Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 478/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa C. Spółki z o.o.
przeciwko T. Spółce z o.o.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 sierpnia 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną; zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód – C. Spółka z o.o. domagał się zapłaty od pozwanego –T. Spółki z
o.o. kwoty 119.863,86 zł z odsetkami tytułem wynagrodzenia za świadczenie usług
w zakresie zarządzania nieruchomością opisaną bliżej w pozwie. Kwota ta została
zasądzona w nakazie zapłaty w postępowaniu upominawczym. W sprzeciwie od
tego nakazu strona pozwana domagała się oddalenia powództwa. Sąd Okręgowy
oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń faktycznych.
W dniu 2 maja 2003 r. zawarta została umowy pomiędzy G. Spółką z o.o. a
F. Spółką z o.o. (po zmianie nazwy: C. Spółka z o.o.). Umowa ta obejmowała
zarząd budynkiem użytkowym, położonym w W., a także świadczenie innych usług
związanych z tą nieruchomością. Strony ustaliły w umowie stosowne
wynagrodzenie ryczałtowe. W wyniku umowy zawartej w dniu 3 listopada 2004 r.
pomiędzy stronami umowy z dnia 2 maja 2003 r. a T. Spółka z o.o., ten ostatni
podmiot wszedł w miejsce G. Spółka z o.o., nabywając uprawnienia z umowy
i przejmując zobowiązania z tejże umowy. Odpowiednie należności strony
powodowej wobec strony pozwanej objęte były odpowiednimi fakturami. W dniu
24 maja 2007 r. strona pozwana na mocy umowy przelewu z podmiotem nie
występującym w sporze (V. SA) nabyła wobec powoda wierzytelność pieniężną (w
wysokości 50.000 euro) wynikającą z umowy pożyczki, zawartej pomiędzy
powodem (jako pożyczkobiorcą) i V. S.A. (jako pożyczkodawcą). Przelew
obejmował wymagalną wierzytelność pożyczkową. Zgodnie z pkt 11 umowy
pożyczki (z dnia 21 września 2005 r.), strony przewidywały dopuszczalność
przelewu wierzytelności pożyczkodawcy. Zawiadomienie o przelewie strona
powodowa otrzymała dnia 12 czerwca 2007 r. Scedowana wierzytelność była
wymagalna, ponieważ strona powodowa w dniu 26 marca 2007 r. otrzymała od
pożyczkodawcy wezwanie do spełnienia świadczenia z tytułu umowy pożyczki do
dnia 30 marca 2007 r. Wraz z zawiadomieniem o cesji strona pozwana złożyła
stronie powodowej pierwsze oświadczenie o potrąceniu (w dniu 12 czerwca 2007
r.) w piśmie z dnia 30 lipca 2007 r. Strona pozwana wypowiedziała umowę
3
o zarząd budynku. Następne oświadczenia o potrąceniu nastąpiły w dniu 3 sierpnia
i 6 sierpnia 2007 r. (ostatecznie – w sprzeciwie od nakazu zapłaty).
W ocenie Sądu Okręgowego, doszło do skutecznego umorzenia objętej
pozwem wierzytelności w wyniku podniesienia przez pozwanego zarzutu
potrącenia. Wierzytelność (nabyta na podstawie cesji) była wymagalna w chwili
składania przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu.
Apelacja strony powodowej została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił
zasadnicze ustalenia Sądu Okręgowego. Stwierdził, że Sąd pierwszej instancji
rozpoznał istotę sprawy. Skoro zarzut potrącenia został podniesiony przez
pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty, to strona pozwana – chcąc podważyć
ten zarzut – uprawniona była do zgłoszenia stosownych twierdzeń i wniosków
dowodowych w odpowiedzi na sprzeciw. W piśmie z dnia 19 września 2007 r.
(odpowiedzi na sprzeciw) strona powodowa nie twierdziła, ze doszło do
przedłużenia terminu zwrotu pożyczki; podnosiła jedynie to, iż nie nastąpiły
podstawy do wypowiedzenia umowy pożyczki przewidziane w § 8 tej umowy.
