Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 17 września 2009 r., IV CSK 180/09
Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem
wykonawczym określonym w art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.),
może na jego podstawie żądać ustanowienia hipoteki przymusowej kaucyjnej
także wtedy, gdy po powstaniu tego tytułu przelał objętą nim wierzytelność.
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "M." SA w W. przy uczestnictwie "H."
Roman P., Jolanta Ł.– P., spółki jawnej w W. o wpis hipoteki przymusowej
kaucyjnej, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17
września 2009 r. skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu
Okręgowego w Olsztynie z dnia 28 stycznia 2009 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Olsztynie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
W dniu 20 czerwca 2008 r. "M." S.A. w W. złożyła wniosek o wpisanie w
księdze wieczystej hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 302 894,41 zł na
podstawie nakazu zapłaty z dnia 14 czerwca 2004 r. wydanego przez Sąd
Okręgowy w Olsztynie.
Referendarz sądowy w dniu 10 września 2008 r. uwzględnił wniosek, a w
skardze na to orzeczenie uczestnik wniósł o uchylenie wpisu, wskazując, że nakaz
zapłaty jest nieprawomocny, wynikająca zaś z niego wierzytelność została przelana
przez wnioskodawcę na rzecz innego podmiotu.
Sąd Rejonowy w Piszu postanowieniem z dnia 25 listopada 2008 r. utrzymał w
mocy zaskarżony wpis. Stwierdził, że wierzyciel spełnił wszystkie warunki formalne
niezbędne do obciążenia nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową kaucyjną,
składając nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym. Nie ma znaczenia
okoliczność, że nieprawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia
13 marca 2008 r. nakaz ten został uchylony i postępowanie w sprawie nadal się
toczy, skoro do czasu prawomocnego uchylenia nakazu zapłaty stanowi podstawę
do obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową kaucyjną. Załączone do skargi
zawiadomienie o przelewie wierzytelności objętej nakazem, nie jest – zdaniem
Sądu Rejonowego – wystarczającą podstawą stwierdzenia, że wierzytelność
wynikająca z nakazu zapłaty wobec dłużnika wygasła.
W wyniku apelacji uczestnika Sąd Okręgowy w Olsztynie zmienił zaskarżone
postanowienie w ten sposób, że uchylił dokonany przez referendarza sądowego
wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej i wniosek oddalił.
Sąd Okręgowy, powołując się na art. 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze
zm. – dalej: "u.k.w.h."), stwierdził, że hipoteka przymusowa kaucyjna ustanawiana
jest na wniosek wierzyciela na podstawie tytułu wykonawczego, z którego wynika
uprawnienie wierzyciela składającego wniosek o jej wpis.
W chwili rozpoznawania przez referendarza wniosku o wpis hipoteki istniała
tożsamość podmiotu wymienionego w tytule wykonawczym jako wierzyciel z
podmiotem składającym wniosek o wpis hipoteki, tj. z wnioskodawcą. Jednakże w
skardze na orzeczenie referendarza uczestnik wykazał, że wnioskodawca utracił
status wierzyciela, gdyż w dniu 10 sierpnia 2005 r. dokonał cesji wierzytelności
wynikającej z przedmiotowego nakazu zapłaty, stanowiącego tytuł wykonawczy, na
rzecz innego podmiotu – "P.", spółki z.o.o. w W. Tym samym, zdaniem Sądu
Okręgowego, wnioskodawca, nie będąc wierzycielem, nie mógł domagać się
wpisania na swoją rzecz hipoteki przymusowej kaucyjnej na podstawie nakazu
zapłaty z dnia 14 czerwca 2005 r.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach wnioskodawca zarzucił
naruszenie art. 109 ust. 1 u.k.w.h. przez błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu,
że wierzyciel, który po uzyskaniu na swoją rzecz nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym, zbył w toku dalszego procesu wierzytelność objętą tym nakazem, nie
może domagać się ustanowienia na swoją rzecz hipoteki przymusowej kaucyjnej,
oraz naruszenie art. 107 u.k.w.h. przez pominiecie, że zrywa on z zasadą
akcesoryjności i umożliwia dokonanie przelewu wierzytelności bez przelewu
hipoteki kaucyjnej. Zarzucił także naruszenie art. 6268
§ 2 k.p.c. przez
przekroczenie zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego i oparcie rozstrzygnięcia
na twierdzeniach i zarzutach uczestnika, a nie na dołączonych do wniosku
dokumentach i treści księgi wieczystej, naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391
§ 1 k.p.c. przez nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego
postanowienia, które nie wyjaśnia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, oraz art. 192
pkt 3 k.p.c. przez jego niezastosowanie, choć powód zbył wierzytelność w toku
procesu. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i oddalenie apelacji
uczestnika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Chronologia zdarzeń wskazuje, że wnioskodawca w dniu 14 czerwca 2004 r.
