Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 8/09
POSTANOWIENIE
Dnia 9 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku G.H.
przy uczestnictwie Gminy Z.
o wpis własności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 9 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w O. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 9 września 2008 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił
apelację wnioskodawczyni G.H. od postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia
24 lipca 2008 r., oddalającego wniosek o założenie księgi wieczystej dla
nieruchomości położonej w Z., stanowiącej działkę o obszarze 0.09.02 ha,
oznaczoną nr 74 z mapy 4, i o wpis prawa własności na rzecz wnioskodawczyni.
Istotne elementy stanu faktycznego stanowiącego podstawę orzeczenia
przedstawiały się następująco.
Nieruchomość określona we wniosku nie ma urządzonej księgi wieczystej,
ani zbioru dokumentów. Była ona objęta dawną księgą wieczystą KW tom [...],
jednak księgi te utraciły moc prawną. Poza tym dawne księgi z terenu właściwości
Sądu Rejonowego w K. zostały w 1997 r. po powodzi przekazane do Archiwum
Państwowego.
Wnioskodawczyni przedstawiła postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia
11 grudnia 2006 r. o stwierdzeniu nabycia spadku oraz dokumenty geodezyjne w
postaci wypisu z rejestru gruntów i wyciągu z wykazu zmian danych ewidencyjnych
obrębu Z. Postanowieniem tym Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po R.N.,
zmarłym dnia 11 października 1982 r. w Stanach Zjednoczonych Ameryki i tam
ostatnio zamieszkałym, w zakresie nieruchomości położonej w Z., obejmującej
działkę nr 74 arkusz z mapy 4 o obszarze 0.09.02 ha, dla której prowadzona była
księga wieczysta KW tom [...], na podstawie ustawy nabyły żona K.N. i córka G.H.
po ½ części oraz, że spadek po K.N., zmarłej dnia 30 marca 1986 r. w Stanach
Zjednoczonych Ameryki i tam ostatnio zamieszkałej, w zakresie nieruchomości
położonej w Z., obejmującej działkę nr 74 arkusz z mapy 4 o obszarze 0.09.02 ha,
dla której prowadzona była księga wieczysta KW tom [...], na podstawie ustawy
nabyła córka G.H. w całości.
Na skutek obwieszczenia zarządzonego w trybie § 24 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm. – dalej:
„rozporządzenie”), swoje prawo do przedmiotowej nieruchomości zgłosiła Gmina Z.,
3
która oświadczyła, że włada tą nieruchomością od 1945 r. i zamierza wystąpić o jej
zasiedzenie.
Sąd Okręgowy stwierdził, że podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji,
co do braku dostatecznego wykazania przez wnioskodawczynię swego prawa
własności. Podkreślił, że, zgodnie z art. 6266
§ 10 k.p.c., założenie księgi wieczystej
następuje z chwilą dokonania pierwszego wpisu, natomiast wymagania, jakim
powinien czynić zadość odnośny wniosek, zostały określone w § 19 – 25
rozporządzenia. Założenie księgi wieczystej może nastąpić, gdy prawo własności
tego, kto ma być wpisany w księdze, zostało dostatecznie wykazane. Wykazanie
następstwa prawnego z tytułu dziedziczenia przez przedstawienie orzeczenia
stwierdzającego nabycie spadku może nastąpić po osobie wpisanej do księgi
wieczystej. Jeżeli natomiast prawo własności ma być dopiero ujawnione
w zakładanej księdze wieczystej, obowiązkiem wnioskodawcy, jako spadkobiercy,
jest przedstawienie dokumentów potwierdzających fakt, że spadkodawca był
właścicielem nieruchomości, dla której ma być założona księga. Wnioskodawczyni,
przedstawiając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz dokumenty
wydane przez ewidencję gruntów i budynków Starostwa Powiatowego w K., nie
wykazała, że R. i K. małż. N. przysługiwało prawo własności nieruchomości.
Dokumenty geodezyjne, w których wskazano, że w dawnej księdze wieczystej KW
tom [...] byli oni ujawnieni jako właściciele, nie mogą stanowić dowodu prawa
własności. Ze względu na wyznaczony treścią art. 6262
§ 2 k.p.c., zakres kognicji
sądu wieczystoksięgowego, w tym także sądu drugiej instancji, nie było – zdaniem
Sądu Okręgowego – podstaw do zwracania się przez Sąd do Archiwum
Państwowego o nadesłanie uwierzytelnionej kserokopii dawnej niemieckiej księgi
wieczystej, prowadzonej dla spornej nieruchomości. Dawna księga wieczysta, która
utraciła moc prawną, nie jest księgą wieczystą w rozumieniu § 23 ust. 1
rozporządzenia i nie stanowi dokumentu, który sąd obowiązany jest wziąć pod
rozwagę z urzędu przy zakładaniu księgi wieczystej. Mimo to, stanowi dokument,
który może być podstawą dokonania wpisu w nowo zakładanej księdze, jednak jego
przedstawienie jest wyłącznie rzeczą wnioskodawcy.