Zgłaszane przez powoda wnioski dowodowe były po części spóźnione, po części –
nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Apelacyjny nie uwzględnił też
wniosków o dopuszczenie w postępowaniu apelacyjnym dowodów z dokumentów
załączonych do apelacji na okoliczność nieskuteczności oświadczenia cedenta,
skoro po raz kolejny złożył oświadczenie o wypowiedzeniu pożyczki w późniejszym
terminie. Według Sądu drugiej instancji, przedmiotem dowodu mogą być tylko fakty,
a nie ich interpretacja. Ponadto przedłożone dokumenty nie miały znaczenia dla
ustalenia okoliczności faktycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, objęta cesją wierzytelność i przedstawiona
następnie do potrącenia była wierzytelnością wymagalną. Wniosek taki wynika
z treści § 3 umowy pożyczki, który przewidywał, że kwota pożyczki oraz wszelkie
narosłe i nie zapłacone odsetki będą płatne w rok po dacie zawarcia umowy,
tj. po dniu 21 września 2005 r. Ciężar dowodu wyznaczenia przez pożyczkodawcę
(cedenta) innego terminu spłaty pożyczki w pisemnym zawiadomieniu spoczywał
na powodzie (art. 6 k.c.). Powód w odpowiedzi na sprzeciw od nakazu zapłaty
nawet nie twierdził, iż doszło do przedłużenia udzielenia pożyczki. Z samego faktu
4
nie zażądania spłaty pożyczki w terminie nie można wyprowadzać wniosku,
że doszło do przedłużenia umowy pożyczki i to na określony termin.
W skardze kasacyjnej strony powodowej podnoszono zarzuty naruszenia
przepisów postępowania cywilnego, tj. art. 229 k.p.c., art. 231 k.p.c., art. 47912
§ 1
k.p.c. i art. 1143 k.p.c. Wskazywano także na zarzuty naruszenia prawa
materialnego tj. art. 498 k.c. i 499 k.c. oraz art. 25 § 1 ustawy – prawo prywatne
międzynarodowe.
Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w całości
i uwzględnienia powództwa, ewentualnie - uchylenia zaskarżonego wyroku, a
także wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania, ewentualnie – uchylenia jedynie zaskarżonego wyroku
i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W postępowaniu kasacyjnym nie mogły być brane pod uwagę wywody
prawne dotyczące przepisów art. 73, 74 i 77 k.c., ponieważ nie zostały one
powołane wcześniej w ramach przytaczania przez skarżącego stosownej podstawy
skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 1 k.p.c.). Niezależnie od tego należy stwierdzić,
że strony umowy pożyczki mogłyby – w świetle prawa polskiego – dokonać zmiany
treści tej umowy także w sposób konkludentny.
2. Nie można podzielić zarzutu skarżącego, ze doszło do naruszenia art. 231
k.p.c. „poprzez nierozważenie domniemań faktycznych skonstruowanych przez
powoda i ich konsekwencji” procesowych. Po pierwsze, możliwość korzystania
z domniemania faktycznego stanowi uprawnienie sądu meriti i sąd ten ostatecznie
decyduje o tym, czy określone fakty (zdarzenia) można przyjąć za udowodnione
poprzez zastosowanie takiego domniemania. Po drugie, zarzut naruszenia art. 231
k.p.c. mógłby być ewentualnie wówczas brany pod uwagę, gdyby sąd meriti
dokonał ustaleń faktycznych stanowiących podstawę domniemania, na które
powoływałby się także skarżący (tożsamość podstawy domniemania faktycznego).
Tymczasem skarżący wskazuje na kilka (osiem) zdarzeń, które – jego zdaniem –
mogłyby stanowić właściwą podstawę domniemania faktycznego prowadzącego do
konkluzji o niewymagalności wierzytelności wynikającej z umowy pożyczki,
5
przedstawionej następnie do potrącenia. Takie zdarzenia nie zostały jednak objęte
ustaleniami faktycznymi obu Sądów. Po trzecie, przy ustalaniu wymagalności
naruszenia przedstawionego do potrącenia Sądy wzięły pod uwagę treść pkt 3
umowy pożyczki przewidującego terminu zwrotu sumy pożyczki (k. 113 akt sprawy)
i dokonywały ustaleń co do tego, czy nastąpił już taki termin (zob. pkt następny
uzasadnienia).