uzyskał na swoją rzecz w postępowaniu nakazowym nakaz zapłaty, w dniu 10
sierpnia 2005 r. dokonał przelewu objętej nim wierzytelności na rzecz "P.", spółki z
o.o., a w dniu 13 marca 2008 r. doszło do nieprawomocnego uchylenia nakazu
zapłaty i sprawa o stwierdzoną nim wierzytelność toczy się nadal z udziałem tych
samych stron, gdyż nabywca wierzytelności nie wstąpił do postępowania w miejsce
wnioskodawcy–zbywcy. W dniu 20 czerwca 2008 r. wnioskodawca złożył wniosek o
wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej na podstawie nakazu zapłaty i w dniu 10
września 2008 r. referendarz uwzględnił wniosek. Sąd Okręgowy nie ma więc racji
twierdząc, że w chwili dokonania przez referendarza wpisu hipoteki przymusowej
kaucyjnej istniała tożsamość podmiotu wymienionego w tytule wykonawczym jako
wierzyciel z podmiotem składającym wniosek o wpis hipoteki; ani wówczas, ani w
chwili złożenia wniosku o wpis tożsamość ta nie istniała, wnioskodawca bowiem
przelał wierzytelność stwierdzoną nakazem zapłaty w dniu 10 sierpnia 2005 r., a
więc prawie trzy lata przed wszczęciem rozpoznawanej sprawy o wpis hipoteki
przymusowej kaucyjnej. Do zbycia w toku sprawy prawa objętego sporem doszło
zatem w sprawie toczącej się po wydaniu nakazu zapłaty, a nie w rozpoznawanej
sprawie o wpis i z tych przyczyn art. 192 pkt 3 k.p.c. nie miał w niej odpowiedniego
zastosowania.
Nie doszło także do naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
choć skarżący ma rację, że uzasadnienie postanowienia Sądu drugiej instancji jest
lakoniczne i w części mającej stanowić wyjaśnienie podstawy prawnej
rozstrzygnięcia pomija istotne kwestie prawne, jednak nie w stopniu
uniemożliwiającym dokonanie jego oceny kasacyjnej, co w świetle art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c. stanowi niezbędny warunek skuteczności kasacyjnego zarzutu naruszenia
art. 328 § 2 k.p.c.
Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 107 u.k.w.h., który
reguluje kwestie przelewu wierzytelności już zabezpieczonej hipoteką kaucyjną,
dopuszczając przelew samej wierzytelności, bez zabezpieczającej ją hipoteki
kaucyjnej, nie ma więc zastosowania w rozpoznawanej sprawie o wpis
(ustanowienie) takiej hipoteki. Wynikający z tego przepisu brak akcesoryjności
hipoteki przymusowej kaucyjnej i zabezpieczającej ją wierzytelności powinien być
natomiast uwzględniony przy wykładni art. 109 ust. 1 w związku z art. 111 u.k.w.h.,
gdy o ustanowienie hipoteki przymusowej kaucyjnej ubiega się wierzyciel
wymieniony w tytule wykonawczym, który przelał wierzytelność objętą tym tytułem.
