, 5) sporządza protesty weksli i czeków, 6) przyjmuje na przechowanie
dokumenty, pieniądze i papiery wartościowe, 7) sporządza wpisy, odpisy i wyciągi
dokumentów, 8) sporządza, na żądanie stron, projekty aktów, oświadczeń i innych
dokumentów, 9) sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów
(art. 79 w związku z art. 1 Pr. not.). W myśl art. 2 § 2 Pr. not. czynności notarialne,
dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu
urzędowego. Związane jest więc z nimi domniemanie prawne zarówno ich
legalności, jak i publicznej wiarygodności.
Stosownie do art. 92 § 4 Pr. not., jeżeli akt notarialny w swej treści zawiera
przeniesienie, zmianę lub zrzeczenie się prawa ujawnionego w księdze wieczystej
lub ustanowienie prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bądź
4
obejmuje czynność przenoszącą własność nieruchomości, choćby dla tej
nieruchomości nie była prowadzona księga wieczysta, notariusz sporządzający akt
notarialny jest obowiązany zamieścić w tym akcie wniosek o dokonanie wpisu
w księdze wieczystej zawierający wszystkie dane wymagane przepisami kodeksu
postępowania cywilnego. Notariusz jest obowiązany przesłać z urzędu sądowi
właściwemu do prowadzenia ksiąg wieczystych wypis aktu notarialnego
zawierający wniosek o wpis do księgi wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi
podstawę wpisu, w terminie trzech dni od sporządzenia aktu. Notariusz zgodnie
z art. 7 § 2 Pr. not., pobiera także opłatę sądową od wnioskodawców, jeżeli
wniosek o wpis do księgi wieczystej (o którym mowa w art. 92 § 4) podlega opłacie
sądowej. Szczegółowe zasady pobierania opłat oraz sposób i termin ich
przekazywania sądom, zostały określone w rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2001 r. w sprawie pobierania przez notariuszy
opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej zamieszczanych w aktach
notarialnych (Dz. U. Nr 90, poz. 1011 ze zm. - dalej "rozporządzenie"), wydanym na
podstawie delegacji przewidzianej w art. 7 § 3 Pr. not. Stosownie do § 4 ust. 1 i 2
rozporządzenia notariusz pobrane opłaty przekazuje dokonując wpłat na rachunek
bankowy właściwego sądu rejonowego lub bezpośrednio w kasie tego sądu
w terminie do 7 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym została
pobrana opłata). Notariusz w tych określonych ustawowo ramach działa z urzędu
jako organ pomocniczy sądów.
W świetle wskazanych rozwiązań ustawowych pośrednictwa notariusza
w zakresie przekazania sądowi należnej opłaty sądowej niepodobna utożsamiać
z czynnością notarialną, czy też czynnością dokonywaną przy wykonywaniu
czynności notarialnej. Wychodząc z odmiennego założenia Sąd Apelacyjny błędnie
uznał, że to pośrednictwo objęte jest obowiązkowym ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej notariuszy.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.