3. Według skarżącego, wskazywanie przez pozwanego na wypowiedzenie
umowy pożyczki (w sprzeciwie od nakazu zapłaty) oznacza jednocześnie
potwierdzenie przez tę stronę faktu „obowiązywania umowy pożyczki” (skarżącemu
chodzi zapewne o nienastąpienie terminu zwrotu pożyczki). Naruszenie art. 229
k.p.c. nastąpiło zatem „poprzez nieprzeanalizowanie konsekwencji przyznania
przez stronę faktu obowiązywania umowy pożyczki poza jej pierwotny okres
obowiązywania”. Taką konsekwencją powinno być – według skarżącego –
zwolnienie powoda z obowiązku dowodzenia faktu prolongaty terminu spłaty
pożyczki. Jeżeli ze wspomnianym wypowiedzeniem skarżący wiąże fakt
dorozumianego przesunięcia terminu spłaty pożyczki, to powinien powołać się
także na odpowiednie przepisy dotyczące interpretacji oświadczenia woli (art. 65 §
1 k.c.) i skutecznie zakwestionować stanowisko Sądów meriti w tym zakresie. To
samo odnosi się do sytuacji, w której skarżący z treści wezwania do zapłaty (z dnia
22 marca 2007 r.) próbuje wywieść intencję pożyczkodawcy (cedenta) prolongaty
terminu zwrotu pożyczki. Brak wspomnianego powołania się uniemożliwia w ogóle
kontrolę kasacyjną zaskarżonego wyroku w omawianym zakresie. W rezultacie za
prawidłowe należy uznać ustalenie Sądu Apelacyjnego, że nie doszło jednak do
sugerowanej prolongaty terminu zwrotu pożyczki, przewidzianego w pkt 3 umowy
pożyczki. Nie można zatem mówić o przyznaniu implicite przez pozwanego faktu
takiej prolongaty.
4. Według skarżącego, Sąd Apelacyjny naruszył przepis art. 47912
§ 1 k.p.c.
poprzez niezastosowanie zasad tzw. prekluzji dowodowej, ponieważ pozwany nie
podnosił wcześniej (w sprzeciwie od nakazu zapłaty) twierdzenia, iż „umowa
pożyczki wygasła”, a uczynił to dopiero na rozprawie. Bliższa motywacja tego
zarzutu wskazuje na to, że Sąd Apelacyjny, w ocenie skarżącego, rozważał kwestię
wymagalności roszczenia przedstawionego do potrącenia, mimo braku stosownego
6
twierdzenia ze strony pozwanego (cesjonariusza) w tym zakresie. Tymczasem
takiego twierdzenia można pośrednio doszukać się w treści wniesionego przez
pozwanego sprzeciwu, w którym podnosił on (powtarzał) zarzut potrącenia
scedowanej na jego rzecz wierzytelności z wierzytelnością powoda. Zarzut
potrącenia można bowiem skutecznie zgłosić wówczas, gdy wierzytelność
przedstawiona do kompensaty stała się już wymagalna w chwili dokonywania
potrącenia (art. 498 § 1 k.c. i art. 499 k c). Nie sposób zatem przyjmować, że
twierdzenie potrącającego (pozwanego) w zakresie powstania stanu wymagalności
roszczenia objęte zostały prekluzją dowodową przewidzianą w art. 47912
§ 1 k.p.c.
5. Prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu drugiej instancji oraz
niezakwestionowanie skutecznie przez skarżącego treści stosunku pożyczki
(por. pkt 3 umowy pożyczki) przesądza o tym, że nietrafne okazały się zarzuty
naruszenia art. 498 k c i art. 499 k.c. Skoro Sąd Apelacyjny ustalił pojawienie się
stanu wymagalności wierzytelności pożyczkowej zgłoszonej do potrącenia, a nie
kwestionowano pozostałych przesłanek dopuszczalności kompensaty, tym samym
istniały podstawy do skutecznego zgłoszenia takiej kompensaty ze skutkiem
określonym w art. 498 § 2 k.p.c.
W odpowiedzi pozwanego na skargę kasacyjną powoda trafnie wskazano na
to, że dla zastosowania materialnego prawa obcego dla określonego stosunku
obligacyjnego niezbędne jest ustalenie dokonania wyboru takiego prawa przez
strony (art. 25 § 1 prawa międzynarodowego prywatnego). Nie ma przy tym
znaczenie określenie samego charakteru prawnego aktu wyboru prawa obcego
(zdarzenie prawne czy czynność prawna o określonych właściwościach).
W treści uzasadnienia wyroków obu Sądów meriti brak ustaleń w omawianym
zakresie. Co więcej, powód nie powoływał się do czasu pojawienia się prekluzji
dowodowej (art. 47912
§ 1 k.p.c.) na to, że z racji poddania umowy pożyczki z dnia
21 września 2005 r. prawu luksemburskiemu (pkt 12 umowy), do umowy tej będą
miały zastosowanie odpowiednie przepisy luksemburskiego systemu prawa.
Powołanie się takie nastąpiło dopiero w skardze kasacyjnej w związku
z formułowaniem podstaw skargi. Wbrew sugestii skarżącego, dla skutecznego
poniesienia zarzutu naruszenia art. 25 § 1 prawa międzynarodowego prywatnego
7
nie wystarczy to, że tekst umowy pożyczki z odpowiednią klauzulą wyboru prawa
obcego znajdował się w aktach sprawy i sądy znały treść tej klauzuli.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
powoda jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.) i orzekł o kosztach postępowania.