Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 października 2009 r.
II UK 48/09
Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r. mogą nabyć prawo do emerytury górniczej na podstawie obowiązują-
cego do dnia 31 grudnia 2006 r. art. 49 ust. 1 w związku z art. 34 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) po spełnieniu
łącznie warunków wymienionych w art. 49 ust. 1 tej ustawy, w tym po rozwiąza-
niu stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca), Sędzio-
wie SN: Małgorzata Gersdorf, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 paździer-
nika 2009 r. sprawy z wniosku Zbigniewa J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o emeryturę górniczą, na skutek skargi kasacyjnej wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 2 lipca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Świdnicy oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 28 września 2007 r. odmawiającej Zbi-
gniewowi J. prawa do emerytury górniczej.
W podstawie faktycznej orzeczenia przyjęto, że ubezpieczony, urodzony 4
października 1957 r., złożył w dniu 12 września 2007 r. wniosek o emeryturę górni-
czą, wykazując, iż był zatrudniony w W. Kopalniach Węgla Kamiennego w W. w
okresach: od 10 kwietnia 1981 r. do 1 września 1981 r. i od 13 września 1981 r. do
30 czerwca 1994 r. oraz w Zakładzie Wydobywczo-Przeróbczym Antracytu SA w W.
w okresie od 31 grudnia 1994 r. do 30 czerwca 1999 r., zajmując u obu pracodaw-
2
ców stanowiska pracy wykonywane pod ziemią. Stosunek pracy łączący wniosko-
dawcę z Zakładem Wydobywczo-Przeróbczym Antracytu został rozwiązany za wy-
powiedzeniem pracodawcy z powodu upadłości zakładu. W okresie od 1 lipca 1999 r.
do 31 grudnia 1999 r. ubezpieczony pobierał górniczy zasiłek socjalny, a od dnia 1
stycznia 2000 r. podjął zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Produkcyjno - Usługowo -
Handlowym „W.” spółce z o.o. w W. na stanowisku wiceprezesa zarządu i nadal
pozostaje w tym stosunku pracy. Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierw-
szej instancji uznał, że wnioskodawca nie spełnia warunków umożliwiających naby-
cie prawa do emerytury górniczej, albowiem art. 50c ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, dalej jako: „ustawa emerytalna”) uprawnie-
nie do takiego świadczenia po ukończeniu 50 roku życia wiąże z posiadaniem co
najmniej 25 - letniego okresu pracy górniczej i równorzędnej, gdy tymczasem wnio-
skodawca takim stażem się nie legitymuje. Okresy odbywania studiów wyższych i
zasadniczej służby wojskowej w aktualnym stanie prawnym nie podlegają zaliczeniu
do ogólnego stażu pracy górniczej. Uwzględnieniu na podstawie art. 36 ust. 2 ustawy
emerytalnej podlega natomiast okres pobierania świadczenia górniczego w rozmia-
rze 6 miesięcy, który z pozostałymi okresami pracy górniczej nie pozwala na wyka-
zanie wymaganych 25 lat. Według Sądu Okręgowego nie ma bowiem możliwości
zaliczenia do tego szczególnego okresu pracy zatrudnienia wnioskodawcy na stano-
wisku wiceprezesa zarządu spółki począwszy od 1 stycznia 2000 r., gdyż nawiązanie
tego stosunku pracy nie odbyło się bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia w Zakła-
dzie Wydobywczo - Przeróbczym Antracytu, jak tego wymaga art. 36 ust. 3 pkt 4
ustawy emerytalnej, lecz dopiero po okresie pobierania przez wnioskodawcę świad-
czenia osłonowego.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 2 lipca 2008 r. oddalił apelację ubezpieczonego od wyroku Sądu Okrę-
gowego, wskazując w motywach rozstrzygnięcia, iż mocą ustawy z dnia 1 września
2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych oraz ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397) do ustawy emerytal-
nej dodano rozdział 3a „Emerytury górnicze” i uchylono art. 34 - 38 tej ustawy, a
zmiany te weszły w życie z dniem 1 stycznia 2007 r. Zgodnie jednak z art. 3 ust. 1
ustawy zmieniającej osobom, które do dnia 31 grudnia 2007 r. spełniły warunki do
emerytury górniczej określone w art. 34 lub w art. 48 - 49 ustawy emerytalnej w
3
brzmieniu obowiązującym w dniu 31 grudnia 2006 r. przysługuje emerytura górnicza