Skarżący ma rację, że Sąd Okręgowy, wykładając art. 109 ust. 1 u.k.w.h., nie
uwzględnił charakteru hipoteki przymusowej kaucyjnej i jej luźnego powiązania z
wierzytelnością, którą zabezpiecza, co sprawia m.in., że zgodnie z art. 105 u.k.w.h.
hipoteka kaucyjna nie korzysta z domniemania istnienia wierzytelności
zabezpieczonej. Pominął też, że ze względu na charakter hipoteki przymusowej
kaucyjnej, przelewu wierzytelności zabezpieczonej taką hipoteką nie chroni
rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 112 u.k.w.h.).
Zgodnie z art. 109 ust. 1 w związku z art. 111 u.k.w.h., o ustanowienie hipoteki
przymusowej kaucyjnej może ubiegać się jedynie wierzyciel, którego wierzytelność
jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym. Wystarczającą podstawą jej ustanowienia jest zatem wniosek osoby
figurującej jako wierzyciel w stosownym tytule wykonawczym i złożenie przez nią
tego tytułu. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 grudnia 2003 r., III
CZP 92/03 (OSNC 2005, nr 2, poz. 22), podstawą wpisu hipoteki przymusowej
kaucyjnej może być także nieprawomocny nakaz zapłaty wydany w postępowaniu
nakazowym, bez nadania mu klauzuli wykonalności. W świetle wymienionych
przepisów uprawnienie wnioskodawcy do żądania ustanowienia hipoteki
przymusowej kaucyjnej musi wynikać z przedstawionego sądowi tytułu
wykonawczego. Omawiane zabezpieczenie hipoteczne może uzyskać tylko taki
wierzyciel, który został wymieniony w tytule wykonawczym jako podmiot
uprawniony, nie może natomiast uzyskać go wnioskodawca, który nie figuruje w
tytule wykonawczym, a wniosek o wpis uzasadnia nabyciem w drodze cesji
wierzytelności objętej tytułem, załączając do wniosku umowę przelewu tej
wierzytelności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2003 r., III CKN
205/00 (OSNC 2004, nr 6, poz. 93).
Określony w art. 6268
§ 2 k.p.c. zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego
przy rozpoznawaniu wniosku o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej jest
ograniczony do badania samego wniosku, załączonego do niego tytułu
wykonawczego i księgi wieczystej. Sąd nie może badać innych dokumentów ani
okoliczności, a w szczególności tego, czy wierzytelność objęta wnioskiem istnieje,
czy wygasła na skutek zdarzeń, które miały miejsce po jej powstaniu (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., I CKN 553/07, nie publ.
i z dnia 4 września 2008 r. IV CSK 200/08, nie publ.). Nie może więc także badać,
na zarzut dłużnika, czy po powstaniu tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę
wniosku o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej doszło do przelewu wierzytelności,
a więc czy wnioskodawca figurujący jako wierzyciel w tym tytule pozostaje
wierzycielem, czy też przelał wierzytelność na inną osobę. Dłużnik kwestionujący
uprawnienia wierzyciela, posiadającego tytuł wykonawczy określony w art. 109 ust.
1 w związku z art. 111 u.k.w.h., może jedynie, w przewidzianym postępowaniu,
innym niż wieczystoksięgowe, zwalczać w stosowny sposób tytuł wykonawczy,
który stanowi podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej kaucyjnej. Dopóki
jednak tytuł taki istnieje, dopóty wierzyciel w nim wskazany jest uprawniony do
żądania wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej także wtedy, gdy po powstaniu tego
tytułu przelał objętą nim wierzytelność na inną osobę.
Uznając za uzasadnione zarzuty naruszenia art. 109 ust. 1 u.k.w.h. oraz art.
6268
§ 2 k.p.c., Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżone
postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.