W skardze kasacyjnej od powyższego postanowienia wnioskodawczyni,
powołując się na podstawę określoną w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., wnosiła o jego
4
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wskazała na
naruszenie § 20 ust. 1 rozporządzenia przez przyjęcie, że dokumentacja w postaci
wypisu i wyrysu oraz wyciągu z wykazu zmian danych ewidencyjnych, wydanych
przez Starostwo Powiatowe w K. na podstawie matrykuły, stanowiącej urzędowy
odpis dawnej niemieckiej księgi wieczystej, prowadzonej w przeszłości dla spornej
nieruchomości, nie stanowią „innych dowodów”, pozwalających na stwierdzenie
nabycia własności nieruchomości określonej we wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie można odmówić racji wywodom skarżącej, że, zgodnie z § 20
rozporządzenia, do wniosku o założenie księgi wieczystej powinny być dołączone
dokumenty stwierdzające nabycie własności nieruchomości określonej we wniosku
oraz dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości (ust. 1); jeżeli zaś
dokument stwierdzający nabycie własności zaginął lub uległ zniszczeniu,
a wnioskodawca nie ma urzędowo poświadczonego odpisu tego dokumentu,
powinien powołać inne dowody na stwierdzenie nabycia własności nieruchomości
określonej we wniosku (ust. 2). W § 20 ust. 2 rozporządzenia nie wskazano
katalogu dowodów dopuszczalnych w postępowaniu dotyczącym zakładania księgi
wieczystej, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że mogą to być nie tylko
dowody z dokumentów, lecz także inne środki dowodowe przewidziane
w przepisach kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu dowodowym.
Podstawę wpisu, także przy zakładaniu księgi wieczystej w przypadku zaginięcia
lub zniszczenia dokumentu stwierdzającego nabycie własności, stanowią
dokumenty wskazane w § 31 – 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.),
z tym że ich istnienie oraz treść mogą być w tym wypadku wykazywane innymi
dowodami.
Z ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego postanowienia nie wynika
jednak czy dokument stwierdzający nabycie własności przedmiotowej
nieruchomości przez rodziców skarżącej, R. i K. małż. N., zaginął lub uległ
zniszczeniu, a skarżąca nie ma poświadczonego odpisu tego dokumentu i w
związku z tym czy § 20 ust. 2 rozporządzenia może mieć w ogóle zastosowanie. Z
5
ustaleń tych nie wynika również na jakiej podstawie utraciła moc dawna księga
wieczysta KW tom [...], w uzasadnieniu bowiem jest tylko ogólnie mowa o tym, że
dawne księgi z terenu właściwości Sądu Rejonowego w K. utraciły moc prawną i w
1997 r. po powodzi zostały przekazane do Archiwum Państwowego. Okoliczność ta
ma natomiast istotne znaczenie, gdyż odrębne przepisy regulujące utratę mocy
obowiązującej dawnych ksiąg wieczystych, istniejących w dniu wejścia w życie
prawa o księgach wieczystych z 1946 r. (dekret z dnia 11 października 1946 r., Dz.
U. Nr 57, poz. 320 ze zm.) określały też zasady, na jakich powinno nastąpić
zakładanie ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi utraciły moc
prawną. Określał je również art. 2 ust. 2 dekretu z dnia 28 października 1947 r. o
mocy prawnej ksiąg wieczystych na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego
Miasta Gdańska (Dz. U. Nr 66, poz. 410 ze zm.) w odniesieniu do nieruchomości
wymienionych w art. 1. Dopiero ustalenie podstawy utraty mocy obowiązującej
księgi wieczystej KW tom [...] pozwoli na stwierdzenie czy założenie księgi
wieczystej dla przedmiotowej nieruchomości powinno nastąpić w sposób
przewidziany przy zakładaniu ksiąg dla nieruchomości, których księgi zaginęły.
Okoliczność ta z kolei ma znaczenie ze względu na wynikający z § 23 ust. 1
rozporządzenia obowiązek przeprowadzenia dowodów z urzędu. Ponieważ w
sprawie nie poczyniono odnośnych ustaleń, stanowisko Sądu Okręgowego co do
braku takiego obowiązku nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Sądy Okręgowy trafnie przyjął, że za pomocą postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku można wykazać – w zasadzie – jedynie następstwo prawne po
spadkodawcy, który został wpisany do księgi wieczystej. Postanowienie
przedłożone przez skarżącą różni się jednak od typowego postanowienia
stwierdzającego nabycie spadku, dotyczy bowiem stwierdzenia nabycia spadku
w odniesieniu do części majątku spadkowego po zmarłych w Stanach
Zjednoczonych Ameryki R.N. i K.N., mianowicie do nieruchomości szczegółowo
określonej w sentencji. Zawarty w niej opis nieruchomości wskazuje przy tym
wyraźnie, że chodzi o nieruchomość objętą żądaniem wniosku, szczegółowo
oznaczoną w dołączonych do wniosku dokumentach, obejmujących dane z
ewidencji gruntów i budynków.
6
Okoliczność powyższa uszła uwagi Sądu Okręgowego. Poza tym wobec
braku ustaleń, o których była wyżej mowa, nie można ocenić, czy w niniejszej
sprawie ma zastosowanie § 23 rozporządzenia, czy też obowiązek przedstawienia
dowodów obciąża wyłącznie skarżącą. Jednakże, gdyby nawet przepis ten nie mógł
znaleźć zastosowania, sąd wieczystoksięgowy – uznając dokumenty dołączone do
wniosku za nie wystarczające – powinien wezwać wnioskodawczynię do
uzupełnienia braków wniosku przez przedłożenie stosownego dokumentu
z właściwego archiwum państwowego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art.
108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.