na warunkach określonych w tych przepisach. Wnioskodawca swoje uprawnienie do
świadczenia wywodził ze spełnienia w wymaganym okresie warunków określonych
przez art. 49 ust. 1 w związku z art. 34 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązują-
cym w dniu 31 grudnia 2006 r., wobec czego należało zbadać zasadność żądania z
uwzględnieniem tych przepisów. Warunkiem uzyskania prawa do emerytury górni-
czej po osiągnięciu wieku 50 lat było po myśli art. 34 ust. 2 ustawy emerytalnej wy-
kazanie przez ubezpieczonego będącego mężczyzną co najmniej 25 lat pracy górni-
czej, równorzędnej i okresów zaliczalnych do pracy górniczej, w tym co najmniej 15
lat pracy górniczej, o której mowa w art. 36 ust. 1 ustawy. Kwestią sporną w niniej-
szej sprawie była możliwość uznania za okres pracy równorzędnej okresu zatrudnie-
nia ubezpieczonego w spółce „W.”, albowiem bez zaliczenia tego okresu nie legity-
muje się on okresami pracy górniczej (równorzędnej i zaliczalnej) w wymaganym
rozmiarze. Sąd odwoławczy wskazał, że na podstawie art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy
emerytalnej za pracę równorzędną z pracą górniczą uznaje się zatrudnienie przy in-
nych pracach, nie dłuższe niż 5 lat, do których pracownicy wykonujący prace wymie-
nione w art. 36 ust. 1 i ust. 3 przeszli w drodze wyboru lub zalecenia jednostki nad-
rzędnej albo w związku z likwidacją kopalni, zakładu górniczego, przedsiębiorstwa
lub innego podmiotu, o których mowa w ust. 1 pkt 1 - 4. Według Sądu drugiej instan-
cji, ratio legis tego przepisu wyrażało się w umożliwieniu, między innymi, górnikom,
których kopalnia uległa likwidacji, dopracowania okresu nie dłuższego niż 5 lat w
innych dowolnych podmiotach z możliwością uwzględnienia tego okresu przy ustala-
niu prawa do emerytury górniczej. Jednocześnie do porządku prawnego wprowadzo-
no szereg regulacji mających na celu zminimalizowanie negatywnych skutków re-
strukturyzacji górnictwa, w tym przepisy o świadczeniu górniczym, którego okres po-
bierania traktuje się na równi z okresami pracy górniczej. Biorąc to pod uwagę, Sąd
Apelacyjny uznał za prawidłową ocenę Sądu pierwszej instancji, iż okres „innego”
zatrudnienia, aby mógł być uznany za okres równorzędny z pracą górniczą, musiał
przypadać bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z likwidowaną kopalnią, bo-
wiem jego zdaniem „tylko taka interpretacja uwzględnia celowość rozwiązań praw-
nych wprowadzonych w związku z restrukturyzacją górnictwa i systemu ubezpieczeń
społecznych”. Skoro zatem wnioskodawca wybrał możliwość pobierania świadczenia
osłonowego, który to okres został mu zaliczony przez Sąd Okręgowy do pracy górni-
4
czej, to nie może jednocześnie żądać zaliczenia do okresu pracy górniczej zatrud-
nienia w spółce „W.”.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiódł ubezpieczony, opie-
rając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego, polegającego na błędnej wy-
kładni przepisu art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r, o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym w dniu
31 grudnia 2006 r. oraz wnosząc o uchylenie tego wyroku i jego zmianę poprzez
przyznanie skarżącemu prawa do emerytury górniczej oraz o zasądzenie od organu
rentowego kosztów procesu.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że po rozwiązaniu stosunku pracy łączą-
cego wnioskodawcę z Zakładem Wydobywczo - Przeróbczym Antracytu w następ-
stwie upadłości tego zakładu, ubezpieczony pobierał w okresie od 1 lipca do 31
grudnia 1999 r. górniczy zasiłek socjalny - świadczenie górnicze, o którym mowa w
art. 8 i 9 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla ka-
miennego w latach 2003 - 2006. Z przepisów tej ustawy wynika, że w okresie pobie-
rania świadczenia górniczego pracownik jest zwolniony z obowiązku świadczenia
pracy (art. 9 ust. 4), ale pozostaje nadal pracownikiem dotychczasowego pracodaw-
cy, do którego obowiązków należy wypłata świadczenia górniczego (art. 9 ust. 2). W
takiej sytuacji należy zaś uznać, że zatrudnienie skarżącego w spółce „W.” nastąpiło
bezpośrednio po zakończeniu pracy w likwidowanym zakładzie. Skarżący podniósł
nadto, że pracownik traci prawo do świadczenia górniczego z dniem podjęcia pracy u
pracodawcy spoza górnictwa bez spełnienia warunku określonego w art. 9 ust. 12
ustawy (art. 9 ust. 10 pkt 2 lit. c), ale wbrew stanowisku Sądu odwoławczego, utrata
świadczenia górniczego z tej przyczyny nie powoduje, że okres jego pobierania nie
może być zaliczony jako okres równorzędny z pracą górniczą. Według skarżącego,
Sąd drugiej instancji niezasadnie przyjął nadto, że przepis art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy
emerytalnej wymaga zachowania kryterium bezpośredniości pomiędzy ustaniem za-
trudnienia w jednostce zlikwidowanej a zatrudnieniem, które podjął pracownik. Prze-
pis ten wymaga bowiem jedynie, aby przejście do nowej pracy nastąpiło w związku z
likwidacją dotychczasowego pracodawcy. Skoro zatem stosunek pracy łączący wnio-
skodawcę z kopalnią antracytu ustał w związku z likwidacją tego zakładu pracy, to
kolejne zatrudnienie wnioskodawcy musi być uznane za pozostające w związku z
tym zdarzeniem.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy emerytalnej, za pracę równorzędną z
pracą górniczą uważa się zatrudnienie przy innych pracach, nie dłuższe niż 5 lat, do
których pracownicy wykonujący prace określone w ust. 1 i ust. 3 przeszli, między in-
nymi, w związku z likwidacją kopalni, czy zakładu górniczego. Wykładnia językowa
tego przepisu nie może doprowadzić do przesądzających rezultatów w zakresie kwe-
stionowanego w skardze wymogu istnienia łączności między ustaniem zatrudnienia
w likwidowanym podmiocie a nawiązaniem kolejnego stosunku pracy, polegającej na
tym, ażeby zdarzenia następowały po sobie bezpośrednio. Nie można zatem przy-
znać racji skarżącemu, że o nieprawidłowej wykładni przepisu dokonanej przez Sąd
Apelacyjny świadczy już sama treść tego przepisu. Interpretacji tego przepisu w za-
kresie spornym należy zatem dokonywać, sięgając do innych metod wykładni,
zwłaszcza celowościowej, co prawidłowo zauważył Sąd drugiej instancji. Odwołać
zatem należy się do celu, jaki przyświecał wprowadzeniu takiego unormowania, ale
przy uwzględnieniu, iż w okresie przerwy pomiędzy ustaniem stosunku pracy w
związku z likwidacją zakładu górniczego a podjęciem zatrudnienia w spółce „W.”
ubezpieczony pobierał świadczenie osłonowe szczególnego rodzaju, tj. górniczy za-
siłek socjalny. Dla odkodowania znaczenia wynikającego z art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy
emerytalnej wymogu związku pomiędzy likwidacją kopalni (zakładu górniczego) a
„przejściem” do innego „niegórniczego” zatrudnienia konieczne jest więc w takiej sy-
tuacji odwołanie się również do przepisów regulujących prawo do określonych świad-
czeń osłonowych, bowiem tylko biorąc pod uwagę ich charakter oraz warunki, na
jakich są przyznawane, można stwierdzić, czy ich pobieranie wyklucza możliwość
uznania, iż podjęte później zatrudnienie nie może być pracą równorzędną z pracą
górniczą w rozumieniu art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy emerytalnej. Taką potrzebę do-
strzegł, podobnie jak Sąd Apelacyjny, również skarżący, z tym że odwołał się w tym
zakresie do przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa
węgla kamiennego w latach 2003 - 2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.), wywo-
dząc w szczególności, że w okresie pobierania świadczenia górniczego pracownik
pozostaje nadal w stosunku pracy z likwidowanym zakładem (choć bez obowiązku
świadczenia pracy), wobec czego podjęcie kolejnego zatrudnienia następuje bezpo-
średnio po ustaniu poprzedniego. Tego rodzaju argumenty nie mogą jednak odnieść
żadnego skutku, albowiem skarżący nie pobierał świadczenia górniczego na podsta-
6
wie wskazanej wyżej ustawy. Stosunek pracy, jaki łączył go z Zakładem Wydobyw-
czo - Przeróbczym Antracytu, ustał bowiem z dniem 30 czerwca 1999 r., a w okresie
od 1 lipca 1999 r. do 31 grudnia 1999 r. pobierał zasiłek socjalny przysługujący na
podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz.
1112 ze zm.), który był przyznawany na okres do dwóch lat pracownikowi zatrudnio-
nemu pod ziemią nieuprawnionemu do urlopu górniczego, z którym z przyczyn doty-
czących zakładu pracy rozwiązano stosunek pracy i służył umożliwieniu przekwalifi-
kowania zawodowego i znalezienia nowego zatrudnienia (art. 23 ust. 1 i 2 ustawy).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało już jednoznacznie wyjaśnione, że nie-
odzownym elementem uzasadnienia podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
jest dokładne wskazanie przepisów prawa materialnego, które - w ocenie skarżącego
- zostały przez sąd drugiej instancji błędnie wyłożone lub niewłaściwie zastosowane,
a także wyjaśnienie, jak - zdaniem skarżącego - przepisy te powinny być rozumiane i
stosowane. Sąd Najwyższy, działając jako sąd kasacyjny, nie może bowiem wyrę-
czać stron ani nie jest uprawniony do samodzielnego dokonywania konkretyzacji za-
rzutów lub też stawiania hipotez co do tego, na czym mogło polegać naruszenie wy-
mienionego w skardze przepisu. Uzasadniając pierwszą podstawę kasacyjną skarżą-
cy wprawdzie wskazał, że przed Sądem Apelacyjnym doszło - jego zdaniem - do na-
ruszenia art. 36 ust. 3 pkt 4 ustawy emerytalnej, jednak w uzasadnieniu, rozwijając
ten zarzut, odwołał się do przepisów ustawy niemającej zastosowania w stanie fak-
tycznym sprawy, co uniemożliwia skonfrontowanie argumentacji zaprezentowanej w
skardze ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego co do interpretacji tego przepisu.
Niezależnie jednak od tego, czy okres zatrudnienia w spółce „W.” powinien
być skarżącemu zaliczony jako równorzędny z pracą górniczą, uznać należy, iż za-
skarżony wyrok odpowiada prawu, bowiem wnioskodawca nie spełnił innej przesłanki
warunkującej prawo do emerytury górniczej. W myśl art. 100 ust. 1 ustawy emerytal-
nej, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszyst-
kich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Ubezpieczony (urodzony 4
października 1957 r.) w dniu 12 września 2007 r. wystąpił o emeryturę górniczą, wy-
wodząc swoje uprawnienie do świadczenia ze spełnienia przesłanek przewidzianych
w nieobowiązującym już wówczas art. 49 ust. 1 w związku z art. 34 ustawy emerytal-
nej. Było to możliwe na podstawie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmia-
7
nie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.), który przewiduje, iż
osobom, które do wskazanego tam dnia spełniły warunki do emerytury górniczej
określone w art. 34 lub w art. 48 - 49 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym
w dniu 31 grudnia 2006 r. przysługuje górnicza emerytura na warunkach określonych
w tych przepisach. Stosownie zaś do treści art. 49 ust. 1 ustawy emerytalnej w
brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2007 r., prawo osób urodzonych po dniu
31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. do emerytury górniczej, o której
mowa w art. 34 lub 48 ustawy, zależało od łącznego spełnienia wymienionych tam
warunków, tj. nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego, spełnienia wa-
runków do uzyskania emerytury określonych w art. 34 lub 48 do dnia 31 grudnia
2006 r. i rozwiązania stosunku pracy. Według ustaleń faktycznych poczynionych w
tej sprawie, skarżący natomiast cały czas pozostaje w stosunku pracy ze spółką
„W.”, a tym samym nie został spełniony wymagany przez art. 49 ust. 1 ustawy eme-
rytalnej warunek, a mianowicie, nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.
Skoro zaś wnioskodawca nie spełnił jednego z warunków wymaganych przez
art. 49 ust. 1 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2007
r., bowiem nie rozwiązał stosunku pracy, w którym pozostaje nieprzerwanie od 1
stycznia 2000 r., to decyzja organu rentowego odmawiająca prawa do emerytury
górniczej była prawidłowa, a tym samym odwołanie ubezpieczonego od tej decyzji
nie podlegało uwzględnieniu, co w konsekwencji pozwala na stwierdzenie, że za-
skarżony wyrok odpowiada prawu.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.
========================================